حق درخواست پناهندگی، مطابق با قوانین بینالمللی ازجمله کنوانسیون ،1۹۵1مربوط به وضعیت پناهندگان و از حقوق مسلم هر پناهجو است. این حق تکلیف و مسئولیت دولتهای پذیرنده دربارۀ بررسی درخواست و تعیین وضعیت پناهجویان را شامل میشود. ْ ازآنجاکه در کنوانسیون چگونگی اعطای این حق مشخص نشده است و در حیطۀ اختیارات ملی کشورها قرار داده شده است، این امر تحتتأثیر سیاستهای دولتها قرار میگیرد. کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان سیستم تعیین وضعیت پناهندگی را برای شناسایی وضعیت این پناهجویان تدوین کرده است. بااینحال، کشورهای عضو کنوانسیون الزام حقوقی به پیروی از میزبان پناهجویان است. ایران درزمینۀ فرایند تعیین وضعیت پناهجویان شورای تعیین ِ این سیستم ندارند. ایران یکی از کشورهای مهم وضعیت پناهندگی، سیستم سرشماری و نیز اجازۀ اقامت موقت (کارت آمایش) دارد که در این پژوهش بررسی شده است. ازآنجاکه برخورداری از هر نوع خدمات منوط بر مشخصبودن وضعیت حقوقی و اقامتی افراد است، بررسی وضعیت بیش از نیممیلیون نفر مهاجر جدید پس از قدرتگیری طالبان حائز اهمیت است. در این پژوهش با روش کیفی و مبتنی بر تحقیق کتابخانهای، چهارچوب حقوقی پناهندگی در ایران بر اساس قوانین مربوط بررسی شده است و ضرورت توجه به موضوع سیاستگذاری وضعیت پناهندگی در آن به بحث گذاشته شده است. یافتههای پژوهش حاضر نشان میدهد که فقدان قوانین کارآمد و انباشت مقررات در نهادهای اجرایی سبب شده است شرایط کنونی و آیندۀ این مهاجران پیچیده و مبهم شود. همچنین صادرنکردن کارت آمایش برای افراد تازهوارد و بدون مدرک از چالشهای مهم سیستم فعلی است. بنابراین، تحول در این سیستم، که یکی از ارکان اساسی سیاستگذاری
مهاجرت است، نهتنها سبب تعیین تکلیف شمار فراوان مهاجران ورودی میشود، بلکه موجب میشود از تحمیل بار اضافی ناشی از حضور افراد فاقد مدرک پیشگیری شود. این امر همچنین زمینههای رعایت حداکثری حقوق پناهندگان و مهاجران را فراهم میکند.
واژگان کلیدی:حقوق‌پناهندگان،سیاست‌گذاری‌مهاجرت،سیستم‌تعیین‌وضعیت‌پناهندگی،مهاجران‌افغانستانی،پناهندگان‌در‌ایران
