به گزارش افق اندیشه حجت‌الاسلام سید علی‌بابا احمدی نمایندۀ علما و طلاب افغانستان در تشکیلات مشاوران منطقه‌ای نهاد علمی – حوزوی جامعةالمصطفی در گفت و گو با خبرگزاری حوزه به بررسی وضعیت کنونی حوزه‌های علمیه و طلاب افغانستان پرداخت.
در این گفتگو، وی علاوه بر تشریح وضعیت کنونی حوزه‌های علمیه، به اهمیت پیوند عمیق میان ایران و افغانستان، ظرفیت‌های بالقوه موجود در این حوزه‌ها و نقش کلیدی علمای افغانستان در تحکیم این روابط اشاره خواهد کرد. همچنین، حجت‌الاسلام سید احمدی به تلاش‌های ارزشمند مرحوم آیت‌الله محقق کابلی و آیت‌الله محسنی در جهت خدمت به مکتب اهل‌بیت (ع) و تأسیس مدارس و دانشگاه‌های اسلامی در افغانستان می‌پردازد.
در ابتدا خودتان را معرفی کرده و مروری بر سیر تحصیلات حوزوی‌تان داشته باشید.
بنده سید علی‌بابا احمدی از طلاب افغانستان و فارغ‌التحصیل سطح ۴ حوزه در رشته فقه و معارف اسلامی هستم. همچنین کارشناس پاسخ به شبهات اعتقادی و ارشد بین‌الملل هستم. حدود ۵ دوره است که به‌عنوان نماینده طلاب افغانستان در مشاوران منطقه‌ای جامعةالمصطفی العالمیه مشغول فعالیت و خدمت به طلاب محترم و معزز افغانستان هستم. انتخابات دوره پنجم مشاوران منطقه‌ای، مدتی پیش برگزار شد که بار دیگر بحمدالله مورداعتماد علما و طلاب عزیز افغانستان قرار گرفتم و به‌عنوان نماینده آنان رأی آوردم. همچنین مدت بیست سال تا به کنون، مسئول روابط‌عمومی دفاتر حضرت آیت‌الله محقق کابلی (ره) و مدت پنج سال مسئول روابط‌عمومی دفتر آیت‌الله فاضل بهسودی در نهادهای علمی و فرهنگی و مردمی مشغول خدمت هستم و یکی از وظایف ما تلاش در راستای اتحاد و نهادینه‌کردن اخوت دو کشور مسلمان و همسایه افغانستان و ایران اسلامی است. چنانچه مقام معظم رهبری (حفظه‌الله تعالی) در خصوص پیوند دو ملت ایران و افغانستان جمله‌ای دارند که می‌فرمایند: «مهم‌ترین عامل پیوند دو ملت ایران و افغانستان، دین مبین اسلام است». آری! در طول تاریخ حیات دو ملت سربلند افغانستان و ایران دین اسلام باعث همگرایی و همسویی آنان شده است؛ اما در این میان دو ظرفیت وجود دارد که اگر از آنها به‌درستی بهره‌برداری شود، این ارتباط و همگرایی بیش‌ازپیش محکم‌تر و قوی‌تر خواهد شد.
یکی از این ظرفیت‌ها، علمای افغانستان هستند. در حال حاضر تعدادی قابل‌توجه از عالمان دینی در افغانستان داریم که بسیاری از آنان خدمات فراوان و مؤثری در جامعه اسلامی ارائه کرده‌اند.
به‌عنوان نمونه یکی از برجسته‌ترین عالمان افغانستان مرحوم آیت‌الله محمّد آصف محسنی(رحمت‌الله علیه) (زادهٔ ۵ اردیبهشت ۱۳۱۴ – درگذشتهٔ ۱۴ مرداد ۱۳۹۸) است که دررابطه‌با تقریب مذاهب اسلامی، خدمات بسیار اساسی، ارزنده و ماندگار انجام دادند و آثار و میراث‌های ماندگاری از خود برای خدمت‌رسانی به مکتب اهل‌بیت (علیهم‌السلام) به‌جای گذاشتند. ایشان خانه خود را به مدرسه خاتم‌النبیین (ص) تبدیل و دانشگاه خاتم‌النبیین (ص) را تأسیس نمودند.
وضعیت فعلی مدارس علمیه شیعه در افغانستان چگونه است؟ آیا این مدارس، به جز مدرسه آیت‌الله محسنی، همچنان فعال هستند یا با محدودیت‌هایی روبه‌رو شده‌اند؟
الحمدلله، حوزه‌های علمیه در افغانستان، با ذکاوت و درایت علمای بزرگ، همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهند. به‌ویژه شورای علمای شیعه افغانستان که در بدو ورود طالبان به افغانستان، تصمیم به درگیری با آنها نگرفتند و باتوجه‌به مصالح کلی مردم و کشور ترجیح دادند با تعامل و همکاری صبورانه به فعالیت‌های خود ادامه دهند. این رویکرد به‌ویژه در زمینه‌های علمی و دینی باعث شد حوزه‌ها و مدارس علمی شیعه در وضعیت نسبتاً ثابتی باقی بمانند و همچنان به فعالیت خود ادامه دهند.
این طرز تفکر و اندیشه شورای علمای شیعه که بر تعامل و همکاری تأکید داشتند و دارند، باعث شد که مدارس علمیه شیعی در بسیاری از مناطق افغانستان همچون سابق به فعالیت خود ادامه دهند.
آیا به روحانیون شیعه اجازه فعالیت در مساجد داده می‌شود یا با محدودیت‌هایی مواجه هستند و پروتکل‌های خاصی برای فعالیت آنها وجود دارد؟
بله روحانیون شیعه در برخی مناطق افغانستان اجازه فعالیت در مساجد را دارند، اما این فعالیت‌ها تحت پروتکل‌های خاص و محدودیت‌هایی انجام می‌شود. در برخی از مکان‌ها، روحانیون باید بسیار مراقب باشند، زیرا گروه‌های تندروی چون داعش و پیروان تفکر وهابیت، به دنبال بهانه و ایجاد مشکل هستند. متأسفانه از زمان حاکمیت طالبان تا چندی پیش به‌ویژه در شهرهایی مانند هرات، شاهد ترورهای متعددی بوده‌ایم که در آن، تعداد زیادی از علمای شیعه به‌شهادت‌رسیدند. در سال گذشته، آمار ترورها نسبت به سال‌های قبل افزایش‌یافته است؛ بنابراین، روحانیون شیعه مجبورند بااحتیاط و دقت بیشتری در مساجد و محافل دینی فعالیت کنند تا از هرگونه خطر احتمالی جلوگیری شود.
آیا تعداد ترورها آمار مشخصی دارد؟
بله طبق گزارش‌ها، بیش از ۱۰ نفر از علمای شیعه که به‌عنوان پیش‌نماز مساجد، فعال در امور دینی و رسیدگی به مسائل مردمی مشغول به خدمت بودند، ترور شده و به شهادت رسیدند.
علاوه بر این، یکی از اقدامات نگران‌کننده برای علما، طلاب و مردم شیعه افغانستان، موضوع تفتیش کتابخانه‌ها و جمع‌آوری برخی منابع شیعی مانند کتب ادعیه و منابع حدیثی معتبر شیعه از سوی طالبان است. به‌تازگی نیز در برخی ولایات افغانستان دستوری صادر شده که تمامی کتاب‌های آموزشی مدارس باید متعلق به اهل‌سنت باشد و هیچ‌گونه کتاب فقهی از مکتب شیعه نباید تدریس شود. این تحولات نگرانی‌هایی در بین شیعیان افغانستان به وجود آورده است.
حتی مناطقی که اکثریت بافت آنها شیعه‌نشین است، به همین شکل اداره می‌شوند؟
بله حتی در استان‌هایی که اکثریت جمعیت آنها شیعه‌نشین هستند، مانند استان دایکندی، شرایط مشابهی حاکم است. طبق گزارش‌ها، چندی پیش حاکمیت دستور داده بود که حوزه‌های علمیه این مناطق تحت نظارت وزارت معارف طالبان قرار گیرند و اساتید و مواد درسی نیز توسط آنها تعیین شوند. اما با رایزنی‌هایی که علمای شیعه انجام دادند، فعلاً جلوی اجرای این طرح گرفته شده است.
به‌طورکلی، در شرایط کنونی، علمای شیعه افغانستان و شورای علمای شیعه تصمیم گرفته‌اند باتوجه‌به واقعیت‌های موجود و از طریق تعامل و همکاری، فعالیت‌های خود را پیش ببرند. این رویکرد به جلوگیری از هرگونه درگیری یا خونریزی کمک کرده است. همچنین، تلاش‌های این شورا باعث شده که حمایت‌هایی از سوی جمهوری اسلامی ایران و دیگر نهادهای مرتبط تقویت شود و به‌تدریج شرایط به سمت بهبود پیش برود.
ماهیت و جایگاه افراد شورای علمای شیعه افغانستان چیست؟ آیا اعضای این شورا در داخل افغانستان حضور دارند یا در خارج از کشور فعالیت می‌کنند؟
شورای علمای شیعه افغانستان تشکلی از روحانیان شیعه افغانستان است که با هدف رسمیت بخشیدن به مذهب شیعه در قانون اساسی افغانستان بعد از تشکیل حکومت انتقالی به ریاست حامد کرزی، در کابل به وجود آمد و اولین نشست منتهی به تشکیل این شورای هم در پاییز ۱۳۸۲ش و پیش از تشکیل کارگروه تدوین قانون اساسی جدید افغانستان، با فراخوان محمد آصف محسنی (ره) انجام شد. بنای این طرح توسط مرحوم آیت‌الله محسنی (رحمت‌الله علیه) پیشنهاد، طراحی و برنامه‌ریزی شد. هدف اصلی این نهاد علاوه بر رسمیت بخشیدن مذهب شیعه در قانون اساسی افغانستان، ایجاد یک نهاد منسجم برای هماهنگی و پیگیری امور مذهبی و فرهنگی شیعیان افغانستان بود. این نهاد علاوه بر تأمین اهداف پیش‌گفته، ایجاد گفتمان اخوت اسلامی در افغانستان را نیز به عهده داشت و بر همین اساس و هدف شورای علمای اهل‌سنت و شورای علمای اخوت اسلامی را نیز ایجاد نمودند. مسئولیت شورای علمای شیعه افغانستان در آغاز به عهده مرحوم آیت‌الله محسنی بود و تا زمان حیات آن بزرگوار تحت هدایت ایشان فعالیت‌های فرهنگی گسترده‌ای در سراسر افغانستان انجام می‌شد.
پس از درگذشت آیت‌الله محسنی، آیت‌الله محمد هاشم صالحی مدرس (حفظه‌الله) به‌عنوان مسئول جدید شورای علمای شیعه افغانستان انتخاب شد. ایشان در حال حاضر در کابل ساکن هستند و مدرسه‌ای به نام «رسالت» را که زیر نظر جامعةالمصطفی قرار دارد، مدیریت می‌کنند. مرکز شورای علمای شیعه افغانستان همچنان مدرسه خاتم‌النبیین آیت‌الله محسنی است که در سطح بین‌المللی نیز شناخته شده و از آن به‌عنوان یک نهاد رسمی علمی – فرهنگی حمایت می‌شود.
با روی کارآمد دوباره طالبان در افغانستان، شورای علمای شیعه به‌خوبی وظایف خود را ایفا نمودند، اعضای شورا توانستند از راه گفتمان سازنده با حکومت جدید آسیب‌های که ممکن بود به شیعیان وارد شود، به حداقل برسانند. اعضای این شورا سفرهایی به جمهوری اسلامی ایران و عراق داشتند که در آنها حمایت‌های معنوی و فکری از جانب مراجع عظام تقلید همچون آیت‌الله سیستانی و آیت‌الله فیاض جلب شد. همچنین در دیدار با دفتر مقام معظم رهبری، مجمع جهانی اهل‌بیت علیهم‌السلام و تقریب مذاهب اسلامی، هماهنگی‌ها و هم‌افزایی‌های مثبتی حاصل شد. باوجوداینکه تعداد اعضای این شورا محدودند، در مجموع فعالیت‌های آنها تاکنون نتایج مثبتی به همراه داشته است.
بی‌مناسبت نیست که به زحمات و خدمات ارزشمند مرحوم آیت‌الله محقق کابلی (رحمت‌الله علیه) در حوزه‌های دینی و فرهنگی افغانستان اشاره‌ای داشته باشید؟
مرحوم آیت‌الله محقق کابلی (رحمت‌الله علیه) یکی از شخصیت‌های برجسته و مردمی بود که در راستای خدمت به جامعه شیعیان افغانستان و حل مشکلات اقتصادی و اجتماعی آنان گام‌های مؤثری برداشت. یکی از ویژگی‌های برجسته ایشان، مردم‌دوستی و توجه جدی به مشکلات مردم افغانستان در سطح عموم و شیعیان به طور خاص بود و در پی آن نهایت تلاش خویش را در راستای رفع مشکلات و چاره‌اندیشی در بهبود وضعیت آنان بود. در زمانی که مردم افغانستان با فقر و بحران‌های اقتصادی و اجتماعی مواجه بودند، آیت‌الله محقق کابلی توانست با اقدامات خود در زمینه‌های اقتصادی، دینی – فرهنگی نقش مؤثری ایفا کند.
از جمله کارهای مهم ایشان، تأسیس و راه‌اندازی ۲۶ مرکز دینی و فرهنگی در سراسر افغانستان بود. هزینه این مراکز که شامل ۲۰ مصلی و حسینیه می‌شود، عمدتاً از محل جمع‌آوری کمک‌های مردمی و به‌خصوص کمک‌های که در ایام هفته و در روزهای جمعه هنگام برگزاری نمازجمعه‌ها و دیگر مراسم‌های مناسبتی تأمین می‌شد.
در ذیل به مهم‌ترین خدمات فرهنگی اجتماعی حضرت آیت‌الله محقق به طور بسیار مختصر اشاره می‌شود:
۱. راه اندازی نماز سیاسی – عبادی جمعه در شهرها و مراکز پرجمعیت افغانستان
آیت‌الله محقق کابلی اولین کسی بود که نمازجمعه را در افغانستان برگزار کرد و این حرکت تحولی بزرگ در زمینه فعالیت‌های مذهبی و اجتماعی شیعیان به شمار می‌آید. نمازجمعه‌های که ایشان در افغانستان برگزار می‌کردند، همچنان با استقبال گسترده‌ای روبرو بوده و از آن زمان تا به امروز این سنت حسنه ادامه دارد.
۲. ساخت مساجد و حسینیه
یکی از نمادهای بزرگ اقدامات ایشان، مسجد خاتم‌الانبیا (ص) در شهر هرات است. این مسجد در کنار سایر مساجد و مصلی ها، نمونه‌ای از وحدت میان شیعه و سنی در افغانستان به شمار می‌رود، به‌ویژه در روزهای جمعه و اعیاد مذهبی همچون عید قربان و عید فطر، شاهد حضور گسترده‌ای از مسلمانان اهل‌تسنن و تشیع است. در این روزها، تعداد زیادی از نمازگزاران، بین ۱۰ تا ۱۲ هزار نفر، در این نمازها شرکت می‌کنند و حتی امنیت این برنامه‌ها توسط طالبان تأمین می‌شود.
۳. تأسیس کتابخانه با محوریت « جامعة الاسلام »
همچنین، آیت‌الله محقق کابلی در شهر کابل کتابخانه‌ای بزرگ را در مدرسه «جامعة الاسلام» که تحت‌نظر ایشان قرار داشت، تأسیس کرد. این کتابخانه که در سه‌طبقه ساخته شده، یکی از مهم‌ترین مراکز علمی و فرهنگی افغانستان به شمار می‌رود. کتابخانه‌ای که با همکاری جمهوری اسلامی ایران تأسیس شده، بسیار موردتوجه و استقبال مردم، به‌ویژه جوانان و دانشجویان قرار گرفته است.
این کتابخانه نقش مهمی در گسترش علم و فرهنگ اسلامی و همچنین تقویت دانش عمومی در افغانستان ایفا می‌کند. به‌ویژه اینکه «جامعة الاسلام» با چنین کتابخانه‌ای غنی و ضروری، به‌عنوان یک مرکز خیر و خدمت همچنان به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهد. در کنار آن، این مرکز در حوزه مسائل حقوقی، خانوادگی، ملکی و پاسخگویی به مسائل شرعی نیز فعالیت‌های چشمگیری داشته است. تا جایی که اخیراً طالبان نیز بسیاری از مسائل خانوادگی و اجتماعی خود را به این مرکز ارجاع می‌دهند.
۴. ساخت حوزه علمیه در قالب مجتمع علمی فرهنگی رسول اعظم (ص)
از دیگر خدمات برجسته آیت‌الله محقق کابلی در مناطق شیعه‌نشین افغانستان، ساخت مجتمع‌های علمی فرهنگی بوده است. یکی از این مجتمع‌ها، مجتمع علمی فرهنگی رسول اعظم (ص) است که در شهرک دوازده‌امام شهر کابل احداث شده و با همکاری جامعةالمصطفی فعالیت می‌کند. این مجتمع علمی باهدف تربیت طلاب و ارتقا سطح علمی آنان تأسیس شده و بسیاری از طلابی که در این مکان تحصیل می‌کنند، در حال حاضر در دانشگاه‌های جامعةالمصطفی و همچنین در کشورهای ایران و عراق به تحصیلات خود ادامه می‌دهند.
مجتمع علمی فرهنگی رسول اعظم (ص) به‌عنوان یکی از پایگاه‌های مهم علمی و دینی در افغانستان شناخته می‌شود و جایگاه ویژه‌ای در میان طلاب دارد. این مجتمع نه‌تنها به‌عنوان مرکز آموزشی بلکه به‌عنوان یک مرکز فرهنگی و دینی در خدمت جامعه افغانستان قرار دارد.
۵. تأسیس پایگاه های دینی
مرحوم آیت‌الله‌العظمی محقق کابلی (ره) صاحب شش دفتر اداری در شهرهای مختلف افغانستان است که سال‌هاست در خدمت طلاب و علاقه‌مندان به علم و دین فعالیت می‌کند. این پایگاه‌های دینی، در حال حاضر به مراکز معتبر برای مراجعه مردم اعم از شیعیان و اهل‌سنت از سراسر کشور تبدیل شده‌اند. طبق آمارها هم اکنون حدود ۱۰ هزار طلبه افغانستانی در داخل و خارج از افغانستان مشغول به تحصیل هستند.
مختصری از سیره اخلاقی – اجتماعی مرحوم آیت‌الله محقق کابلی (ره)
تمامی اقدامات پیش‌گفته گواهی بر روحیه خدمت‌رسانی و دغدغه‌مندی مرحوم آیت‌الله محقق کابلی نسبت به جامعه و وضعیت دینی و فرهنگی مردم افغانستان است. در این راستا، اشاره به خصوصیات اخلاقی و رفتاری آن مرحوم نیز ضروری به نظر می‌رسد.
۱. شناخت عمیق از دشمن و دشمن شناسی قوی
از جمله خصوصیات برجسته ایشان دشمن‌شناسی بسیار قوی و دقیق بود. اگرچه از لحاظ ظاهری و سنی ممکن بود چنین به نظر برسد که ایشان افکار قدیمی دارند و به‌روز نیستند، اما با مراجعه به آثار و صحبت‌ها و موضع‌گیری‌های ایشان مشخص می‌شود که ایشان واقعاً به زمان خویش آگاه بود و توطئه‌های دشمنان را عمیقاً درک می‌کرد و توانایی بالایی در شناسایی تهدیدات و دسیسه‌های دشمنان اسلام، به‌ویژه غربی‌ها، داشتند و متناسب با آن اقدام می‌کردند و موضع می‌گرفتند. او بادقت کامل متوجه بود که دشمنان اسلام، به‌ویژه غربی‌ها، در تلاش هستند تا از طریق ایجاد اختلاف و تفرقه بین مسلمانان به اهداف خود برسند. این تهدیدات به‌خصوص در افغانستان، جایی که دشمنان اسلام و ملت افغانستان تلاش‌هایی بسیاری به خرج دادند و تا حد بسیاری هم در عملی نمودن نیات شیطانی خود موفق عمل کردند برای مرحوم آیت‌الله کابلی مشهود بود.
۲.صدور فتوای وحدت و اخوت اسلامی در پی فتنه های دشمنان
باتوجه‌به تهدیدات و توطئه‌های دشمنان اسلام که پیش‌تر ذکر شد، مرحوم آیت‌الله محقق کابلی با درک عمیق و دقیق از شرایط، به این نتیجه رسیدند که باید از هرگونه تفرقه در جامعه اسلامی، به‌ویژه میان مردم افغانستان که از آسیب‌های تفرقه مذهبی رنج می‌بردند، جلوگیری به عمل آید. ایشان با صدور فتواهایی مهم و مؤثر اعلام کردند که تفرقه میان مسلمانان حرام است و اتحاد و وحدت بر محور اخوت اسلامی میان مسلمانان یک واجب شرعی است. این فتوا نه‌تنها در جهت حفظ انسجام و یکپارچگی مسلمانان، بلکه به‌عنوان پاسخ قاطع به توطئه‌های دشمنانی بود که می‌کوشیدند تا با دامن‌زدن به اختلافات مذهبی، مسلمانان را در مقابل هم قرار دهند. آیت‌الله کابلی با این فتوا، حرکت‌های وحدت‌آفرین و همگرایی را تقویت کرده و به طور مؤثر از وقوع جنگ‌های داخلی مذهبی جلوگیری کردند.
۳. ارتباط مستمر با مسئولان رده بالای حکومت و اقدامات عملی ایشان
آیت‌الله محقق کابلی تنها به بیان نظریات و افکار خود اکتفا نکردند، بلکه در عمل نیز اقدامات مؤثری برای تحقق اهداف خود انجام دادند. یکی از مهم‌ترین گام‌های عملی ایشان، سفر به کابل و دیدار با رئیس‌جمهور حامد کرزی بود. این سفر که سه ماه طول کشید، فرصتی شد تا ایشان به طور مستمر با مسئولان رده‌بالای حکومت افغانستان ارتباط برقرار کنند. در این مدت، آیت‌الله کابلی هر روز نشست‌های مختلفی داشتند که خبرنگاران و رسانه‌ها برای طرح سؤالات خود به ایشان مراجعه می‌کردند. هدف برخی رسانه‌ها این بود که از ایشان اظهاراتی بگیرند که ممکن بود موجب ایجاد تفرقه و نفاق در میان مسلمانان گردد. اما آیت‌الله کابلی با هوشیاری و دقت کامل، همیشه پاسخ‌های دقیقی می‌دادند که نه‌تنها موجب تشویش و اختلاف نمی‌شد، بلکه به طور مؤثر پیام وحدت و همگرایی اسلامی را در میان مردم و مسئولان گسترش می‌داد.
۴. نقش برجسته آیت‌الله‌العظمی محقق کابلی (ره) در تحولات سیاسی افغانستان
در مدت زمانی که بنده در خدمت مرحوم آیت‌الله محقق کابلی (ره) بودم، شاهد مراجعات شخصیت‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به ایشان بودم و طی این ملاقات‌ها کاملاً مشخص بود که نقش ایشان در روند تحولات افغانستان بسیار اساسی و تأثیرگذار است. صحبت‌ها و بیانیه‌های ایشان به‌ویژه در خصوص انتخابات نمایندگان مجلس و ریاست‌جمهوری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود و نقشی کلیدی در این عرصه ایفا می‌کرد.
در مرحله اول انتخابات ریاست‌جمهوری، آقای محمد محقق از شیعیان افغانستان خود را به‌عنوان کاندیدا معرفی کرد و توانست رأی بالایی به دست آورد. اما به دلیل شرایط خاص سیاسی و مداخلات غربی‌ها، ایشان نتوانست رئیس‌جمهور شود. در این زمینه، نقش ایشان در سیاست افغانستان و هدایت افکار عمومی بسیار مشهود بود و او با درک عمیق از تحولات سیاسی، تلاش‌هایی در جهت حفظ وحدت مسلمانان و جلوگیری از اختلافات داخلی انجام داد.
۵. برگزاری کنفرانس های وحدت اسلامی
نقش‌برجسته دیگری که مرحوم آیت‌الله محقق کابلی در تقویت وحدت اسلامی ایفا کردند، برگزاری اجلاس‌های وحدت اسلامی در تهران بود. این اجلاس‌ها نقش اساسی در تقویت روابط میان مسلمانان شیعه و سنی داشتند و آیت‌الله محقق کابلی با فعالیت خود در این رویدادها، تأثیر بسزایی در تحکیم وحدت اسلامی داشتند. بنده نیز در این اجلاس‌ها فعالیت داشته‌ام و تاکنون هر ساله توفیق دارم که در کنار جمعی از علما در این نشست‌ها شرکت کرده و وظایف خود را به انجام برسانم. این اجلاس‌ها نه‌تنها فرصتی برای گفت‌وگو و هم‌فکری میان اندیشمندان مسلمان فراهم آوردند، بلکه به ترویج اندیشه‌های وحدت‌آفرین و تلاش برای ازبین‌بردن تفرقه‌های مذهبی در سطح جهانی کمک شایانی نمودند.
۶.حمایت قاطع از انقلاب اسلامی و مقابله با توطئه‌های دشمنان
یکی از ابعاد برجسته دشمن‌شناسی مرحوم آیت‌الله محقق کابلی (ره)، توجه ویژه ایشان به توطئه‌های دشمنان اسلام، به‌ویژه غربی‌ها، در راستای بدنام‌کردن جمهوری اسلامی ایران و ایجاد تفرقه میان مردم افغانستان و ایران بود. ایشان بادقت و هوشیاری فراوان به این مسائل پرداخته و همواره تأکید می‌کردند که جمهوری اسلامی ایران تحت رهبری امام خمینی (ره) یک معجزه الهی است که نه‌تنها برای ایران بلکه برای جهان اسلام آثار مثبت فراوانی داشته است. در این راستا، آیت‌الله محقق کابلی در اواخر حیات خود فرموده بودند که تضعیف نظام جمهوری اسلامی ایران و مقام معظم رهبری حرام است که این موضع‌گیری‌ها به‌عنوان یکی از فتواهای ایشان ثبت شد. این تأکیدات نشان‌دهنده حمایت بی‌دریغ و استوار ایشان از جمهوری اسلامی ایران و مقابله با دشمنان اسلام بود.
آیت‌الله محقق کابلی در این مسیر گام‌های عملی مؤثری برداشت و در تحقق اهداف خود موفق بود. این شیوه تفکر و رفتار ایشان اکنون توسط شاگرد برجسته‌شان، آیت‌الله فاضل بهسودی، دنبال می‌شود. آیت‌الله فاضل بهسودی که از شخصیت‌های برجسته علمی و دینی است، در زمان حیات آیت‌الله محقق کابلی در بخش استفتائات مشغول به فعالیت بود و پس از وفات ایشان، با تمام توان مسیر آن مرحوم را در ترویج وحدت اسلامی و حمایت از جمهوری اسلامی ایران ادامه می‌دهد.
ظرفیت‌های موجود در میان مهاجران افغان در ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید و چه نقشی می‌توانند در تقویت وحدت اسلامی و ترویج مکتب اهل‌بیت (علیهم‌السلام) ایفا کنند؟
ظرفیت‌های موجود در میان مهاجران افغان در ایران از جنبه‌های مختلف قابل‌ارزیابی است که می‌تواند به وحدت اسلامی و مقابله با دشمنان اسلام کمک کند. در این راستا، دو ظرفیت عمده وجود دارد که می‌توانند تأثیر زیادی در تقویت همبستگی مسلمانان و ترویج فرهنگ دینی داشته باشند.
یکی از این ظرفیت‌ها علما و روحانیت است که مرحوم آیت‌الله کابلی در این زمینه خدمات زیادی انجام داد. این ظرفیت می‌تواند در تقویت ارتباطات بین جوامع مسلمان و ترویج فرهنگ دینی مؤثر باشد.
دومین ظرفیت که از اهمیت زیادی برخوردار است، مهاجران افغانستانی هستند که در جمهوری اسلامی ایران ساکن‌اند. طبق آماری که ارائه شده، فعلاً حدود ۵ میلیون مهاجر افغانستانی در ایران زندگی می‌کنند که این جمعیت نه‌تنها در ابعاد انسانی بلکه در ظرفیت‌های علمی، اقتصادی، و اجتماعی نیز بسیار تأثیرگذار است. این افراد ظرفیت‌های بالقوه زیادی دارند که باید به‌درستی شناسایی و بهره‌برداری شود. مهاجران افغانستان در ایران یک ظرفیت عظیم انسانی، علمی و اقتصادی هستند که می‌توانند در تقویت وحدت اسلامی و ترویج مکتب اهل‌بیت (علیهم‌السلام) نقش مهمی ایفا کنند. به‌ویژه باتوجه‌به این که تعداد زیادی از این مهاجران در عرصه‌های علمی و فرهنگی فعال هستند، باید از این ظرفیت‌های آنان برای گسترش فرهنگ اسلام ناب محمدی بهره‌برداری شود.
چالش‌ها و نیازها
باوجود این ظرفیت‌ها، باید توجه ویژه‌ای به تلاش‌های دشمنان اسلام، به‌ویژه غربی‌ها، داشت که شبانه‌روزی در حال کار بر روی تفرقه‌افکنی و ایجاد مشکلات اعتقادی بین مهاجران افغانستان و جمهوری اسلامی ایران هستند. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی که بدون شک به‌عنوان ندای اسلام و مسلمانان جهان و سپری برای مستضعفان جهان در قبال استکبار جهانی مطرح شد، دشمنان اسلام و انقلاب نیز بیکار ننشستند و برای ازبین‌بردن پیام انقلاب دست‌به‌کار شدند که در این میان یکی از روش‌های آنان این است که به برخی از مجتهدین و مراجع دینی که ممکن است مخالف سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران باشند، توجه می‌کنند. برای مثال، در هرات، این نوع فعالیت‌ها مشاهده می‌شود که دشمنان تلاش دارند تا برخی از گروه‌ها و شخصیت‌ها را در برابر انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی ایران قرار دهند.
چه راهکارهایی برای هدایت و بهره‌برداری از ظرفیت مهاجرین افغانستانی در ایران وجود دارد؟
یکی از راهکارهای مؤثر در این زمینه، استفاده از طلاب افغانستانی تحصیل‌کرده در جامعةالمصطفی است تا به‌عنوان مبلغان دینی در کشورهای مختلف و مناطق مهاجرنشین فعالیت کنند. این اقدام می‌تواند به ترویج دین اسلام و مقابله با تبلیغات تفرقه‌افکنانه شبکه‌های ماهواره‌ای که علیه وحدت اسلامی فعالیت می‌کنند، کمک کند.
به‌طورکلی، ظرفیت‌های انسانی، علمی و دینی مهاجران افغانستانی در ایران فرصتی ارزشمند برای ترویج اسلام و تقویت وحدت اسلامی است. بااین‌حال، بهره‌برداری مؤثر از این ظرفیت‌ها مستلزم برنامه‌ریزی دقیق و هماهنگی بین حوزه علمیه، شخصیت‌های دلسوز انقلاب اسلامی، سازمان‌های فرهنگی – اجتماعی و حمایت قوی دولت و قوای سه‌گانه جمهوری اسلامی ایران است.
لطفاً درباره مشکلات و چالش‌هایی که از سوی دشمنان اسلام به وجود آمده و همچنان در حال انجام است، توضیحاتی ارائه دهید.
یکی از این مشکلات، تبلیغات شبکه‌های ماهواره‌ای و فعالیت‌های فرقه‌گرایانه است که در برخی مناطق، از جمله هرات، به‌وضوح مشاهده می‌شود. این شبکه‌ها و گروه‌ها تلاش دارند تا از طریق نفوذ در مسائل اعتقادی و اخلاقی مسلمانان، به‌ویژه در مورد موضوعات حساس مانند حجاب و عبادات (نماز و روزه)، به تفرقه‌افکنی و ایجاد بحران در میان مسلمانان بپردازند.
در این راستا، وظیفه علما و مبلغان دینی در مقابله با این مشکلات و در ترویج اصول اسلامی، به‌ویژه در موضوع حجاب و عفاف و اعتقادات دینی بسیار مهم و حیاتی است.
اهمیت فعالیت‌های تبلیغی و نیاز به اعزام مبلّغان
برای مقابله با چنین چالش‌هایی، پیشنهاد می‌شود که مبلّغان و فارغ‌التحصیلان جامعةالمصطفی به مناطق مختلف اعزام شوند تا در تقویت آموزه‌های دینی و ترویج اصول اسلام ناب نقش‌آفرینی کنند. از جمله گام‌های مهمی که اخیراً در جامعةالمصطفی برداشته شده است، برنامه‌ریزی برای فعال‌کردن فارغ‌التحصیلان به‌عنوان مبلّغ، مدرس یا محقق است. کسانی که فارغ‌التحصیل می‌شوند باید به‌صورت فعال در این زمینه‌ها وارد شوند، و اگر فعالیتی نداشته باشند، عملاً هیچ فایده‌ای برای جامعه نخواهند داشت.
بررسی مشکلات و پیشنهاداتی برای بهبود
برخی از مشکلات اداری و گره‌های اجرایی که مانع از فعالیت مؤثر مبلغان می‌شود وجود دارد که باید کاهش یابد، یکی از این موارد موضوع شهریه فارغ‌التحصیلان و مساعدت‌ها است که باید توجه بیشتری صورت گیرد تا طلاب و علما از جهت معیشت در مضیقه نباشند و حداقل‌ها را داشته باشند.
در مجموع، مواجهه با تبلیغات دشمنان و فرقه‌گرایان، نیازمند یک تلاش جدی و مداوم از سوی علما، مبلغان و مسئولین دینی است. باید برنامه‌ریزی‌های دقیق جهت اعزام مبلغان به مناطق حساس صورت بگیرد، مبلغان هم در داخل کشور افغانستان و هم در مناطق مهاجرنشین ایران اعزام بشوند، تا بتوانند به تقویت وحدت اسلامی و مبارزه با فرقه‌گرایی کمک کنند. همچنین، توجه به مشکلات اداری و مالی و حمایت از طلاب و فارغ‌التحصیلان، می‌تواند نقش مهمی در ارتقای کیفیت تبلیغ دینی ایفا کند.
نکته‌ای به نظر می‌رسد چندان به آن اهمیت داده نمی‌شود، موضوع تبلیغ در بین مهاجرین در جمهوری اسلامی ایران است، مهاجرین در ایران مخصوصاً در این اواخر گرفتار مشکلات و آسیب‌های جدی از نظر دینی – فرهنگی و اجتماعی شده‌اند که می‌بایست توجه جدی به آن صورت گیرد تا آسیب‌ها به حداقل برسد و طلاب افغانستان باید دراین‌خصوص ورود جدی داشته باشند و نهادهای مرتبط نیز از آنان حمایت فکری و اقتصادی کنند.
بهره‌برداری از ظرفیت‌های اقتصادی مهاجران افغانستانی برای تقویت نظام جمهوری اسلامی ایران
باتوجه‌به چالش‌های موجود در جذب فعالان اقتصادی افغانستان، پیشنهاد می‌شود که المصطفی و علما از ظرفیت‌های اقتصادی این گروه استفاده کنند. متأسفانه، بسیاری از سرمایه‌داران افغانستان که به ایران آمده‌اند، به دلیل عدم توجه به حمایت‌های لازم و مشکلات اداری و غیره، سرمایه‌های خود را از ایران خارج کرده‌اند و به کشورهای اروپای غربی مهاجرت کرده‌اند. این در حالی است که این افراد می‌توانند با حمایت‌های ویژه از جمله مجوز کار و اقامت در ایران، به تقویت اقتصاد کشور کمک کنند.
لزوم تغییر سیاست‌های جذب فعالان اقتصادی افغانستان
غفلت از این ظرفیت‌ها سبب شده است که بسیاری از افراد مستعد و مسلمان که به ایران پناه آورده‌اند، نتوانسته‌اند در مسیر پیشرفت کشور و نظام جمهوری اسلامی مشارکت کنند. این موضوع در حالی است که می‌توان با حمایت از فعالان اقتصادی، آنان را به استفاده از فرصت‌های ایران ترغیب کرد.
مشکلات اقامتی و اثرات آن بر روحیه مهاجران
یکی از مشکلاتی که باید به آن پرداخته شده و ریشه‌ای حل شود مشکلات اقامتی برای فرزندان طلاب و دانشجویان افغانستانی است. این افراد زمانی که به سن ۲۴ سالگی می‌رسند، دیگر به آنها خدمات اقامتی داده نمی‌شود، این موضوع می‌تواند به سرخوردگی و نارضایتی آنان منجر شود و متعاقباً مشکلات غیر قابل جبرانی را برای خانواده‌های طلاب به وجود آورده و یک نسل سرخورده و از دین گریخته را به جامعه تحویل دهد. بسیاری از این افراد که در ایران به دنبال فرصت‌های شغلی بهتر بودند، به دلایل مختلف مجبور شدند با استفاده از روش‌های غیرقانونی اقدام به مهاجرت به کشورهای اروپایی بکنند و بعد از اخذ اقامت و تابعیت آنجا، اکنون به‌عنوان دشمنان سرسخت اسلام و جمهوری اسلامی تبدیل شوند و این آفت کمی نیست و چه‌بسا سراغ داریم از فرزندان طلاب که وقتی به سن قانونی رسیده‌اند و خود نتوانسته‌اند اقامت ایران را بگیرند و توسط نیروی انتظامی از کشور اخراج شده‌اند در راه بازگشت به ایران توسط قاچاقچیان و راهزنان کشته شده و هر گز به آغوش خانواده بازنگشته‌اند.
اهمیت حمایت از مهاجران و تقویت نظام جمهوری اسلامی ایران
جمهوری اسلامی ایران نعمت بزرگی برای مهاجرین افغانستان است و از طرفی مهاجرین افغانستان هم نعمت بزرگی برای جمهوری اسلامی است که باید از تمامی ظرفیت‌های مهاجران برای تقویت نظام و اقتصاد کشور بهره‌برداری شود. باتوجه‌به اینکه این نظام در سطح جهانی در حال افزایش قدرت و شوکت خود است، حمایت از مهاجران می‌تواند به پیشبرد اهداف جمهوری اسلامی کمک کند، مهاجرین در ابعاد مختلف می‌توانند یاور نظام اسلامی در میدان‌های مختلف سیاسی اقتصادی و نظامی باشند.
بهره‌برداری از ظرفیت‌های جوانان و طلاب افغانستان برای ترویج مکتب اهل‌بیت (علیهم‌السلام)
حمایت از جوانان و نوجوانان، چه مهاجر و چه غیرمهاجر، یکی از اساسی‌ترین ارکان در ترویج مکتب اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و علوم دینی است. این امر برای طلاب افغانستان فرصتی است تا توانایی‌های خود را در خدمت گسترش مکتب اهل‌بیت علیهم‌السلام به کار بگیرند. هرچند ممکن است در میان ۱۰ هزار طلبه افغانستانی که در ایران تحصیل می‌کنند، چالش‌هایی وجود داشته باشد، اما توانمندی‌های این افراد در هر زمینه‌ای که وارد شوند، بسیار بالا و درخشان است. در حقیقت، طلاب افغانستان در داخل کشور خود نیز به همین اندازه توانمند و موفق عمل می‌کنند.
توانمندی‌ها و بهره‌گیری از ظرفیت‌های طلاب افغانستان در عرصه‌های مختلف
طلاب افغانستان در کارهای پژوهشی و تبلیغی استعدادهای ویژه‌ای دارند. بسیاری از آنها، پس از گذراندن دوره‌های آموزشی، در حوزه‌های علمیه ایران به‌عنوان مدرس، مبلغ و پژوهشگر مشغول به فعالیت هستند و تجربیات خود را به دیگران انتقال می‌دهند. ورود این افراد به عرصه‌های مختلف علمی و تبلیغی نه‌تنها برای حوزه‌های علمیه، بلکه برای گسترش مکتب اهل‌بیت (علیهم‌السلام) نیز مفید خواهد بود. طرح هجرت که هدف آن اعزام طلاب به نقاط دوردست برای خدمت‌رسانی به مردم است، نمونه‌ای از همین ظرفیت‌هاست. در این طرح، طلاب با رفتن به مناطق مختلف، به ترویج معارف دینی و خدمت‌رسانی می‌پردازند.
وضعیت اساتید سطوح عالی خارج از افغانستان را تشریح کنید؟
در حال حاضر، آمار دقیقی از اساتید سطوح عالی خارج از افغانستان در دسترس نیست. بااین‌حال، در حوزه علمیه قم و مشهد، عالمان برجسته‌ای هستند که در عرصه درس خارج فعالیت دارند، به‌عنوان نمونه دو نفر از این عالمان دینی آیت‌الله فاضلی و آیت‌الله محمدباقر موحدی نجفی هستند که هر کدام دفتر دارند و در حال تدریس در این سطح هستند. این اساتید، به‌عنوان منابع علمی قابل‌توجه در حوزه‌های مختلف فقه و اصول شناخته می‌شوند.
در داخل افغانستان، یک مجموعه علمی تحت عنوان مدرسه امام صادق (علیه‌السلام) فعالیت دارد که اساتید سطح ۵ خود را به درس خارج مشغول می‌کند. در حال حاضر، حدود ۱۵ نفر از اساتید در این مدرسه مشغول به تدریس در این سطح علمی هستند و در حال انتقال معارف اسلامی به طلاب و علاقه‌مندان به علوم دینی در افغانستان هستند.
وضعیت امنیتی و تحصیلی طلاب افغانستانی چگونه است؟
این طلاب که در حال حاضر در مدرسه امام جعفر صادق (علیه‌السلام) در کابل مشغول به تدریس درس خارج هستند، تحصیلات خود را در ایران به پایان رسانده‌اند. آنها پس از اتمام سطح ۵ و ورود به مرحله اجتهاد، به افغانستان برگشته و در این مدرسه مستقر شده‌اند.
وضعیت فقه مقارَن در افغانستان و رابطه شیعه و اهل‌سنت در چه وضعیتی است؟
فقه مقارن در مدارس افغانستان: در حوزه‌های علمیه افغانستان، توجه خاصی به فقه مقارن نشده است، و بیشتر تأکید بر تدریس فقه ویژه شیعه است. بااین‌حال، در برخی مناطق مانند استان گلستان ایران، یک مجموعه از اهل‌سنت و جامعةالمصطفی فعالیت دارند و در اینجا فقه مقارن تدریس می‌شود که تا حدی مؤثر نیز واقع شده است. اما در افغانستان، اختلافات فقهی بین شیعه و اهل‌سنت کمتر مطرح می‌شود. این امر به دلیل بافت فرهنگی خاص افغانستان است که در آن، شیعیان و اهل‌سنت در بسیاری از مناطق کنار هم زندگی می‌کنند و رابطه‌ای صمیمانه دارند. ازاین‌رو، درصورتی‌که دخالت‌های خارجی و تحریکات صورت نگیرد، مشکلات فقهی به حداقل می‌رسد و رفت‌وآمدهای اجتماعی و برادری دینی در میان اقشار مختلف جامعه، بدون هیچ مشکلی برقرار است.
وضعیت بعد از طالبان و نفوذ وهابیت: با ظهور طالبان، به‌ویژه در هرات، زمینه‌های نفوذ وهابیت افزایش‌یافته است. در دوران اشرف غنی نیز حدود ۱۰ هزار وهابی در هرات فعال بودند. اما علی‌رغم این فعالیت‌ها، اختلافات فقهی و درگیری‌های خشونت‌آمیز بر سر مسائل فقهی و مذهبی به‌ندرت در این منطقه رخ‌داده است، و جوامع شیعه و سنی همچنان به طور صمیمانه‌ای در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند.
عدم توجه به فقه مقارن در حوزه‌های علمیه: در حوزه‌های علمیه افغانستان، توجه خاصی به فقه مقارن و بحث‌های میان مذهبی نشده است، چرا که به‌طورکلی مسئله‌ای حاد نبوده و برخی از مسئولین بر این باورند که گسترش این بحث‌ها ممکن است حساسیت‌های مذهبی را بیشتر کند. در نتیجه، بیشتر بر تعاملات خودمانی و صمیمانه میان شیعه و سنی تأکید می‌شود تا جلوگیری از ایجاد مشکلات جدید.
گفتگو: حمید کرمی
