پیشینه و زمینههای تاریخی
ملک ظاهر بیبرس بُندُقداری، سلطان مملوکی مصر، یکی از قدرتمندترین ح حاکاکمانمانانان دورانان خود بود که نقش مهمی در مقابله با صلیبیون در منطقه شام ایفا کرد. یافا، شهری ساحلی در فلسطین، از دیرباز بهدلیل موقعیت استراتژیک خود، مورد توجه نیروهای صلیبی و مسلمانان بود. در سالهای پایانی قرن هفتم هجری قمری، بیبرس با هدف تضعیف حضور صلیبیون در منطقه، حملات متعددی را به شهرهای تحت کنترل آنها آغاز کرد. یافا نیز یکی از این شهرها بود که در سالهای ۶۶۴ تا ۶۶۶ هجری قمری به تصرف بیبرس درآمد.
منبع: النجوم الزاهرة، جلد ۷، صفحه ۱۴۲
فتح یافا توسط بیبرس
بر اساس گزارشهای تاریخی، بیبرس در جمادیالثانی سال ۶۶۵ هجری قمری به سوی یافا حرکت کرد. او در مسیر خود، نمایندگان صاحب یافا را دستگیر کرد و با برنامهریزی دقیق، شبانه نیروهای خود را به سوی شهر گسیل داشت. با طلوع آفتاب، نیروهای بیبرس شهر را محاصره کردند. ساکنان یافا که غافلگیر شده بودند، به قلعه شهر پناه بردند. بیبرس بدون مقاومت جدی، شهر را تصرف کرد و سپس با ساکنان قلعه وارد مذاکره شد. آنها درخواست امان کردند و بیبرس با پرداخت چهل هزار درهم به عنوان غرامت، به آنها امان داد. ساکنان قلعه سپس با کشتی به سوی عکا حرکت کردند. پس از این واقعه، بیبرس دستور داد تا یافا و قلعه آن تخریب شوند تا از بازپسگیری آن توسط صلیبیون جلوگیری شود.
منبع: النجوم الزاهرة، جلد ۷، صفحه ۱۴۲
اختلاف در تاریخ فتح یافا
در برخی منابع، تاریخ فتح یافا به سالهای ۶۶۴ یا ۶۶۶ هجری قمری نسبت داده شده است. برای مثال، در کتاب «تاریخ الإسلام»، فتح یافا در سال ۶۶۴ هجری قمری ذکر شده است. همچنین در گزارش دیگری از همین کتاب، این واقعه در جمادیالثانی سال ۶۶۶ هجری قمری ثبت شده است. این اختلافات ممکن است ناشی از تفاوت در تقویمهای مورد استفاده یا اشتباهات نسخهبرداری باشد.
منبع: تاریخ الإسلام، جلد ۴۹، صفحه ۲۷ و ۳۵
اهمیت و پیامدهای فتح یافا
فتح یافا توسط بیبرس، گامی مهم در تضعیف حضور صلیبیون در منطقه شام بود. این واقعه نه تنها کنترل یکی از بنادر مهم را به دست مسلمانان سپرد، بلکه روحیه صلیبیون را نیز تضعیف کرد. تخریب یافا و قلعه آن نیز نشاندهنده سیاست بیبرس در جلوگیری از بازپسگیری شهرها توسط دشمن بود. این اقدامات به تثبیت قدرت مملوکان در منطقه و کاهش نفوذ صلیبیون کمک شایانی کرد.
منبع: ترجمه تقویم التواریخ، جلد ۱، صفحه ۱۲۱
منابع
1. النجوم الزاهرة، جلد ۷، صفحه ۱۴۲
2. تاریخ الإسلام، جلد ۴۹، صفحه ۲۷ و ۳۵
3. ترجمه تقویم التواریخ، جلد ۱، صفحه ۱۲۱
فوردت عليه رسل صاحب يافا فى الطريق فاعتقلهم، و أمر العسكر بلبس آلة الحرب ليلا و سار فأصبح يافا، و أحاط بها من كل جانب، فهرب من كان فيها من الفرنج إلى قلعتها، فملك السلطان المدينة و طلب أهل القلعة الأمان، فأمّنهم و عوّضهم عما نهب لهم أربعين ألف درهم، فركبوا فى المراكب إلى عكّا؛ و كان أخذ قلعة يافا فى الثانى و العشرين من الشهر المذكور و أمر بهدمها
