موسوعة الشهيد الثاني، نام مجموعهای است با موضوع آثار زینالدین بن علی بن احمد عاملی جبعی (۹۱۱-۹۶۶ق)، ملقب به شهید ثانی که در آن سعی شده است تا تمام آثار مربوط به ایشان، جمعآوری شود.
این اثر در سیودومین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی و شانزدهمین همایش کتاب سال حوزه بهعنوان پژوهش برتر شناخته شد.
این مجموعه، مشتمل بر ۵۵ عنوان از آثار شهید ثانی میباشد که بهصورتى بدیع و دقیق، طبق آخرین متد و روشهای تحقیق و در قالب موسوعه در ۲۹ جلد، چاپ و منتشر شده است. محتوای این موسوعه عبارت است از:
- جلد ۱ «منية المريد»: که در بیان آداب تعلیم و تعلم، فضیلت دانشورزی، احترام متقابل استاد و شاگرد، آداب مفتی و مستفتی، آداب مناظره، آداب نگارش و شیوه تصحیح است.
- جلد ۲ «الرسائل/۱»: شامل ۵ رساله است.
- جلد ۳ «الرسائل/۲»: شامل ۲۴ رساله است.
- جلد ۴ «الرسائل/۳»: شامل ۱۳ رساله میباشد.
- جلد ۵ «تمهيد القواعد»: این کتاب بر پایه فقه امامیه تألیف شده و ظاهراً نخستین اثری است که بدین سبک در زمینه فقه شیعه تدوین شده است.
- جلد ۶ تا ۹: «الروضة البهية في شرح اللمعة الدمشقيّة»: این شرح بهصورت شرح مزجی به نگارش درآمده است و چندین قرن است که از متون آموزش و درسی حوزههای علمیه شیعه بشمار میآید.
- جلد ۱۰ و ۱۱ «روض الجنان في شرح إرشاد الأذهان»: این کتاب شرح مزجی بر کتاب طهارت، کتاب صلات تا نماز مسافر از «إرشاد الأذهان» علامه حلی است. این اثر همچون دیگر آثار شهید ثانی از اعتبار خاصی برخوردار است.
- جلد ۱۲ «المقاصد العلية و حاشيتا الألفيّة: این کتاب بههمراه دو حاشیه بر کتاب «الفیه» شهید اول به نامهای «الحاشية الوسطی علی الألفيّة» و «الحاشية الصغری علی الألفيّة» تحقیق و به چاپ رسیده است.
- جلد ۱۳ «الفوائد المليّة لشرح الرسالة النفلية»: این کتاب شرحی است جامع و نافع بر رساله «نفلیه» تألیف شهید اول.
- جلد ۱۴ «حاشية شرائع الإسلام و المختصر النافع»: شهید در این حاشیه بخشهایی از شرایع و مختصر را نقل و سپس به شکل موجز و رسا به بیان ایدههای خویش میپردازد. بنای کتاب همان گونه که نویسنده در ابتدای آن اشاره کرده بر ایجاز است.
- جلد ۱۵ «حاشية القواعد (فوائد القواعد)»: این کتاب اولین تألیف در قواعد احکام فقهیه است که مشتمل بر حدود ۲۷۰ قاعده میباشد.
- جلد ۱۶ «حاشية إرشاد الأذهان»: این حاشیه همچون دیگر آثار شهید از متنی استوار و خالی از زیاده و نقص بهره برده و دقت نظر و جولان فکری کمنظیر وی در جایجای آن خودنمایی میکند.
- جلد ۱۷ تا ۲۸ «مسالك الأفهام إلى تنقيح شرائع الإسلام»: یکی از ویژگیهای مهم این کتاب، کافی و جامع بودن آن در حل مسائل مبهم و مشکل شرائع است.
- جلد ۲۹ الفهارس: به فهرست مطالب اختصاص داده شده است.
گفتنی است در تصحیح و تحقیق این مجموعه، از نسخههای بسیار نفیسی استفاده شده که برخی از آنها نسخه دستخط خود شهید ثانی و یا شاگردان ایشان بوده است.
