چکیده
ماهیت معدن یکی از مسائل مهم در موضوعشناسی فقهی است که کمتر مورد بحث قرار گرفته است. بسیاری از فقیهان تنها به تعاریف لغوی یا اصطلاحی بسنده کردهاند، درنتیجه، ماهیت واقعی معدن همچنان مبهم باقی مانده است و این ابهام در قوانین کشور نیز مشاهده میشود.
در پی بررسی منابع فقهی، لغوی و عرفی و نیز ارزیابی ویژگیهایی که میتوانند در تعیین ماهیت معدن در مقایسه با مواد معدنی مؤثر باشند، چهار ویژگی زیر شناسایی و تحلیل شد: تراکم مواد معدنی با درجهای از خلوص در محدودهای مشخص، عمق از سطح زمین، ارزش مالی بالای مواد معدنی و غیر بودن از جنس زمین.
نتایج بررسی نشان میدهد که از میان این چهار ویژگی، دو ویژگی نخست (تراکم با خلوص مشخص و عمق) از ارکان ماهوی معدن به شمار میآیند؛ بهگونهای که بدون آنها، تصور ماهیت معدن ممکن نیست. ویژگی سوم (ارزش مالی) اگرچه مستقیماً به مواد معدنی مربوط است؛ اما بهواسطه، وصفی برای معدن نیز محسوب میشود؛ چراکه هر تراکمی از مواد، معدن به شمار نمیرود، مگر آنکه مواد دارای ارزش مالی چشمگیری باشند؛ اما ویژگی چهارم (غیر بودن از جنس زمین)، نقشی در تحقق ماهیت معدن یا تعریف مواد معدنی ندارد. بر این اساس میتوان معدن را اینگونه تعریف کرد: «معدن، مکان تراکم و تمرکز مواد و عناصر باارزش در درون زمین است».
کلیدواژهها
ماهیت معدن، معدن ، معدن ظاهری ،معدن باطنی، مواد معدنی
