الفكر الخالد في بيان العقائد، تأليف آیتالله شيخ جعفر سبحانى، از جمله كتبى است كه بر اساس تدبر و تأمل و تفكر در آيات الهى و انطباق آن با عقايد حقه به صورت تفسير موضوعى تأليف گرديده است. به موضوعاتى مىپردازد كه بيشترين ارجاع را در شبهات و ايرادات دارد، و پاسخگوى بيشتر شبهات در مسائل اعتقادى است.
انگیزه تأليف
بعد از تأليف تفسير موضوعى مفاهيم القرآن و تدوين تفسير موضوعى منشور جاويد، سؤالات با ارزش و شبهات فراوانى به بخش پاسخ به سؤالات مؤسسه امام صادق(ع) مىرسيد كه پاسخگويى آن از مراجعه به اين موسوعه صورت مىگرفت، مسئول اين بخش به تدوين اين جوابها كه مورد رجوع بيشترى در باب عقايد مىباشد، در دو جلد مستقل پرداختند، و حاصل اين زحمات كتاب حاضر شد.
سابقه تأليف
مؤلف در مقدمه، بيان مىدارد كه تفسير قرآن كريم به روش ترتيبى و موضوعى انجام مىگیرد.
قبل از كتاب حاضر، مؤلف دو عنوان تفسير موضوعى ديگر را تأليف نموده است.
مفاهيم القرآن، به زبان عربى در ده جلد.
منشور جاويد يا الميثاق الخالد، به زبان فارسی، كه دايرةالمعارفى از موضوعات مختلف اعتقادى، اجتماعى، اخلاقى، تاريخى و غيره است.
ساختار و گزارش محتوا
كتاب داراى يك مقدمه و سه فصل معرفت الله، نبوت و امامت در جلد اول و شش فصل معارف قرآنى، بحوث حول انسان، علم الاجتماع، اخلاق و عرفان، معاد و مسائل متفرقه در جلد دوم است، مجموعا در 128 عنوان تنظيم و تأليف شده است، براى آشنائى بيشتر فهرستى از مطالب كتاب ارائه مىشود:
مقدمه
مؤلف در اين مقدمه به ارزش علم و معرفت و تفكر در انسان پرداخته و بيان مىدارد، شخصيت انسان با علم و معرفت كامل خواهد بود، اين نكته مورد تأييد كتاب الهى و روايات نبوى و اهلبيت عليهمالسلام نيز هست.
تدبر و تأمل مورد توصيه اكيد قرآن كريم است، به ويژه در آيات الهى داراى ارزش فراوانى است، كه در تعالى انسان كمك شايانى مىنمايد. اين امر در مورد قرآن كريم به عنوان تفسير به دو صورت ترتيبى و موضوعى صورت مىگیرد.
معرفت الله
در اين بخش به مطالب مهم در مسئله توحيد و خداشناسى مىپردازد، از مهمترين اين مباحث مىتوان به اين موارد اشاره كرد: مفهوم رب، غريزه فهم دينى در انسان و ابعاد روح انسان، اسم اعظم، قرب الهى، كمال مطلق، صفات جمال و جلال، صفات ذات و فعل، تعدد صفات و بساطت ذات، مراتب توحيد، ملاك شرك، توسل، شفاعت، بلايا و شرور، ابتلاء و امتحان و…
نبوت
لزوم بعثت انبياء بواسطه قاعده عقلى لطف و دلايل متعدد نقلى به اثبات مىرسد، فرق بين نبى و رسول، انبياء اولوالعزم، خصايص انبياء، ولايت تكوينى اولیاء الله، عصمت انبياء، معجزه و طرق اثبات نبوت انبياء، مسأله سهو النبى و حادثه مباهله و ادله خاتميت نبى اكرم(ص)، از جمله مباحثى است كه در اين فصل مورد بررسى و تدبر قرار مىگیرد.
امامت
مطالب مهم امامت در اين فصل مورد توجه مؤلف قرار گرفته است، همچون معنى امامت و بررسى مفهوم آن در قرآن و احاديث، مقام و جايگاه امامت، عصمت ائمه و اثبات آن و دلالت آيات بر عصمت امام، اهلبيت در لسان رسول اكرم(ص)،…
معارف قرآنى
مباحثى چون مفهوم وحى و مراد از آن در قرآن كريم، مسأله هدايت و ضلالت، توصيف قرآن به عربى مبين بودن، مراد از تأويل، راسخون در علم و مراد از “قل الروح”، مورد بررسى قرار گرفته است.
درباره انسان
مباحثى مربوط به انسان و خلقت او مطرح مىشود، كه از مهمترين آنها، معرفت انسان، خلقت انسان و مراحل آن، کیفیت خلقت حواء، کیفیت تناسل فرزندان آدم(ع)، فطرت و غريزه، آزادى انسان و سعادت و شقاوت او، خير و شر در انسان، افضليت انسان، اجتماعى بودن او و…مىباشد.
علم الاجتماع
آينده بشر، امكان اتحاد فرهنگها و تمدنها، بحث تاريخ، ارتباط اصالت فردى با اصالت اجتماعى، فلسفه تاريخ و علم الاجتماع و… از مباحث مورد توجه در اين فصل است.
اخلاق و عرفان
آثار عبوديت خدا، وجدان يا نداء باطنى، هجرت، توبه نصوح، حكمت تشريع توبه، عوامل انحراف و گمراهى، عوامل اميدوارى، نفاق و نزاع، فلسفه تقيه، از جمله مباحث مهم مطروحه در اين فصل میباشد.
معاد
معاد و جهان پس از مرگ و مباحث فراوانى؛ مانند: ادله اثبات معاد، شبهه آكل و مأكول، تناسخ و بطلان آن، علائم قيامت، محاسبه اعمال، حساب تكوينى و تدوينى، مواقف قيامت، ميزان اعمال، شهود روز حساب، جنت و نار، اصحاب اعراف، حال اشقياء در قيامت، تجسم اعمال، صراط، خلود در نار، فلسفه عذاب دائم، هدف از جزاء اخروى، احوال مؤمنين در قيامت و… مورد بررسى قرار مىگیرد.