در سال 859 هجری قمری، یکی از وقایع مهم تاریخ اسلام رخ داد که به خلع قائم دوم عباسی از خلافت توسط ملک اشرف اینال مملوکی منجر شد. این واقعه در قاهره، پایتخت حکومت مملوکیان، اتفاق افتاد و تأثیرات قابل توجهی بر روند سیاسی و مذهبی آن دوران گذاشت. قائم دوم عباسی، که به عنوان خلیفه عباسی شناخته میشد، در این زمان تحت نفوذ و کنترل مملوکیان قرار داشت. مملوکیان که قدرت نظامی و سیاسی را در دست داشتند، اغلب خلفای عباسی را به عنوان نمادهای مذهبی و سیاسی حفظ میکردند، اما در مواقعی نیز به دلایل سیاسی اقدام به خلع آنان مینمودند.
منبع: النجوم الزاهرة، جلد 16، صفحه 90
شرح واقعه
در رجب سال 859 هجری قمری، ملک اشرف اینال مملوکی، سلطان وقت مملوکیان، قائم دوم عباسی را به قلعه الجبل در قاهره احضار کرد. در این ملاقات، سلطان با کلامی تند و خشن با خلیفه برخورد کرد و دستور داد او را در بخشی از قلعه به نام «البحره» زندانی کنند. سپس در روز پنجشنبه، سوم رجب همان سال، قائم دوم به طور رسمی از خلافت خلع شد و برادرش یوسف به جای او به عنوان خلیفه جدید منصوب گردید. پس از خلع، قائم دوم در روز دوشنبه، هفتم رجب، به زندان اسکندریه منتقل شد و سالها در آنجا زندانی بود. او پس از آزادی از زندان، در اسکندریه ساکن شد و تا پایان عمر در آنجا ماند. قائم دوم در اواخر سال 862 هجری قمری در اسکندریه درگذشت.
منبع: النجوم الزاهرة، جلد 16، صفحه 90
پیامدهای واقعه
خلع قائم دوم عباسی از خلافت، نشاندهنده قدرت مطلق مملوکیان بر خلفای عباسی بود. این واقعه تأکید کرد که خلفای عباسی در این دوره تنها نمادهای تشریفاتی بودند و قدرت واقعی در دست مملوکیان قرار داشت. این اقدام همچنین نشان داد که مملوکیان به راحتی میتوانستند خلفا را بر اساس مصالح سیاسی خود عزل و نصب کنند. این واقعه تأثیرات مذهبی و سیاسی قابل توجهی داشت و به تضعیف بیشتر جایگاه خلافت عباسی در جهان اسلام منجر شد.
منبع: النجوم الزاهرة، جلد 16، صفحه 90
منابع
فلما رأى السلطان الخليفة وبخه بالكلام الخشن، و أمر بحبسه بالبحرة من قلعة الجبل، و خلعه من الخلافة بأخيه يوسف في يوم الخميس ثالث شهر رجب المذكور، ثم سفّر الخليفة القائم بأمر اللّه المذكور في يوم الاثنين سابع رجب إلى سجن الإسكندرية فسجن بها مدة سنين، ثم أطلق من السجن، و سكن بالإسكندرية إلى أن مات بها في أواخر سنة اثنتين و ستين و ثمانمائة.
