پرسش:
چرا خداوند در قرآن انسانها را با تهدید به عذابهای بسیار شدیدتر از گناهان برحذر داشته – چرا شخصی که در این دنیا هفتاد سال گناه کرده، باید تا ابد در جهنم عذاب بکشد؟!
پاسخ:
الف – برخی گمان میکنند که “گناه”، فقط چندتا عمل ظاهری است که خودشان میدانند ارتکاب به آنها گناه است! ولی وقتی میگویید: «او به عذابهای شدیدتر از گناهان وعید داده، یا عذاب میکند»، یعنی به خداوند سبحان تهمت زدید که از عدالت خارج شده و ظلم میکند! آیا این خودش گناه و ظلمی بزرگتر از تمامی گناهان نیست؟!
«وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا أَوْ كَذَّبَ بِالْحَقِّ لَمَّا جَاءَهُ أَلَيْسَ فِي جَهَنَّمَ مَثْوًى لِلْكَافِرِينَ» (العنکبوت، 68)
– چه كسی ستمكارتر از آن كس است كه بر خدا دروغ میبندد، يا حق را پس از آنكه به سراغش آمد تكذيب میكند؟ آيا جايگاه كافران در دوزخ نيست؟
ب – شناخت خداوند متعال و هم چنین هر حقیقت دیگری، مبتنی بر تصورات ذهنی، کار بسیار نادرستی است و هیچگاه به نتایج درست نمیرسد! هر کسی و هر چیزی، ابتدا خودش را نشان میدهد و معرفی میکند، سپس دیگران به تناسب توجه، علم و شعور [نازک بینی] و بصیرت [ژرفبینی] و ظرفیت خودشان، علم حاصل میکنند.
خداوند سبحان و معادش را نیز باید آنگونه که خودش معرفی نموده شناخت؛ و بارها فرموده که من از فضلم، پاداش اضافه و جایزه میدهم، اما کسی را بیش از آن چه عمل کرده، جزا، مکافات و عذاب نمیدهم:
«مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا وَمَنْ جَاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَلَا يُجْزَى إِلَّا مِثْلَهَا وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ» (الأنعام، 160)
– هر كس كار نيكی بياورد، ده برابر آن پاداش خواهد داشت و هر كس كار بدی بياورد جز به مقدار آن كيفر نخواهد ديد و ستمی بر آنها نخواهد شد.
در برخی از آیات تصریح شده که “عذاب اهل جهنم، “بدتر” از کارهابی است که انجام دادهاند»، اما نفرموده که “بیشتر” است.
اگر کسی آتش کوچکی روشن کند و جنگلی را به آتش بکشاند و خانههای مردمان را بسوزاند؛ نباید بگوید: «این نتیجه، به مراتب بیشتر از عمل من بود!»
حقیقت اعمال
در دنیا، حجابها سبب میشود که انسان [به غیر از افراد عاقل، مؤمن، فکور و بصیر]، ظاهرنگر گردد و حقیقت اعمال را نبیند و نداند! لذا گناه به نظرش کم و کوچک میآید و عذابش زیادتر از گناه به نظرش میآید؛ اما هر کسی در آخرت، با حقیقت اعمالش مواجه میگردد.
خداوند سبحان، در قرآن مجید، از حقیقت اعمال خبر داده است تا کسی غافل نماند. به عنوان مثال: پوشاندن آیات حق، یا دین فروشی، یا خرید اندکی از متاع دنیا با فروش آخرت جاوید، نزد مؤمنان گناه است، ظاهرش هم کارهای سخت و زیادی نیست، اما حقیقت آن چیز دیگری است:
«إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ الْكِتَابِ وَيَشْتَرُونَ بِهِ ثَمَنًا قَلِيلًا أُولَئِكَ مَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ إِلَّا النَّارَ وَلَا يُكَلِّمُهُمُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلَا يُزَكِّيهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ» (البقره، 174)
– قطعاً کسانی که چیزی را از کتابی که خدا نازل نموده پنهان میکنند، و آن را به بهای اندکی میفروشند، جز آتش به شکمهای خود فرو نمیبند. و خدا روز قیامت با آنان سخن نمیگوید، و [از گناهان و زشتی ها] پاکشان نمیکند، و برای آنان عذابی دردناک است.
در آیۀ بعد فرمود: در واقع آنها، هدایت را به گمراهی فروختهاند و برای خود عذاب را خریداری کردهاند.
کسی که مال یتیم را به ناحق تصاحب کند و بخورد، به حسب ظاهر گناهی انجام داده است، اما خداوند متعال در وصف حقیقت این گناه کبیره، میفرماید که آتش میخورند:
«إِنَّ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوَالَ الْيَتَامَى ظُلْمًا إِنَّمَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَيَصْلَوْنَ سَعِيرًا» (النساء، 10)
– در حقيقت كسانى كه اموال يتيمان را به ستم مىخورند، جز اين نيست كه آتشى در شكم خود فرو مىبرند و به زودى در آتشى فروزان درآيند.
ظاهر “غیبت”، گفتن چند جمله راجع به دیگری میباشد که او از گفتن آن راضی نیست. اگر دروغ باشد، تهمت نیز هست و اگر راست باشد، “غیبت” است؛ اما فرمود: «به یک دیگر سوء ظنّ نبرید و غیبت نکنید که مانند خوردن گوشت جسد برادر مؤمن است» (الحجرات، 12)
بزرگی گناه
امیرالمؤمنین، امام علی علیه السلام فرمودند: «أعظَمُ الذُّنوبِ عِندَ اللّهِ سبحانَهُ ذَنبٌ صَغُرَ عِندَ صاحِبِهِ – بزرگترين گناه نزد خداى سبحان، گناهى است كه در نظر صاحبش کوچک شمرده شود» (غرر الحكم : 3141)
گناه، هر چه که باشد و به هر مقدار که باشد، مخالفت، تمرد، عصیان و طغیان در برابر امر خداوند متعال است، حال کدام گناهی کم یا کوچک میباشد؟!
یکی گفت: «خدا ارحم الرّاحمین است و کسی را به خاطر بیرون بودن دو تا تار مو به جهنم نمیبرد!» گفتم: اولاَ این را خودش فرموده است، یا تو میگویی؟! بیتردید گناه حکم صادر نمودن از طرف خود و نسبت دادن آن به خداوند متعال، به مراتب بزرگتر و شدیدتر از گناه بیرون بودن دو تا تار مو یا کلاً بدحجابی و هر گناه رفتاری دیگری میباشد؛ و اگر کسی به خاطر دو تار مو محاکمه و مجازات نشود، حتماً به خاطر این جسارت و افترایش، محاکمه و مجازات میشود! ثانیاً چه پاسخی داری اگر بگوید: «بندۀ من، گناه بیرون بودن دو تا تار مو را بر تو بخشیدم، اما حالا تو بگو که چرا به خاطر دو تا تار مو، به من پشت کردی و با نافرمانیات، در برابر امر من عصیان کردی؟!»
تداوم آثار گناه
شاید آدمی متوجه عمل صالح یا گناه خودش بشود، اما هرگز از تداوم آثار آنها با خبر نخواهد شد و در قیامت به او خبر میدهند.
اثر یک رسیدگی یا حتی لبخند مهربانانه به یک یتیم، در روح، روان، اخلاق، رفتار و آیندۀ او و نسلش تا قیامت، چیست؟! اثر یک دروغ، یک تهمت، یک نگاه حرام، یک لقمۀ حرام، یک ظلمی که شاید کوچک به نظر رسد، یک تهدید یا آبروریزی چقدر است و تا کجا ادامه دارد؟! چرا فرمود:
«… مَنْ قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا … » (المائدة، 32)
– … هر كس انسانی را بدون ارتكاب قتل يا فساد در روی زمين بكشد، چنان است كه گوئی همه انسانها را كشته است و هر كس انسانی را از مرگ رهائی بخشد (احیا کند) چنان است كه گوئی همه مردم را زنده كرده است… .
چرا که آدمی، حیات و زندگی اجتماعی دارد و هیچ کار خوب یا بدی انجام نمیدهد که بر دیگران اثر نگذارد و این آثار تا قیامت ادامه نیابد.
هیزم جهنم
برخی گمان دارند که انسان و عملکردش جدای از پاداش یا عذاب است و اگر کسی به جهنم برده شود، از جای دیگری به او عذاب میدهند! در حالی که بهشت و نعماتش، تجلی انسان، اعتقادات، مواضع و اعمالش میباشد، به اضافۀ پاداشی که خداوند منّان از روی فضلش میدهد، و هیزم آتش جهنم نیز خود انسان کافر، مشرک، منافق، ظالم، جنایتکار و فاسد است و این آتش، از درون و سینۀ خودش شعلهور میشود؛ چرا که خودش را مبدل به آتش سوزان و هیزم جهنم کرده است که در اینجا پوشیده و پنهان است و در قیامت آشکار میشود! از اینرو به بندگان مؤمنش فرمود:
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ عَلَيْهَا مَلَائِكَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَا يَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ» (التحریم، 6)
– ای كسانی كه ايمان آوردهايد! خود و خانواده خويش را از آتشی كه هيزم آن انسانها و سنگها است نگاهداريد، آتشی كه فرشتگانی بر آن گمارده شده كه خشن و سختگيرند، و هرگز مخالفت فرمان خدا نمیكنند و دستورات او را دقيقا اجرا مینمايند!
بنابراین، کسی که عمرش را به غفلت، و در کفر، شرک، طغیان، عصیان، ظلم، جنایت، فسق سپری نموده و در زمین به غیر از فساد [تباهی] به بار نیاورده، و خودش را مبدل به هیزم جهنم نموده، نباید جز عذاب ابدی، انتظاری داشته باشد.
*- اما انسان جاهل و متکبر، میگوید: «من هرگز هدایت را نمیپذیرم و تسلیم نمیشوم؛ به کفر، شرک و ظلم به خودم و دیگران ادامه میدهم، هرگز استغفار و توبه نیز نمینمایم، اما او چرا عذاب میکند؟!» و به جای آن که خودش را گناهکار بداند، خداوند متعال را متهم به عذاب اضافه بر گناهانش میکند!
