همایش مدیران و اساتید حوزه‌های علمیه افغانستان تحت عنوان «راهکار‌ها و بررسی چالش‌ها»

نخستین همایش هم اندیشی مدیران واساتید حوزه های علمیه افغانستان با موضوع بررسی چالش‌ها و راهکارها از سوی شورای نظارت بر حوزه های علمیه کابل و هزاره جات در روز پنجشنبه تاریخ ۷/ ۲/۱۴۰۲ در  سالن همایش های مدرسه دار المعارف اهل بیت، برگزار گردید.
مراسم‌ها تلاوت قرآن کریم توسط استاد القراء حجت الاسلام قاری عبد الشکور فلاح آغاز گردید. پس از آن حجت الاسلام صادقی دبیر شورای مدیریت حوزه های ضمن خیر مقدم با آیات عظام،حجج اسلام، اساتید و مدیران حوزه های  علمیه کابل و ولایات ، تعلیم و تعلم را از اهداف بعثت در قرآن بیان نمود. ایشان علم فقه و حکمت را سه اصطلاح مهم دانست که از نظر قرآن با تفکر و تعقل پیوند دارد؛ چون تفکر و تعقل سبب پیدایش علم و فقه و حکمت است. از نظر قران علم در صورتی ارزش دارد که همراه با تفکر و تعقل باشد. چنانکه در آیه ۱۷ سوره مبارکه زمر، خداوند عاقلان و خردمندان واقعی را کسانی معرفی کرده است که با تعقل و اندیشه از طاغوت دوری و عبادت خداوند را بر گزیده و خداوند به آنها  بشارت داده است و در آیه بعد آنان را کسانی معرفی کرده که اقوال را شنیده و برترین آنان را انتخاب می‌کند. انتخاب برترین اقوال فقط با تعقل و تفکر ممکن است.  در روایات هم تفکر برتر از عبادت یک شبانه روز معرفی شده است.
سخنران بعدی جناب آقای دکتر سید حسن صالحی بود که ضمن خیر مقدم به مهمانان همایش توضیحاتی راجع به این همایش ارائه نمود. ایشان به معرفی تحولات حوزه علمیه در دو سال اخیر پس از آمدن جناب جناب حاج آقای فلاح نژاد  پرداخت. ایشان مهم ترین تحولات دو سال اخیر در بخش حوزه های علمیه کابل و هزاره‌جات را چنین بیان نمود.
1.    گرفتن ساختمان مستقل که بخش اداری و دیگر بخش ها در آن در ساعات اداری در خدمت طلاب هستند.
2.    تأسیس بخش قرآنی که با ارزیابی ۱۴۰ استاد قرآنی چهل نفر استاد قرآنی برای فعالیت های قرآنی در۵۴  مدرسه دینی  هم‌اکنون مشغول آموزش های قرآنی هستند.
3.    برگزاری 15 دور مسابقات قرآنی بین بیش از هفتصد نفر و اعطای جوایز به افراد ممتاز و برنامه ریزی برای اعطای شهریه هدفمند برای افرادی که فعالیتهای قرآنی هدفمند داشته باشند.
4.    تأسیس بخش مبلغان که برای همه ائمه جماعات پرونده تشکیل داده و برای آنها بیش از چهارده دوره درسهای مهارتی برگزار گردیده است و شهریه مبلغین از این آدرس پرداخت می شود.
5.    تأسیس بخش پژوهش برای ترویج تحقیق و پژوهش در حوزه های علمیه که تا کنون علاوه بر فعال کردن بخش پژوهش در مدارس، برای تعدادی از محققان و پژوهشگران پرونده تحقیقی تشکیل شده است هم چنین فصلنامه قلم توسط بخش پژوهش منتشر می شود. افزون بر آن، بخش پژوهش برای شکوفایی استعدادهای نویسندگی طلاب، سه متن درسی، دستور زبان فارسی به صورت مقایسه یی با زبان عربی، شیوه نامه املای فارسی و نویسندگی و آئین نگارش  را با همکاری فعالان ادبی، آماده نموده است تا در مقاطع درسی تدریس شود.
ایشان در پایان صحبت هایشان، تأکید نمودند که شورای نظارت بر چند محور تأکید دارد:
1.     ساماندهی شهریه طلاب ؛
6.    گسترش مباحث قرآنی،  برای زدودن مهجورت مباحث قرآنی در حوزه های علمیه و حتی پرداخت شهریه برای حافظان قرآن؛
7.    ترویچ پژوهش و تحقیق در حوزه های علمیه.
سخنران بعدی مراسم، حضرت آیت الله واعظ بهسودی که متن سخنان ایشان در  که در زیز به طور کامل    نقل می‌شود  بسم ال حیم : یا اباذر! ال عقل کالتّدبیر، صدق رسول اهلل و هو مهبط وحیه )ص( و بعد: عن النّبی بعد از حذف تعارفات. مهمانان همایش! اجازه دهید مسیر کوتاه حوزات علمیّه را در بستر تاریخ پر فراز و نشیبمان بررسی نماییم و پیشاپیش باید اذعان نماییم که حوزات علمیه موجب رشد و بالندگی نه تنها جامعه علمی که موجب رشد و بالندگی جامعه اسالمی شده طوریکه آثار گران سنگی در رشتههای مختلف علوم عرضه نموده و نخبهگان شایستهای در عرصههای گوناگون پروراندهاند )ص( و ناگفته نباید گذاشت که حوزه مدینه تحت زعامت شخص نبی مکرّم اسالم به عنوان “حوزه مادر” ثبت تاریخ حوزه- هاست. این حوزه مبارکه شاگردان دسته اوّل جهان اسالم از بین مهاجر و انصار و در رأس آنها اهل بیت گرامیاش را تقدیم نموده از یکسو پایهگذار جامعه علمی تمدنی شده و از سوی دیگر جامعیّت آن را نیز در نظر داشته است چه اینکه: روم باعتبار صهیب و فارس باعتبار سلمان و حبشه باعتبار بالل نشان جامعیّت این حوزه مبارکه اند، این حوزهی نو پا بزودی شتاب بیشتر گرفته در دوره امام )ع( رشد نموده، حافظان، قاریان، محدثان و مفسّران نخبه را بیرون دادند و در عصر امام باقر به اوج شکوفایی رسید تا جاییکه بیشتر از 4 هزار شاگرد در رشتههای مختلف علوم تربیت کردند. )ع( صادق افغانستان نیز باعتبار ابو خالد کابلی، ابو حنیفه کابلی، بشیر کابلی و بُشر کابلی و برخی نخبههای دیگر از این حوزه مبارکه خوشهها چیدند و این حوزه بحیث حوزه مادر فرزندان صالحی از خود برجای نهاده تکثیر گردید مثالً: حوزه علمیه بغداد، حوزه علمیه حلّه، حوزه علمیه دمشق، حوزه علمیه نجف اشرف، حوزه علمیه جبل عامل، حوزه علمیه قم، حوزه علمیه اصفهان، حوزه علمیه مشهد، حوزه علمیه کابل، حوزات علمیه افغانستان مرکزی، حوزه علمیه پاراچنار و سایر حوزهها فرزندان طولی و عرضی حوزه مبارکه مدینهاند. نخبگان و اساتید! آثار علمی که از این حوزات به جهان اسالم تقدیم شده است کم نیست، جوامع حدیثی، جوامع رجالی، جوامع تفسیری، جوامع کالمی، جوامع فقهی، جوامع ادبی، جوامع فلسفی و سایر جوامع خوراک تمام مدارس و شخصیّتهای فکری فرهنگی جهان اسالم اند که نام بردن آنها از طاقت این جلسه خارج است. 2 شخصیّتها و چهرههای مؤسس و تأثیرگذار حوزههای شیعه از حساب معمولی خارج بوده، میشود به اسامی چندتن آنان بسنده نماییم مثل: شیخ طوسی، شهید اوّل الی شهید رابع، محقق حلّی، علّامه حلّی، شیخ حسین حلّی، ابن ادریس حلّی، شیخ حرّ عاملی، فخر المحققین، شیخ مفید، سیّد مرتضی، شیخ اعظم، آخوند هروی، شیخ حسن نجفی، وحید بهبهانی، باقر بهبهانی، نراقیها، صدوقین، علّامه خویی، مرحوم امام، شهید باقر صدر، مرحوم کُمپانی، علّامه مجلسی، محقق نائینی، محقق اصفهانی، حاج آقا رضا همدانی، آقا ضیای عراقی، صدر المتألهین، علّامه طباطبایی و شهید مطهری رحمت اهلل علیهم و همچنان اعاظم و مفاخر معاصر که هرکدام استوانههای علمی و اوتاد حوزههایند از حد احصاء و شمارش عادی بیرون اند و سال 0831 خورشیدی که بنده از قم به کابل برگشتم تنها پنج صد رساله فقهی به غیر از سایر رسالهها در سایر زمینهها از مراجع آن روز تنها در قم وجود داشت به غیر از سایر حوزات در حالیکه اکنون بیست و دو سال از آن روز گذشته است و قطعاً سیر صعودی شخصیّتها گراف باالیی را تشکیل میدهند و همه این آثار گرانسنگ محصول حوزههای شیعه اند، حضّار گرامی! افغانستان نیز سطحی از سطوح جانبی این منشور است بلکه نقش این حوزه در رشد و بالندگی نظام علمی اعتقادی حوزهها بسیار بارز و برجسته است طوریکه بلخ و حوزهی تمدنی آن توجّه نخبگان و گردشگران علمی آن روز را جلب نموده بگونهای که مرحوم صدوق ره در سال 883 هجری قمری به این دیار آمده در روستای اورزلی کِنت ایالق در منزل شیخ نعمت ساکن میشود و کتاب »من ال یحضره الفقیه«اش را به پیشنهاد این دوست عزیزش به اقتباس از کتاب »من ال یحضره الطبیب« زکریای رازی مینویسد که یکی از کتب اربعه شیعه است و من در سال گذشته به این کِنت به دعوت مؤمنین آنجا رفتم و در مسجدی که بنام نامی شیخ صدوق ره بنا شده بود در بازاری مسمّی به بازار ابن بابویه نماز جمعه را اقامه نمودم و از قریه اورزلی و چشمهای که مرحوم صدوق از آن آب نوشیده بود دیدن نمودم، مرحوم صدوق در این سفر از ابو نصر محمد بن الحسن بن ابراهیم کرخی کاتب و ابوالحسن محمد بن علی بن عمرو و علی بن عبداهلل بصری حدیث شنید و هم چنان از ابو علی الحسن بن علی بن محمد بن علی بن عمرو عطّار، ابو عبداهلل حسین بن احمد آشنایی رازی عدل، حاکم ابو حامد احمد بن حسین بن علی و ابوالحسن محمد بن سعید بن عزیز سمرقندی استفاده حدیثی برد. مرحوم صدوق ره در همین سفرش از مشایخ بلخ چون: ابوالقاسم عبیداهلل بن احمد فقیه و ابوالحسن طاهر بن محمد بن یونس فقیه اجازه نقل حدیث گرفت و دوستش ابو عبداهلل محمد بن الحسن معروف به شریف و نعمت در این سفر از 542 کتاب او روایت کرد. مهمانان ارجمند! هرات افغانستان باعتبار آخوند هروی خراسانی کفایه االصول را بعنوان متن درسی حوزهها اهداء نموده که تا هنوز بدیلی برای آن در حوزهها پیدا نشده و شرح و تعلیقهی این کتاب از صد گذشته است و حلقات درس خارج آیات عظام و 3 مراجع تقلید منهای کفایه معنی نداشته مدرّس درس خارج بدون فهم این کتاب نمیتواند به تدریس خارج اقدام نماید، این شاهکار اصولی از حوزه هرات برای حوزات شیعه تقدیم شده و تا کنون هزاران شاگرد اصولی مهمان این خوان پر نعمت بوده از سفره آخوند لقمههای افتخار برداشتهاند و حوزات فعلی شیعه بی نام آخوند شناخته شده نیست و او باعتبار خاستگاهش افتخار کشور، جامعه و مردم ما است. حوزه غزنی باعتبار آیت اهلل العظمی شیخ عزیز اهلل غزنوی ضلع دیگر این کثیر االضالع است که فرموده بوده بعد از مرحوم حکیم نوبت مرجعیت بمن بود لکن بدلیل نداشتن امکانات و اشتهار الزم نتوانستم به این مهم اقدام نمایم و الّا بجای مرحوم سیّد ابوالقاسم خویی ره من باید فتوا میدادم و اکثریّت علمای بهسود شاگردان مستقیم و غیر مستقیم شیخ عزیز اهلل غزنوی میباشند و چهرههای شاخص بهسود چون: حاج آخوند زریافته، حاج آخوند رشک و حاج آخوند سر اوبه رحمت اهلل علیهم و دیگر ستارگان این سرزمین از سینهی پاک آن مرد فقیه و پهلوانِ اصول کسب فیض نمودند، زیرا بهسود با هوشمندی و عطش علمیی که داشتند جناب ایشان را در بهسود دعوت نموده برایش بساط تدریس پهن نمودند و امروزه صاحب المحاضرات و المباحث االصولیّه و تعالیق مبسوطه و سایر آثار گرانسنگ )دام ظله( حضرت آیت اهلل العظمی فیّاض ایشان که افتخار جهان اسالم است از دیار غزنی و جاغوری برخواسته است و همین گونه علّامه مدرّس افغانی ادیب شناخته شده حوزهها، فرزند همین دیار است. نخبگان محفل! بهسود باعتبار آیت اهلل العظمی شهید واعظ صاحب »مصباح االصول« و آیت اهلل العظمی سیّد میر علی احمد حجّت و حاج آخوند کوه بیرونی و علّامه شهید مصباح و علّامه شهید سیّد عبدالحمید ناصر و حکیم متألههی شهید سیّد میر احمد عالم و علّامه شیخ اسماعیل مبلّغ فیلسوف نامدار معروف به ابن سینای ثانی و باعتبار حاج آخوندهای نام برده شده و باعتبار حوزه نقشی، حوزه شهرک، حوزه رشک، حوزه زریافته، حوزه کوه بیرون و حوزه باد آسیاب و کجاب در دیروزِ بهسود و امروزه که سکّه مرجعیّت و فقاهت باعتبار آیت اهلل العظمی باقر فاضلی و دیگر آیات عظام بنام حوزه بهسود ضرب شده است در جمع حوزات افغانستان مرکزی برجسته است که نمیشود به تفصیل سخن گفت. حوزه یکاولنگ و شخصیّتهای نامدار علمی آن خطه چون مقدّس زارین، مقدّسی چهل برج، مرحوم احسانی رئیس، مرحوم آیت اهلل عالمی، مرحوم استاد عرفانی، مرجع تقلید حضرت آیت اهلل العظمی محمد امینی که بساط درس خارج در قم پهن نموده و 9 سال قبل رساله عملیّهاش را بیرون داده از افتخارات دیگر حوزات افغانستان مرکزی است. و حوزات ورس، غور، دایکندی، پنجاب، شهرستان، مزار شریف و پسابند و آیات آن سرزمینها نظیر آیت اهلل خسروی و آیت اهلل بلخابی و مرحوم آیت اهلل العظمی شیخ محمد علی مالستانی معروف به محمد علی بزرگ که در حوزه نجف رساله عملیهاش را بیرون داد و متأسفانه قربانی تعصبات کور و جاهالنه شد و مرحوم مدرّس افغانی را به اعتبار او محمد علی کوچک میگفتند و سایر آیات که نمیشود همه را نام برد حلقات حوزات هزارهجات اند. 4 کابل افعانستان که عاصمه کشور بوده تا اکنون نزدیک به پنجاه باب مدرسه علمیه داشته از سابقه نیکی برخوردار است، مرحوم آیت ااهلل العظمی محقق کابلی، مرحوم آیت اهلل تقدسی، مرحوم آیت اهلل محسنی، مرحوم آیت اهلل افشار و حضرت آیت اهلل صالحی مدرس و آیت اهلل محمدی و سایر اعالم و بزرگان از ارکان حوزه کابل بودند و هستند و مرحوم آیت اهلل العظمی حجت در این میان باعتبار سابقه و خدمات مذهبیاش مورد احترام همه حوزویان است. مدیران و اساتید! وضعیت حوزات موجودهی کشور و چالشها و راهکارهای آن به نظر حقیر قرار ذیل است: الف: وضعیّت اقتصادی حوزات علمیّه بهر دلیلی مطلوب نبوده میطلبد که حضرات آیات عظام توجّه جدّی نموده عالوه شهریه کافی، طلّاب افغانستان را مانند طلّاب قم از خدماتی چون: وام، بن، بیمه، هزینه مسکن و سایر امکانات رفاهی بهرمند سازند و در صورت امکان بالکهای رهایشی برای طلّاب و اساتید فاقد مسکن در کابل، هرات، غزنی و مزار تدارک دیده شود و مدیران نیز کوشش کنند که حالت سابق مدارس را احیاء نمایند که عبارت باشد از همکاری مردم دیندار با مدارس طوری که: ساختمان مدارس را مردم میساختند، مواد آن را مردم تهیّه میکردند، حفظ و مراقبت آن را مردم میکردند و حتی اجرت مدرّسین را نه از موضع وجوهات شرعیّه که از موضع تبرّعات و انفاقات و احاسانات مردم پرداخت میکردند در حالیکه وجوهات به نجف و قم ارسال میشدند ولی حاال ارتباط مدارس با مردم اگر نگویم قطع شده به سستی و رخوت گراییده که بایستی از نو احیاء شود امّا از چه راهی که خود تحلیل جداگانه و فحص مستقالنه میخواهد. ب: وضعیّت درسی و آموزشی حوزات علمیّه بسیار زمانبر بوده نیاز جدی به بازنگری دارد طوریکه مضامین حوزوی با حفظ سنّتی بودن آن از نو بازنگری شود و مطابق با نیاز امروز جامعه تدوین گردد و میطلبد که هیئت علمیی با صالحیّت و کارشناس تشکیل شده مضامین حوزات را نظر اندازی نموده ترتیب جدیدتری بدهند. ج: “اسالم” به عنوان مکتب نجات بخش مورد مطالعه، کنکاش و اهتمام جدی حوزه قرار گیرد طوریکه بتواند از آن دفاع نموده ردّ شبهه نماید و میطلبد که عالوه “نظام عملی” اسالم که فقه عهدهدار آنست “نظام اعتقادی” اسالم که تفسیر، فلسفه و کالم عهدهدار آنست مورد توجّه جدی حوزهها باشد و مسیر “تمدنی” اسالم و مسلمین که سیره و تاریخ عهدهدار آنست، بجد مطالعه شود تا با روشهای کارا و مؤثر و مطالعات استراتیژیک بتوان از آن دفاع نموده به جهان عرضه نمود. د: “تشیّع” به عنوان اسالم اهلبیتی و میراث گران سنگ اسالف و نیاکان از وصایت تا مرجعیّت مورد توجّه حوزهها قرار گیرد تا بتوان از کیان شیعه دفاع نموده بیضه اسالم اهلبیتی را حفظ نمائیم و تجلّی اسالم محمّدی را در قالب تشیّع ولوی شاهد باشیم و در این راستا مطالعه تاریخ ائمّه و بررسی سیره آنان که برگرفته از سیره نبوی است ضروری مینماید. ه: آموزشهای ضروری مدرن که روند جامعه و نیاز تاریخ آن را تعیین مینماید الزم مینماید، زیرا: خلق موضوعات جدید و تحوالت سریع و رو به پیش جهانی میطلبد که حوزات به ابزار و تکنولوژی جدید از قبیل: کامپیوتر، فضاهای مجازی، ادبیات رسانهای، شبکههای اجتماعی و اهداف از پیش تعیین شده آنها مجهّز شوند و باید صادقانه اعتراف کنیم که 5 حوزات موجوده پاسخگوی نیاز امروز جوامع و عصری که در آن میزییند نمیباشند و باید راه حل اصولی و اساسی سنجیده شود. و: قرآن به عنوان “معارف الهی” و مضمون اصلی و اساسی حوزهها قرار گیرد طوریکه به ترجمه، صوت و لحن و آداب تجویدی فقط اکتفا نشده به تفسیر و کنکاشهای موضوعی و مفاهیم عالیّه آن پرداخته شود طوریکه این کتاب وارد زندگی فردی و اجتماعی گردیده از مردهها به زندهها و از قبرستان به متن روابط انسانی ارتقا یابد و بجای تداوی جن زدهها به جلوگیری از فساد مفسدان، احتکار محتکران، و ربایِ ربا خواران و ۹قلدوری قلدوران جهانی ظاهر شود. با تمام زوایای )ص( ز: “معارف نبوی” در قدم دوّم مورد اهتمام حوزهها باشد و سیره و سنّت رسول اهلل االعظم زندگی آن جناب و تأثیر آن بر روابط مسلمانان تحلیل و بررسی شود و لُجنهای میطلبد که این موضوع را آیین و راهکار عملی حوزهها سازد تا کفاّره تقصیرها و قصورها گردیده قول و فعل آن حضرت توأم با امضاهای آن جناب سیره عملی جامعه باشد. ترجمه، معنی و تفهیم گردد تا در )ع( ح: “مدارا” بعنوان اصل عملی و کاربردی در سیره نبوی و سیره ائمه هدا سایه آن در سیاست حوزهها و سپس در جامعه امروز و فردا سهولتهای عملی ایجاد گردد. ط: “تساهل” و “تسامح” بعنوان دو اصل فقهی در حوزات مفهومیابی شود و روح شریعت سمحه سهله را روح جاری در شرایط اجتماعی قرار داده در سایه آن گره مشکل مردم را بگشائیم. ی: “سیره حسنی” در کناره سایر سیرهها از نو مطالعه شود تا در پناه آن از تقابالت، اصطکاکات و استخوان شکنیها دور گردیده مشکالت مفهومی قضیه در حوزهها باید حل گردد و اینکه این سیره تافته جدا بافته از سایر سیرهها نبوده بلکه سوی دیگر یک سکه است بررسی جدیتری الزم دارد. ک: “احسان اجتماعی” در شرایط حاضر از عدالت اجتماعی کاربرد بیشتر داشته بار درون مفهومی این جمله را حوزهها باید تحلیل و تبیین نمایند، زیرا: حوزهها نباید از مردم و شرایط اجتماعیشان جدا باشند و بلکه در تمام شرایط بویژه شرایط سخت اجتماعی به یاری و کمک مردم که ایتام آل رسول باشند بشتابند. ل: درس محوری، نظم محوری، مطالعه محوری و شاگرد محوری در نظامهای حوزوی باید اساس قرار گیرد که مطابق آن غیبت استاد به صفر برسد و صالحیّت علمی آن ارتقا یابد و رشد طلّاب بتوان چند برابر ضرب شود. م: تعدد مدارس هرچند نزد برخی بزرگان چالش بحساب میآید ولی بنظر حقیر اینست که میشود تعدد مدارس را مدیریّت نموده با پراکندگی وجودی ولو قومی و منطقهیی آنان را در رقابت سالم انداخته به نفع اسالم و تشیّع کمکشان نمود. ن: “قلم و نویسندگی” بایستی در حوزات ترویج و نهادینه شود و برای آن مضمون گذاشته شود و در کنار آن به حسن خط و آموزش آن در ردّههای اولیّه توجّه شود. 6 س: “خطابه و منبر” اصالح گردیده خطیب و منبری به “مبلّغ” اسالم و تشیّع ارتقا یابند چه اینکه منبری و خطیب داریم لکن مبلغین ما بسیار اندک اند، زیرا: خطباء و منبریهای ما از تاریخ اسالم و تاریخ تشیّع و نظام اعتقادی برهانی و استداللی کمتر بهره داشته، شرایط فعلی جهان اسالم را تحلیل ناقص دارند و از نقشهها و شگردهای دنیای جدید کمتر واقف اند . ع: “مدیریّت” جداً ناقص بوده اگر مدیران مدارس ناراحت نشوند میشود گفت که اداره و منجمنت اصالً وجود ندارد در حالیکه امروزه یکی از مضامین دانشگاهای دنیا منجمنت و اداره است که با این ابزار دنیا اداره میشود. ف: پرورش “ایمان حوزوی” و باور به نظام حوزه کلید پاور باید باشد چه اینکه مادامی که طلبه باورمند به حوزه و دروس آن نباشد مؤفق نخواهد بود و بر همین اساس اکثر مضامین حوزه بر طلبه تحمیل دیده میشود. ص: “اخالق حوزوی” و حفظ زیّ طلبگی و هم چنان تهذیب نفسانی طلّاب بایستی تقویت شده اخالق نظری تدریس و تبدیل به اخالق عملی شود و طلّاب از لباس تاجر و سوداگری بیرون آمده به شئونات و زیّ علمای سلف و کسوت مقدس روحانیّت پایبند باشند و حد اقل عمّامه رسول خدا را از سر نگیرند همراه با لباس سفید فرشتهای که نشان پاکیزگی و بی آالیشی و عاری از هر رنگ بوده اسیر رنگهای دیگر نباشند. بزرگان و اعاظم! آنچه گفتم اندکی بود از بسیار و یکی بود از هزار که امیدوازم خسته کننده تمام نشده باشد امّا از سر دلسوزی و ایمان به حوزه و طلبگی و شئونات حوزهای پایبندی به اسالم و تشیّع سیاهه نموده و بیان داشتهام، از اینکه وقت گرانبهای شما را گرفتم پوزش میخواهم، السالم علیکم ایّها الحفل الکریم جمیعاً و رحمت اهلل و برکاته. 8 /شوال المکرم/ 0444 هـ. ق مطابق 7 /ثور/ 0415 هـ.
سخنران بعدی مراسم حجت الاسلام سید حیدر   هاشمی امام جمعه شهر مزار شریف، نماینده آیت الله سیستانی در این شهر، و عضوشورای نظارت بر شهریه و حوزهای علمیه شمال بود. ایشان در مقدمه سخن شان با استناد به آیات قرآن بر اهمیت سعی در موفقیت پرداخت. ایشان معتقد است که تغییر مرزها  و جغرافیا در شرایط کنونی ممکن نیست؛ اما آن چه در شرایط فعلی ممکن است سعی و تلاش فرهنگی است که میتواند نتیاج بسیار مهم داشته باشد. علمای شیعه  با تلاش فرهنگی،  نتایچ مهمی را به دست آورده اند  و برای آینده  تلاش و سعی فرهنگی امیدوار کننده است.
ایشان در معرفی وضعیت حوزه‌های شمال گفتند که از پانزده سال پیش در شورای مدیریت حوزه های شمال حضور دارند، این شورا با شورای شهریه شروع شد و به تدریج با تشکیل هیأت علمی، بخش مبلغین، بخش خواهران و نیز بخش پژوهش روند تکاملی را طی نموده و برکات زیادی داشته است؛ مثلا در بخش آموزش در گذشته دچار کمبود شدید استاد بودیم اما حالا الحمدلله در بخش اساتید نیازها بر طرف شده است.
بخش خواهران فعال شده است و همچنان شهریه منظم شده و امتحانات منظم‌تر شده است و تلاش بر این است که حوزه های علمیه فعال شود.
در موضوع همایش الحمدلله یک موفقیت خوب است که از دورترین نقاط مدیران و اساتید حضور به هم رسانده و این موجب تشویق اساتید است. البته در بخش آموزش مشکلاتی وجود دارد که باید سیستم آموزشی تغییر کند و نیز روی استادان و طلاب توجه بیشتر شود؛ همچنان در بخش مشکلات اجتماعی هرچند مشکلاتی وجود دارد اما در سطح کشور این مشکلات قابل مدیریت است باید ارتباط مخلصانه و مشورت برای حل مشکلات وجود داشته باشد.
سخنران بعدی دکتر واعظ زاده بود که به نمایندگی از ریاست  دانشگاه المصطفی در کابل صحبت نمود و به استقلال حوزه ، رشد علمی و تعدد حوزه ها، بومی شدن علوم ، توجه به شادی و نشاط طلاب و شادی و نشاط طلاب و مبارزه با خرافات تأکید نمود و در بخش چالش ها؛ نبود هماهنگی بین مدیران و اساتید، نبود اولویت سنجی در ولایات، نبود مدیریت صحیح در ولایات و نیز مسئله قوم گرایی و منطقه گرایی در برخی از مدارس ولایات را که سبب شده است، از پذیرش طلاب غیر بومی خود داری شود، به عنوان چالش ها مطرح نمودند.
سخنرانی بعدی مراسم حجت الاسلام روحانی، نماینده مراجع، دبیر اجرایی شورای نظارت بر مدارس هرات بود. ایشان با تأکید بر این که جهاد فقط گرفتن سلاح نیست؛ بلکه جهاد انواع مختلی دارد که  تلاش علمی و فرهنگی، خصوصاً تلاش علمی و فرهنگی در تقویت حوزه های علمیه خود نوع جهاد است.
ایشان در معرفی شورای نظارت بر شهریه و حوزه های علمیه گفتند که شورای نظارت متشکل از شش عضو است. هرچند شورای شهریه از گذشته تشکیلاتی داشته است؛ ولی در دو سال اخیر و با تشکیل شورا پیشرفت نموده است.  در مجموع بیست مدرسه پسرانه و دوزاده مدرسه دخترانه در هرات وجود داردکه همه مدارس تحت اشراف شورای  نظارت است و هیج مدرسه ای نمی تواند برنامه و تصامیم  معارض تصامیم شورای نظارت داشته باشد. افزون بر شورای نظارت، شش نفر هیئت علمی داریم که نظرات شان پس از تأیید شورای نظارت اجرا می شود، هیئت علمی وظیفه نظارت و سرکشی از مدارس و برگزاری امتحانات سالانه را دارد. نمره قبولی چهارده است و زمان امتحانات هم از اوایل برج دوازده با هماهنگی مدارس و نیز دفاتر مراجع اعلام می شود. امسال 100 نفر از طلاب نمرات بالای هجده گرفتند که برای آنان جوایزی در نظر گرفته شده است.  پرداخت شهریه به صورت ماهوار است و بر حضور  طلاب و مشارکت طلاب در امتحان نظارت می شود و برای طلاب مریض و نیز در مورد ازدواج، مساعده ای از وجوهات پرداخت می شود.
بخش قرآنی هم فعال شده است. البته در هرات قاریان خوبی وجود دارد. برای امور قرآنی هم امتحان کتبی و شفاهی و حفظ گرفته می شود و برای حافظان هم شهریه در نظر گرفته شده است. بخش پژوهش و تحقیق هم از سال 1401 فعال شده است و فاضل محترم دکتر افضلی مسئول این بخش است و به کسانی که در امور پژوهشی فعال داست هم مساعده پرداخت می شود.
برخی گمان می کنند برای این که کاری انجام نشوند، آن را به شورا بسپارند؛ ولی اگر کارها را با سعه صدر انجام دهیم، می توان شورای مقتدری هم داشت.
سخنرانی بعد همایش، جناب آقای سید حبیب الله اکبری نماینده دفتر آیت الله فیاض بود که مطالب نکات زیر را  بیان نمودند:
1.    علما همیشه پیشتاز و در کنار مردم بوده اند، حتی در سخت ترین شرایط، مثل شرایط دو سال پیش که علما ما ماندند و بسیاری از مدعیان حمایت از حقوق مردم، رفتند. هم اکنون هم علمای پلی است بین مردم و حکومت امارت اسلامی که موفق هم بوده است.
2.    افغانستان در طول تاریخ همواره حرفی برای گفتن داشته است و علمای بزرگی را تقدیم جامعه بشری نموده است؛
3.     در حوزه های علمیه توجه به قرآن سیره نبوی و ائمه ضروری است و باید محور باشد؛
4.     حوزه های عملیه باید به امور تربیتی و تزکیه طلاب توجه جدی نماید؛
5.    توجه به شبهات موجود بین جوانان باید مورد توجه باشد؛
6.    هزاره جات سرزمینی مادر شیعه است و باید مورد توجه بیشتری باشد؛
7.    مبارزه با خرافات و مطالب بی اساس که از سوی مداحان و منبری بی سواد و کم سواد نشر داده می شود، باید مورد توجه جدی باشد؛
سخنرانی بعدی جناب حجت الاسلام معتمدی  امام جمعه و رئیس شواری علمای غزنی و مدیر مدرسه خاتم الاوصیای غزنی بود. وی با استناد به سخنی از امام خمینی ره که هرجا نشاط معنوی در جامعه وجود دارد، نتیجه وجود یک عالم دینی در براهمیت کار علما تأکید نمود.  ایشان رقابت منفی برخی از علما   و  ایجاد اختلاف بین مراجع را   نکوهش نموده  و بر رعایت اخلاق و تقوای الهی و عزت نفس در بین علما تأکید نمود.
سخنرانی بعدی جناب آقای واعظ
مدیر مدرسه الزهرا و از علمای بامیان بود که نکات زیر را  مطرح نمود:
1.    قانونمند شدن حوزه ها در همه امور و از جمه در امور آموزش که مثل دانشگاه سیستم مشخصی داشته باشد؛
2.    استعدادیابی مدیران حوزه از طلاب و جهت دهی طلاب براساس استعدادها به سوی تبلیغ، تدریس، پژوهش و اجتهاد؛
3.    شکوفایی استعداد نگارشی و توان نویسندگی طلاب برای ورود به رسانه و فضای مجازی؛
4.    تربیت طلاب با رویکرد وحدتی و تعامل با مذاهب دیگر؛ ما در افغانستان زندگی می کنیم که باید با فقه حنفی آشنایی داشته باشیم؛
5.    پرهیز از رقابت های ناسالم داخلی قومی، منطقه ای و سمتی؛
6.    پیشگیری از بروز تنش با حکومت های محلی از طریق گفتگو و هماهنگی قبل از مراسم هایی مثل محرم و اعیاد و رمضان؛
آخرین سخنران همایش، حضرت آیت الله صالحی مدرس بود که ضمن تشکر از برگزارکنندگان همایش و تسلیت به مناست سالروز تخریب قبور ائمه بقیع بر تأسیس یک منشور  شامل سیاست آموزشی، پژوهشی، تربیتی ، اجتماعی و سیاسی با استفاده از تجربیات تأکید نمود.
در پایان قطعنامه مراسم توسط حجت الاسلام  رضوانی بامیانی قرائت گردید.
بیانیه ی پایانی همایش هم اندیشی مدیران و اساتید حوزات علمیه افغانستان
بسم الله الرحمن الرحیم
یر فع الله اللذین آمنوا منکم و اللذین
اوتوالعلم درجات والله بما تعملون خبیر.
‏(قرآن کریم )
مسلم است همانگونه که دین مقدس اسلام  برفضیلت، ارج و منزلت علم تاکید فراوان داشته است، بقا، پیشرفت و شکوفایی دین
نیز در گرو رشد و توسعه دانش دینی است.  و تعمیق وتوسعه علم دین مرهون خلوص، سخت کوشی ها، ژرف اندیشی های ائمه معصومین علیهم السلام و جانشینان آنها در ادوار و ازمنه گذشته بوده است و در زمان حاضرنیز حمایت فقها و مراجع عظام تقلید( دامت افاضاتهم ) اهرم اصلی این توسعه است و در گستره ی وسیع تر مدیریت علمی، دلسوزی وهم انديشی مدیران و اساتید حوزات علمیه تحقق بخش این تعمیق و توسعه می باشد.
از این رو این همایش کار بسیار شایسته ضرور و مفید تلقی می گردد که توسط شورای نظارت بر شهریه و حوزات علمیه افغانستان برگزار گردیده است.
‏ ما شرکت کنندگان ضمن سپاسگزاری از  برگزارکنندگان این همایش مفید و کارآمد نکاتی را به عنوان بیانیه پایانی این همایش اعلام میداریم:
‏ ۱_شورای نظارت بر شهریه و حوزات علمیه افغانستان که در دوران جهاد با ابتکار حجت الاسلام و المسلمین شیخ حسین ابراهیمی، نماینده مقام معظم رهبری افغانستان ایجاد گردید؛ تا امروز برای بقا،و شکوفایی حوزات علمیه تلاش مستمر داشته است؛ مخصوصاً در دو دهه اخیر این شورا فعالیتهای چشمگیری داشته است که اخیراً با مدیریت جناب آقای دکتر فلاح نژاد بارورتر
‏و مؤثر تر گردیده وبه مرحله جدید تکاملی ومدیریتی خود رسیده است.
‏ ۲_ هدف اصلی حوزات علمیه تحصیل، پژوهش وتبلیغ معارف اسلامی می باشد؛ لذا ما از اقدامات این شورا در راستای تحقق این اهداف جداً حمایت می نماییم.
۳_ در مقطع فعلی که تعداد زیادی از طلاب به سطوح عالی فقه و اصول رسيده است، نیاز شدید و مبرم است به دانش افزایی
این ها در امور قرآنی، پژوهش وتبلیغ، و لذا از اقدامات صورت گرفته در این راستا به طور جدی حمایت می نماییم.
۴_ از آنجایی که پایگاه اصلی تبلیغ معارف اسلامی مساجد، حسینیه ها و منابر می باشد؛ از اقدامات صورت گرفته از سوی شورای نظارت در جهت حمایت از مبلغان و  ائمه جماعات پشتیبانی کامل می نماییم.
۵_ با توجه به شرایط خاص افغانستان ونیاز شدید خواهران به آموزش علوم اسلامی، از این شورا تقاضامیگردد که زمینه تحصیل معارف اسلامی را براي خواهران از طرق فضای مجازی فراهم نمایند.
۶_ با توجه به اینکه  به دلایلی، آموزش خواهران به طور مستمر انجام نمی پذیرد و لذا درخواست می نماییم که آموزش خواهران در دو مقطع “عمومی” و” تخصصی” برنامه ریزی گردد.
۷_ همچنین با توجه به اینکه در مناطق دور دست دسترسی به اساتید ورزیده و برجسته کمتر میسر است، تقاضا می گردد که در آن مناطق نیز آموزش از طرق فضای مجازی برنامه ریزی گردد.
۸_ ازآنجاکه علوم قرآنی نیاز به توجه بیشتر دارد؛ از این شورا تقاضا می نماییم تا توجه به آموزش رشته های مختلف علوم قرآنی را  مضاعف نماید.
۹_ ضمن تشکر از اقدامات سازنده نمایندگی مفخم جامعه المصطفی العالمیه، از شورای محترم نظارت می خواهیم که بین این دو نهاد معتبر آموزشی، جهت هم افزایی امکانات و فرصت هابرای ار تقای کیفی حوزات علمیه، ارتباطات بیشتر و مستمر تر برقرار گردد.
۱۰_ و در پایان از مقام معظم رهبری، حضرت آیت الله العظمی خامنه ای( دام ظله العالی) سپاسگزاری می نماییم که در طول مدت زعامت خویش به حوزات علمیه شیعه توجه ویژه داشته که نمونه بارز آن حوزات علمیه افغانستان عزیز است که هماره مورد توجه، عنایت و حمایت ایشان بوده است و این توجه را اخیراًبا فرستادن مدیر توانا، مخلص و دلسوز جناب حجت الاسلام و المسلمین دکتر فلاح نژاد بیشتر و جدی تر ساخته است.
والسلام علیکم ورحمت الله
‏  شرکت کنندگان همایش هم اندیشی مدیران و اساتید حوزات علمیه افغانستان
‏۷/۲/۱۴۰۲ برابر با ششم شوال المکرم ۱۴۴۴هق.
پس از برگزاری نماز جماعت به امامت آیت الله واعظ زاده بهسودی و صرف نهار و استراحت، مراسم بعد از ظهر  آغاز گردید. در بعد از ظهر نخست حجت الاسلام محمد اکبری صحت کوتاهی داشتند و چهار پیشنهاد را  برای طلاب مطرح کردند این پیشنهاد عبارت اند از:
1.    تشویق و تمرین محاوره عربی در بین طلاب تا بتوانند به زبان عربی محاوره کنند؛
2.    مطالعه کتاب هدایه در فقه حنفی و صحیح بخاری و مسلم  که باید در مدارس باشد و آگاهی از محتوای بسیار مهم است برای تعامل و گفتکو با اهل سنت؛
3.    شرکت مکرر در نماز جمعه اهل سنت که موجب خوشنودی خداوند و پیامبر؛
4.    مراوده دوستانه با عملای بزرگ اهل سنت که می تواند به نفع همه باشد.
پس از آن  حجت الاسلام صالحی مدرس بود که ضمن تأکید بر آشنایی با کتاب ها و نظریات اهل  سنت که سیره علمای سلف شیعه بوده است، به معرفی علمای اهل سنت که در باره حضرت مهدی و فضایل اهل بیت کتاب نوشته اند پرداخت.  پس از ایشان حجت الاسلام دکتر افضلی بود که نخست به معرفی طیف های گوناگون دیگر اندیشانی که  در چالش با تفکردینی و شیعی است و نیز انحرافات فکری، اخلاقی  موجود در جامعه  پرداخت و سپس با اشاره به  کاستی های موجود در بین علما و مدارس و نیز جامعه و مشکلات موجود، برخی راهکارهای برای حل  این مشکلات مطرح نمود.