دولت- شهر پیامبر اسلام )ص(, اصطلاحی است که به جامعه سیاسی جدیدالتاسیس مسلمانان در شهر یثرب اطلاق می شود. این نوع از ساخت سیاسی/حقوقی متعاقب هجرت پیامبر اسلام )ص( در سال 622 م. بدان شهر شکل گرفت و به همین لحاظ در تاریخ اسلام با عنوان شهر پیامبر؛ مدینه النبی )ص(, نامیده و شهرت یافت. این مقاله تفسیر گونه ای است بر سندی سیاسی از پیامبر اسلام )ص( که در اوایل هجرت به یثرب تهیه و به تایید مهاجر و انصار و دیگر شهروندان این شهر رسیده و به عنوان “صحیفه النبی )ص)” یا قانون اساسی مدینه خوانده می شود. محتوای صحیفه به گونه ای است که ضمن ایجاد حقوق و تکالیف شهروندی, وحدت سیاسی- امنیتی برای شهروندان امضاکننده آن در درون جغرافیای مدینه تدارک می کند. همچنین, نوعی استقلال فرهنگی- اجتماعی و خودمختاری داخلی برای قبایل شهر منظور می نماید. صحیفه نشان می دهد که در صدر اسلام برداشتی سیاسی از مفهوم “امت” رواج داشت؛ در دولت – شهر پیامبر, قطع نظر از فاکتورهای اعتقادی, همه آنان که مستقیم یا غیر مستقیم مشمول پیمان می شدند. اعم از مسلمانان و یهود و حتی مشرکان مشمول پیمان, زیر مجموعه “امت” تلقی می شدند. قبایل عضو امت, به اعتبار “ربعه” و “اطم”, یعنی از حیث فضای جغرافیایی و فرهنگی, واجد استقلال ویژه بودند. در این نوشته کوشش شده است با تکیه بر گزارشی از “البدایه و النهایه”, نوشته ابن کثیر, و دیگر منابع توضیحی, ساختار و تحولات عمومی دولت- شهر پیامبر به اجمال بررسی شود.
