در دین زرتشتی جایگاه اهورامزدا و اهریمن به چه ترتیبی است؟

در نظام الاهیاتی دین زردشت، بالاترین مقام از آنِ اهورامزداست. پس از او، سِپَنْتَه‌مینو (روح مقدس و خرد پاک) و مقابل آن اَنگره مینو (روح تاریک) قرار دارند. در رتبۀ پس از سپنتأمینو، شش وزیر، که هر کدام بخشی از امور عالم را تدبیر می‌کنند، واقع شده‌اند.‌(۱) سپنتأمینو و شش وزیر او را «اَمِشاسْپِندان» گویند (به معنای پاکان جاوید). اینان هفت فرشته یا موجود مقدسی هستند که نماد صفات و فَروزه‌های اهورامزدا، خدای بزرگ و خالق جهان هستند. امشاسپندان در جهان مینوی(=جهان روحانی) زندگی می‌کنند و در جهان مادی (گیتی) از طریق نیروهای طبیعت و موجودات زنده، مانند انسان‌ها، حیوانات و گیاهان، تجلی می‌یابند و به انسان‌ها در رسیدن به سعادت و خوشبختی کمک می‌کنند. آنها در دعاها و نیایش‌ها و اعیاد زرتشتیان ذکر می‌شوند و برای جلب رضایت آنها قربانی صورت می‌گیرد.(۲) امشاسپندان در عین حال که مخلوق اهورامزدا هستند در امر آفرینش دارای نوعی استقلال بوده و حتی اهورامزدا به یاری و مشورت آنان نیازمند است.(۳) نام و جایگاه امشاسپندان در آیین زرتشت به شرح زیر است: 1. بهمن (وُهومَنَه): مظهر اندیشهٔ نیک و خرد. او افراد را دارای خرد نیک و وجدان نیک می‌کند. در نگاه زردشتی، وُهومَنَه فرشتۀ وحی الاهی نیز هست که بر زردشت ظاهر شد و او را به رسالتش آگاه کرد.(۴) 2. اَشَهْ‌وَیشْت (اَرْدی‌بَهْ‌شْت): مظهر اَشَه، راستی، داد و قانون، که نظم و هماهنگی میان مخلوقات بر عهدۀ اوست. 3. خُشْتَرَهْ (شَهْرِیور): مظهر قدرت و سلطنت. 4. سْپَنْتَا اَرْمِیتِی (سْپَنْدَرْمَزْد): مظهر فروتنی و عشق و محبت، او مدبّر سود و محبت رسیدن از کسی به کس دیگر است. 5. هَئوْرُوْتَات (خُرْدَاد): مظهر بهبودی و کامرانی و تندرستی. 6. اَمْرَتَات (اَمْرَدَد): مظهر زندگی جاودان، با ستایش او به مراتب بالای جاودانگی می‌توان رسید.(۵) پس از مرتبۀ امشاسپندان، مرتبه ایزدان (یزَتَه = شایستگان پرستش) قرار گرفته است. ۳۰ ایزد، احکام شش وزیر مذکور را اجرا می‌کنند. ایزدان عبارتند از عناصر سودرسان و گرامی که در هیئت فرشتگان نمایان می‌شوند؛ مانند ایزد آب، آتش، هوا، زمین، آسمان، ماه، خورشید، ستارگان، گیاهان و…‌(۶) سومین مرتبه در نظام الاهیاتی زردشت، مرتبه «فْرَ‌وَهَر» و یا «فْرَ‌وَشی» که آن را نیرویی پیش‌برنده توصیف می‌کنند قرار دارد. این مرتبه در همۀ موجودات حتی خود اهورامزدا وجود دارد.‌(۷) فْرَوَهَر که چیزی مشابه روح در ادبیات اسلامی است پس از مرگ انسان تا جایی که فرد خوب بوده، مراتب کمال را بالا میرود. در نقطۀ مقابل سپنته مینو، انگره مینو (روح تاریک) نیز برای خود وزیرانی به نام اهریمن یا دیو دارد که در جهت نابودی جهانِ نورانی و مخلوقات اهورامزدا و مرگ و قطع فیض کار می‌کنند.(۸) پانویس: ۱. رضی، هاشم، جشن‌های گاهنبار و فردوگ: کهن‌ترین جشن‌های فصلی ایران باستان، ص۲۸. ۲. طباطبایی، جواد، تاریخ دین در ایران باستان، ص۱۲۵ ۳. جعفری، ابوالقاسم، باستان گرایی و نوزردشتی گرایی، ص۴۹ ۴. در یسنای چهل و سوم، زردشت می‌گوید: «آنگاه تو را مقدس شناختم‌ای اهورامزدا که وهومنه به سوی من آمد و برای نخستین بار مرا از آیین تو با خبر ساخت…». ۵. طباطبایی، جواد، تاریخ دین در ایران باستان، ص۱۲۴ ۶. رضی، هاشم، جشن‌های گاهنبار و فردوگ: کهن‌ترین جشن‌های فصلی ایران باستان، ص۲۸. ۷. رضی، هاشم، جشن‌های گاهنبار و فردوگ: کهن‌ترین جشن‌های فصلی ایران باستان، ص۱۲۱-۱۲۶. ۸. زردشتی گری، توحیدی یا ثنوی، فصلنامه معرفت ادیان، شماره سوم، ص۴۲: ۱. اکه منه (اندیشه بد). در مقابل وهومنه (اندیشه نیک) است که آفرینش اهریمنی از اوست؛ ۲. ایندرا، روح گمراهی و ضلالت که در مقابل، اشه وهیشته (اردیبهشت) است. ۳. سه اُور وَ، دیو آشوب و ستمگری که در مقابل شهریور است. ۴. نا اونگ هی‌تیا، دیو عصیان و نافرمانی که در مقابل سپنتا آرمیتی است. ۵. تئوروی، دیو گرسنگی و تشنگی که در مقابل خرداد است. ۶. زئی ریش، دیو گرسنگی و تشنگی که در مقابل مرداد است.