کتاب قرآن شناخت نوشته بهاءالدین خرمشاهی است. انتشارات ناهید این کتاب را منتشر کرده است؛ کتابی حاوی مباحثی در فرهنگ و فرهنگ‌آفرینی قرآن.
درباره کتاب قرآن شناخت
کتاب قرآن شناخت درمورد فرهنگ قرآن و فرهنگ‌آفرینی این کتاب آسمانی سخن گفته است. بهاءالدین خرمشاهی این کتاب را در هشت فصل نوشته و در آن به فرهنگ‌آفرينی قرآن، وحی و نزول و جمع و تدوين قرآن، علوم و فنون قرآنی، ۱۰۱ نكته دربارهٔ قرآن كريم، نقش و نفوذ قرآن در زندگی امروز ما، فرهنگ‌واره سوره‌های قرآنی، برجسته‌ترين آثار قرآن‌پژوهی و فرهنگ‌وارهٔ اعلام قرآن پرداخته است. قرآن در لغت به‌معنی قرائت‌کردن و خواندن است. قرآن کریم دین و حقیقت را یکی دانسته است. این کتاب پدیده‌های طبیعی را نشانه‌هایی از قدرت و عظمت خدا می‌داند و دلیل تنوع ادیان را حاصل تنوع در مردم می‌داند. کتاب قرآن قوانین و حقوقی را که در جامعهٔ اسلامی باید رعایت شود، تعریف کرده است. قرآن، مؤمنان را به جهاد در راه خدا دعوت می‌کند و همه را به نیکوکاری به‌ویژه درمورد مسکینان و یتیمان فرا می‌خواند. مسلمانان باور دارند که قرآن یک بار به‌صورت کامل در شب قدر توسط جبرئیل بر حضرت محمد (ص) نازل شد و سپس یک بار دیگر به‌صورت تدریجی و آرام بر او نازل شده است. در دیدگاه تاریخی، نظراتی وجود دارد که از یک سمت باور به این دارد که قرآن در دورهٔ عثمان جمع‌آوری شد و از سمت دیگر باور دارد که قرآن و تکمیل نهایی آن در زمان «عبدالملک بن مروان اموی» و «حجاج بن یوسف» به‌صورت تدریجی شکل گرفته است. دیدگاهی که امروز مورد قبول است، در نقطه‌ای وسط این دو دیدگاه قرار دارد. قرآنی که ما امروزه در دست داریم، بر اساس قرائت کوفی در قرن هشتم میلادی چاپ شده است. قدیمی‌ترین نسخهٔ کامل قرآن کریم متعلق به قرن نهم میلادی است و قرآن برای بیش از ۱۰۰۰ سال ثابت و بدون تغییر باقی مانده است.
بخشی از کتاب قرآن شناخت
«كتاب‌شناسی يا كتابنامه قرآن، يعنی فهرست آثاری كه پيرامون قرآن كريم، يا قرآن‌پژوهی از قرون اوليه تا امروز پديد آمده، اعم از مقاله و رساله و كتاب و اعم از خطی يا چاپی يا اخيراً به صورت نرم‌افزار كامپيوتری، بر طبق معقول‌ترين برآورد، بدون اغراق و گزافگويی، كمابيش بالغ بر چهل هزار عنوان است. فقط كتاب‌شناسی ترجمه و تفسير قرآن در زبان اردو هزار عنوان دربر دارد، و زبان اردو سابقه رسمی‌اش از قرن دهم هجری است و كتابنامه‌ای كه به آن اشاره كرديم در پاكستان منتشر شده است.
چند كتاب‌شناسی قرآنی منتشر شده است كه هيچ‌كدام كامل و شامل و جامع و مانع نيست. فقط فهرست ترجمه‌های قرآن كريم به هر زبانی (به حدوداً ۱۵۰ زبان) خود به چند هزار عنوان می‌رسد. چه فقط ترجمه‌های قرآن به زبان فارسی از نهصد عنوان فراتر است و جلد اول فهرست قرآنهای مترجَم (ترجمه‌شده) كه در كتابخانه آستان قدس رضوی محفوظ است، ۳۲۶ اثر را نشان می‌دهد و تازه اين ترجمه‌های موجود و محفوظ در گنجينه يك كتابخانه است. درباره فهرستها و كتاب‌شناسی‌های قرآنی ان‌شاءاللّه در همين فصل مفصل‌تر سخن خواهيم گفت.
نگارنده بر آن بود كه دويست ـ سيصد اثر قرآنی و قرآن‌پژوهی را به كوتاهی، هر يك در يك سطر، در اين فصل معرفی كند. وقتی اين انديشه را با جناب كامران فانی كه از بزرگترين كتاب‌شناسان امروز ايران هستند، در ميان گذاشت، آن را نپسنديدند و صلاح‌تر آن ديدند كه تعداد كمتری كتاب، با معرفی مشروحتر عرضه شود. لذا در پرتو اشارت ايشان، در تأمل ثانوی به اين نتيجه رسيدم كه پنجاه اثر را در پنج زمينه كه چهار زمينه‌اش تك‌موضوعی و خاص و يك زمينه‌اش عام است، هر يك در پنج ـ شش سطر مطرح و معرفی نمايم و اين پنج زمينه عبارتند از: ۱. تفسير قرآن ۲. ترجمه قرآن ۳. فرهنگ قرآن ۴. فهارس و كتاب‌شناسی‌های قرآنی ۵. مهمترين متون علوم قرآنی (غير از تفسير و ترجمه). و در هر يك از اين پنج زمينه، ده كتاب معرفی می‌گردد. در اين كتاب‌شناسی بسيار گزيده و توصيفی، چند اصل را رعايت كرده‌ايم :
۱. در هر زمينه هم كهن‌ترين آثار معرفی شود و هم جديدترين آثار.
۲. به موجود بودن و بلكه چاپی بودن اثر توجه شود و اثر مخطوط (خطی)، ولو آنكه مهم باشد، معرفی نشود.
۳. مهمترين مشخصه و وجه اهميت هر اثر ياد شود.
۴. اين نيز گفتنی است كه راقم اين سطور با همه اين آثار انس چندين و چندساله دارد، لذا معرفی‌اش جنبه تجربی و بی‌واسطه دارد. و هيچ كتاب از اين پنجاه كتاب، صرفاً از روی كتاب‌شناسی‌ها و فهارس و منابع، يعنی به طريق مع‌الواسطه معرفی نشده است، بلكه به طريق عينی و تجربی.
۵. همچنين حتی‌المقدور به منابع مفصل‌تر كه معرفی و شناسايی مبسوط‌تری از هر اثر دربر دارد، ارجاع داده شده است.»
یادداشت بهاءالدین خرمشاهی دربارۀ قرآن شناخت
در نگارش قرآن شناخت دو نکته را مد نظر داشته ام. اول آنکه مخاطب آن را صاحبان ذهنیت جدید و تحصیل کردگان و روشنفکران امروز ایران و جهان اسلام و جهان اسلام شناسی گفته ام. دوم اینکه، بدون ذره ای خودستایی، عرض کنم که با خود عهد کرده ام که به جای حماسه سرایی و شعار دهی، که سخت ترین کار برای من است، به عرضۀ اطلاعات بپردازم، که خود کار دشواری نیست، و با در دست داشتن بیش از هزار عنوان کتاب قرآنی و قرآن پژوهی، مطمئنا با کمبود منابع رو به رو نبوده ام. اما پی بردن به صدق این مدعا را که خودش شعار است یا واقعیت، بر عهده خوانندگان دانشور می گذارم.
قرآن شناخت در هشت فصل به بیان مطالب پرداخته است:
فصل اول: فرهنگ آفرینی قرآن
فصل دوم: وحی و نزول، و جمع و تدوین قرآن
فصل سوم: علوم و فنون قرآنی
فصل چهارم: ۱۰۱ نکته دربارۀ قرآن کریم
فصل پنجم: نقش و نفوذ قرآن در زندگی امروز ما
فصل ششم: فرهنگوارۀ اعلام قرآن
فصل هفتم: فرهنگوارۀ سوره های قرآنی
فصل هشتم: رجسته ترین آثار قرآن پژوهی
