موسوعة التاریخ الاسلامی نویسنده: شیخ محمدهادی یوسفی غروی. ناشر: مؤسسة النشر الاسلامی (اضواء الحوزه) – قم
موسوعة التاریخ الاسلامی اثر ارزنده محقق پرتلاش، حجت الاسلام والمسلمین شیخ محمدهادی یوسفی غروی، از جامعترین و تحلیلی ترین منابع تاریخ اسلام به شمار میرود که حاصل سالها تحقیق و پژوهش مؤلف در متون کهن اسلامی است. این مجموعه عظیم، رویکردی تحلیلی-انتقادی داشته و تنها به نقل صرف رویدادها بسنده نکرده، بلکه با موشکافی دقیق، به واکاوی علل و پیامدهای رویدادهای بزرگ تاریخ صدر اسلام میپردازد.
ویژگی بارز این اثر، استناد گسترده و دقیق به منابع دست اول اهل سنت است، به گونه ای که نویسنده میکوشد تحلیلهای خود را بر پایه معتبرترین منابع تاریخی و روایی عامه ارائه دهد. نثر اثر، عربی فاخر و آکادمیک، اما روان و قابل فهم برای اهل تحقیق است.
جلد اول: این جلد به مباحث مقدماتی و دوران پیامبر اکرم(ص) اختصاص دارد. نویسنده با بررسی جامع وضعیت جغرافیایی، اجتماعی، اقتصادی و دینی جزیرةالعرب قبل از بعثت آغاز میکند. سپس به تفصیل به تولد، کودکی و جوانی پیامبر(ص)، حادثه بعثت، دعوت سرّی و علنی، آزار مشرکان و هجرت به حبشه میپردازد. تحلیل رخدادهای مهمی مانند بیعت عقبه، هجرت به مدینه و تشکیل حکومت اسلامی از دیگر بخشهای پربار این جلد است.
جلد دوم: ادامه حوادث دوران رسالت در این جلد بررسی میشود. غزوات پیامبر(ص) به تفصیل تحلیل شده و نویسنده با دقت به ابعاد مختلف جنگهای بدر، احد، احزاب و حنین میپردازد. همچنین، صلح حدیبیه، فتح مکه و حجةالوداع به طور مشروح مورد بحث قرار میگیرد. بخش پایانی این جلد به حادثه غدیر خم و تحلیل تاریخی، روایی و کلامی آن اختصاص یافته است.
جلد سوم: این جلد یکی از حساسترین بخشهای مجموعه را در بر میگیرد: حوادث پس از رحلت پیامبر اکرم(ص). نویسنده با تفصیل بی سابقه ای به تحلیل رویداد سقیفه بنی ساعده، چگونگی شکل گیری خلافت و نقد استدلالهای مطرح شده میپردازد. این جلد از نظر مستندات تاریخی و تحلیلهای کلامی، از غنای بسیار بالایی برخوردار است.
جلد چهارم: به دوران خلافت خلیفه اول (ابوبکر) میپردازد. در این جلد، رویدادهای مهمی مانند جنگهای رده، فروغ وحی و جمع آوری قرآن و آغاز فتوحات به دقت واکاوی شده و مواضع و عملکردهای مختلف مورد نقد و بررسی قرار میگیرد.
جلد پنجم: این مجلد به دوران خلافت خلیفه دوم (عمر بن خطاب) اختصاص یافته است. نویسنده به بررسی سیر فتوحات اسلامی در دوره او، سیاستهای داخلی و حکومتداری، تشکیل دیوانها و در نهایت به چگونگی ترور او و تشکیل شورای شش نفره برای تعیین خلیفه بعدی میپردازد.
جلد ششم: دوران خلافت خلیفه سوم (عثمان بن عفان) محور اصلی این جلد است. نویسنده به تحلیل دلایل نارضایتی های مردمی، سیاستهای قبیلگی و خانوادگی عثمان، شورش علیه او و در نهایت قتل وی میپردازد. این جلد نیز با نگاهی تحلیلی و انتقادی به رویدادها نوشته شده است.
جلد هفتم: این جلد، دوران حکومت درخشان امام علی(ع) را بررسی میکند. نویسنده به تفصیل به بیعت مردم با امام، سیاستهای اصلاحی ایشان، واکنشهای مخالفان، جمل، صفین و نهروان و علل و پیامدهای این جنگها میپردازد. همچنین، ویژگیهای حکومت علوی و شیوه برخورد امام با مخالفان به خوبی تبیین شده است.
جلد هشتم: این جلد به دوران امامت امام حسن(ع) و امام حسین(ع) تا حادثه عاشورا میپردازد. نویسنده به تحلیل صلح امام حسن(ع)، دلایل و پیامدهای آن، دوران امام حسین(ع) در دوره معاویه و سپس قیام عاشورا میپردازد. این جلد با بررسی علل قیام کربلا، تحلیل مواضع مختلف و پیامدهای این حادثه عظیم به پایان میرسد.
ویژگیهای برجسته مجموعه:
تحلیلی و انتقادی بودن: فراتر از نقل رویدادها، به واکاوی علل و عوامل میپردازد.
استناد به منابع معتبر اهل سنت: استدلالها بر پایه منابع مورد قبول عامه بنا شده است.
تفصیل و دقت بی نظیر: به ویژه در تحلیل حوادث صدر اسلام و مسائل خلافت.
روش علمی در نقد روایات: به بررسی سند و محتوای روایات تاریخی میپردازد.
نگارش منظم و فصل بندی دقیق: دسترسی به مطالب را برای پژوهشگر آسان میکند.
این موسوعة ارزشمند، گنجینه ای پربها برای پژوهشگران تاریخ اسلام، طلاب علوم دینی، دانشجویان رشته های تاریخ و مذاهب اسلامی و همه علاقه مندان به شناخت عمیق و مستند تاریخ صدر اسلام است.