دلایل وجوب روزه گرفتن در آیات قرآن
ا- باید روزه بگیرم زیرا در ادیان قبلی هم بوده است.
وقتی به سراغ تاریخچه ی روزه می رویم و این که روزه گرفتن تنها متعلق به دین اسلام نمی باشد . در یکی ازآیات نورانی قرآن کریم این گونه بوده است :«… روزه بر شما واجب شده همانطور که بر اقوام قبل از شما واجب شده بود… »[1]
پس روزه در ادیان پیشین نیز وجود داشته است . البته از تورات و انجیل فعلی بر می آید که روزه در میان یهود و نصاری معمول بوده است.و اقوام و ملل دیگر هنگام مواجه شدن با غم و اندوه روزه می گرفته اند.
روزه ی یهود غالباً به هنگام توبه و طلب خشنودی خداوند و یا اعلام عجز و ناتوانی در برابر پروردگار و اعتراف به گناهان خود برای کسب رضای خداوند بوده است. [2] بر می آید که حواریون مسیح دربعضی اوقات مجاز به گرفتن روزه گردیده اند. [3]
به طوری که حیات حواریون مملو از انکار لذات و زحمات روزه داری بوده است. [4]اسلام جایگاه خاصی برای روزه قائل شده است و یکی از واجبات الهی است.پیشینه روزه در دین اسلام برای اولین بار به سال ششم هجری قمری می رسد .
زمانی که پیامبر پس از صلح حدیبیه راهی مدینه شدو در مدینه شد و رد مدینه اعمال ماه رمضان و سپس شوال را به جا آوردند.
برای انجام این واجب عبادی قدم اول حفظ شکم از خوردن و آشامیدن و رعایت آداب ظاهری آن است و قدم دوم حفظ زبان ،گوش،چشم ،دست ، پا و سایر اعضا و جوارح بدن از گناهان که در صورت عدم رعایت آنها روزه باطل می گردد.
2- مقدار ماه و روز وجوب روزه در قران
گرچه تمام فروعات و جزئیات احکام در قرآن نیامده هم چنان که کیفیت نماز و تعداد رکعات آن در قرآن بیان نشده، امّا در مورد روزه باید گفت که مقدار ماه و روز آن در قرآن به طور روشن بیان شده است:
الف. شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآنُ … فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ … ، ماه رمضان چنان ماهی است که در آن قرآن نازل شده … پس آن که از شما این ماه را دریابد باید آن را روزه بدارد… [5]و می دانیم که یک ماه، 30 یا 29 روز است.
ب. وَ کُلُوا وَ اشْرَبُوا حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَکُمُ الْخَیْطُ الْأَبْیَضُ مِنَ الْخَیْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّیامَ إِلَى اللَّیْلِ، بخورید و بیاشامید تا نمودار و جدا شود براى شما رشته سفید از رشته سیاه از فجر سپس روزه را تا شب به پایان رسانید.[6]
3- ساقط نشدن روزه مسافر بعد از مسافرت دلیل بر وجوب روزه است
در آیه ۱۸۵ سوره بقره، عبارتی آمده است که در مورد فلسفه روزه مسافر سخن گفته است. عبارت «یرید الله بکم الیسر و لایرید بکم العسر» به پندار عده‌ای علت اصلی حکم روزه مسافر را بیان می‌کند.
طبق بیان تفسیر نمونه، خداوند در پی بیان این مطلب است که روزه نیز مانند سایر تکالیف الهی، آسان و مطابق طاقت بندگان است.
بهمین خاطر خداوند در هنگام بیان حکم روزه آن را با عباراتی از قبیل «کما کتب علی الذین من قبلکم»، «ایام معدودات»، «ان تصوموا خیر لکم» و «یرید الله بکم الیسر و لا یرید بکم العسر» همراه می‌کند. [7]
و یا اینکه این به روزه مریض و مسافر بر می‌گردد، چنانکه علامه طباطبایی در تفسیر المیزان عبارت «یرید الله بکم الیسر، و لا یرید بکم العسر» را به مریض و مسافر برگردانده است. [8]
با این حال ایشان حکم روزه مسافر را پا بر جا می‌دانند.در نتیجه چه عبارت فوق را به اصل روزه و چه به روزه مریض و مسافر بر گردانیم، حکم روزه مسافر باقی است.یعنی بعد مسافرت باید روزهه بگیرد.
زیرا علت اصلی تلقی نمی‌شود. در هر صورت این عبارت، بیانگر حکمت است نه علت تامه که با منتفی شدن آن حکم هم منتفی شود.
فرق بین علت تامه و حکمت یک حکم، در چیست؟
با رفع علت یک حکم، خود حکم نیز مرتفع می‌شود،. اما با رفع حکمت آن، حکم همچنان باقی است.خلاصه اینکه، «ان الاحکام الشرعیة تدور وجودا و عدما مع عللها لا مع حکمتها»، یعنی اینکه احکام شرع دائر مدار علل هستند نه حکمتهایشان. [9]
و مشقت و سختی سفر حکمتی برای حکم روزه مسافر است که با نفی آن حکم منتفی نمی‌شود.البته امروزه این حکمت نیز، همچنان باقی است و مسافرتها برای اکثر افراد، خالی از مشقت و سختی نمی‌باشد.
ضرب المثل «هیچ جایی مثل خانه خود انسان نمی‌شود»، نیز مؤید این مطلب است.بنابراین علی‌رغم تسهیلات زیادی که در سفرها فراهم شده، حتی امروزه سفر برای غالب مردم مشکلات روحی و جسمی مخصوص به خود را دارد و حکمت حکم روزه مسافر همچنان باقی است. [10]
حکمتها و فلسفه ی وجوب روزه در روایات
در اینچا به بعضی از دلایل وجوب روزه و اینکه چرا باید روزه بگیریم در روایات اشاره می کنیم.
1.باید روزه بگیریم تا میزان اخلاص مشخص گردد.
حضرت فاطمه علیهاالسلام فرمود: «فَرَضَ اللَّهُ الصِّیامَ تَثبْیتاً لِلْاخْلاصِ»؛[11] «خداوند روزه را به خاطر تثبیت اخلاص واجب کرده است». دستیابی به خلوص و پاکى، احساس درد و رنج مستمندان، آگاهى بر فقر خود در قیامت و صبر در سختی‌ها، از جمله حکمت‌هاى وجوب روزه است
2.باید روزه بگیریم تا بر هوای نفسانی غلیه کنیم.
از امام رضا علیه السلام نقل شده که فرمود: علت واجب شدن روزه آن است که مردم، سختى گرسنگى را چشیده، بر فقر در آخرت آگاه شوند. روزه دار خاشع و فروتن شده و توجه داشته باشد که اعمالش به حساب مى آید و مورد پاداش قرار مى گیرد.
و (نیز) مقابل گرسنگى و تشنگى صابر شود و علاوه بر دورى از شهوات، ثواب الهى نصیبش گردد… و از سختى‌هاى مستمندان باخبر شود، تا حقى را که خداوند در اموالش قرار داده است، ادا نماید.[12]
3. باید روزه بگیریم نا اخلاص و خودسازی داشته باشیم.
حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) فرموده است: «فرض الله الصیام تثبیتاً للاخلاص؛ [13]خداوند، روزه را برای تثبیت اخلاص (در دل مردم) واجب کرده است.»
«صائم» با خودداری از خواسته‌های نفسانی، فرمان خدا را به اجرا می‌گذارد و با عالم ملکوت، پیوند معنوی برقرار می‌کند و چون کارهای حیوانی را رها کرده، درونش صفا و جلا می‌یابد. همین‌طور، همگام با امساک از لذّات جسمانی، از لذّت‌های حرام روحانی نیز پرهیز می‌کند و امتناع می‌ورزد.
4. باید روزه بگیریم تا تعدیل قوای جسمانی حاصل گردد
دوّمین حکمتی که در روزه نهفته است، تعدیل و تنظیم بدن صائم است؛ به این بیان که دستگاه‌های مختلف بدن در طول یک سال فعالیت شبانه‌روزی، ممکن است دچار عارضه و فرسودگی یا خستگی مفرط گردند که اگر به آنها رسیدگی نشود. آسیب کلی ببیند.
از این رو، خداوند حکیم برای حفظ سلامتی و ترمیم و تعدیل قوای جسمانی مؤمن، روزه را واجب کرده است. شاهد این گفتار، سخن حکیمانه رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است که فرمود: «صوموا تصحوا؛ [14]روزه بگیرید تا سالم بمانید.»
5. باید روزه بگیریم تا تمرین تقوا کنیم.
سوّمین حکمت مهمّ روزه‌داری، ممارست و تمرین «پرهیزکاری» است. مسلمان با تمرین یک ماهه خود در ماه مبارک رمضان، از ارضای تمایلات نفسانی خودداری می‌کند تا به نفس خویش بقبولاند که توانایی ایستادگی در برابر کارهای ناروا را دارد.
به عنوان نمونه روزه‌دار، با نخوردن غذای حلال خود، تمرین می‌کند که به اموال دیگران دست‌درازی نکند. با نرفتن نزد همسر خویش، درک می‌کند که به ناموس دیگران نباید چشم طمع دوخت. با بستن زبان از دروغ بر خدا و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) یاد می‌گیرد که هر کلامی را بر زبانش جاری نکند.
مسئله تمرین تقوا و افزایش درجه آن را قرآن در آیه «روزه» به‌صراحت بیان کرده، پس از بیان وجوب روزه فرموده است: «لعلکم تتقون؛ [15]شاید شما تقوا پیشه کنید.»
6. باید روزه بگیریم نا کم شدن فاصله فقیر و غَنی احساس شود..
احساس نیاز و نداری و چشیدن طعم گرسنگی و تشنگی و محرومیت، حکمت دیگر روزه است. به این معنا که ثروتمندان مسلمان در طول سال، از نعمت و رفاه برخوردارند و هر زمان، هر چه اراده کنند، در اختیارشان قرار می‌گیرد، دیگر چگونه به یاد محرومان باشند؟
و از کجا بفهمند که «گرسنگی» چه دردی است؟ آنان باید یک ماه با گرسنگی و تشنگی دمساز شوند تا طعم تلخ آن را بچشند و دل رفاه‌زده آنان قدری به حال محرومان بسوزد.
از امام حسین (علیه‌السّلام) پرسیدند: چرا خدا روزه را واجب کرده است؟ فرمود: «لیجد الغنی مس الجوع فیعود بالفضل علی المسکین؛ [16]تا توانمند گرسنگی را لمس کند و مازاد بر نیاز را بر مستمند باز گرداند.»
7. باید روزه بگیریم برای یادآوری آخرت
حکمت به خاطر آوردن آخرت است. حضرت رضا (علیه‌السّلام) طی گفتار متینی این پرسش را طرح می‌کند که چرا فرمان روزه‌داری بر بندگان صادر شده است، آنگاه در پاسخ می‌فرماید:
«لکی یعرفوا الم الجوع و العطش فیستدلوا علی فقر الاخرة؛ [17]
تا درد گرسنگی و تشنگی را بفهمد و بر بیچارگی سرای دیگر رهنمون گردند.»از این رو، پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در یکی از خطبه‌هایی که در آستانه ماه مبارک رمضان ایراد کرد،
فرمود: «… و اذکروا بجوعکم و عطشکم فیه جوع یوم القیمة و عطشه…؛ [18] با گرسنگی و تشنگی‌تان در این ماه گرسنگی و تشنگی روز قیامت را به یاد آورید.»
8. باید روزه بگیریم برای یادآوری تا بیدین و بی ایمان نشویم.
در حدیثی از امام صادق علیه السلام، روزه خواری (بدون عذر) در حکم بی دینی و بی ایمانی است:
«وَ مَنْ أَفْطَرَ یَوْماً مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ مُتَعَمِّداً خَرَجَ مِنَ الْإِیمَانِ»؛[19] «هر کس یک روز ماه رمضان را عمدا افطار کند، از دایره ایمان خارج می شود».
9. باید روزه بگیریم تا به عذاب دنیایی و آخرتی گرفتار نشویم.
و در حدیث معتبر دیگری حکم روزه خواری (در ملاء عام) که سبب حرمت شکنی ماه رمضان می شود، چنین بیان شده است:«فِی رِوَایَةِ سَمَاعَةٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ أُخِذَ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ وَ قَدْ أَفْطَرَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ قَدْ رُفِعَ إِلَى الْإِمَامِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ قَالَ فَیُقْتَلُ فِی الثَّالِثَةِ».[20]
سماعه می‌گوید از امام صادق علیه السلام درباره شخصی پرسیدم که او را در ماه رمضان گرفته‌اند که سه بار روزه‌خواری کرده است و هربار او را به نزد امام (حاکم) می‌برند (و بار اول و دوم تعزیر می‌شود)؛ امام فرمود: در مرتبه سوم اعدام می‌شود.
10. باید روزه بگیریم تا پاداش آن را خداوند بدهد.
خداوند متعال در حدیثی قدسی می‌فرماید: «الصوم لی و انا اجازی به»؛ «روزه مال من است و خودم پاداش آن را به روزه‌دار می‌دهم».[21]
از این حدیث قدسی برمی‌آید که پاداشی که خداوند به شخص روزه‌دار عطا می‌کند، بی‌نهایت بوده و قابل احصا نمی‌باشد، چون خداوند متعال نه بخل در ذات مقدسش راه دارد و نه عاجز است از این که این همه پاداش به بنده‌اش بدهد.
11.باید روزه بگیریم تا گناهان قبلی بحشیده شود.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرمایند: «من صام شهر رمضان ایمانا و احتسابا، غفرالله له ما تقدم من ذنبه»؛ «کسی که از روی ایمان و در نظر داشتن خدا روزه بگیرد، خداوند گناهان گذشته‌اش را می‌آمرزد».[2۲]
نتیجه:
1- با توجه به آیات قرآن کریم و روایات رسیده از اهل بیت (علیهم‌السلام)، روزه در سفر صحیح نمی‌باشد.لذا به حکم قرآن بعد از مسافرت باید روزه بگیریم
2-سختی و مشقت در سفر نسبت به احکام مسافر، حکمت است که با منتفی شدن آن حکم روزه مسافر همچنان باقی می‌باشد.
2- وقتی روزه مسافر بعد از سفر واجب است پس حکم روزه برای غیر مسافر از اوجب واجبات است.
4- تمام حکمت ها و فلسفه ی یاد شده در کلام معصومین علیهم السلام همه دلیل هستند بر وجوب اینکه باید روزه بگیریم.
5. «روزه» از سوی خدای تعالی واجب شده و از حدود الهی است، که تخلف از آن گناه کبیره محسوب می شود
پی نوشت:
1. سوره بقره آیه 183
2.-قاموس کتاب مقدس ص428(داود،26:2)
3.انجیل لوقا باب 5- شماره های 33 – 35
4.-قاموس کتاب مقدس ص 428
5.سوره بقره،آیه 185.
6.سوره بقره ،آیه 186.
7.مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱، ص۷۰۷.
8.طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲، ص۲۴.
9.ابوزهره، محمد، اصول الفقه الاسلامی، ص۳۲۳.
10.مکارم شیرازی، ناصر، دائرة المعارف فقه مقارن، ج۱، ص۳۸۹.
11.بحارالانوار، ج ۹۳، ص ۳۶۸.
12.وسایل الشیعه، ج ۷، ص ۴.
13. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۹۶، ص ۳۶۸.
14. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۹۶، ص ۲۵۵.
15.بقره/سوره ۲، آیه ۱۸۳.
16. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۹۶، ص ۳۷۵.
17. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۹۶، ص ۳۹۶.
18. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۹۶، ص ۳۵۶.
19.الکافی، ج۲ ص۲۷۸.
20.من لا یحضره الفقیه، ج۲ ص۱۱۷.
21.وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۲۹۲.
22.سنن الرسول الأعظم صلى الله علیه و آله و سلم، ص ۷۶۸.
منابع:
https://www.islamquest.net/fa/archive/fa15921
(فلسفه روزه). https://fa.wikifeqh.ir
https://basna.ir/fa/news/697
https://wiki.ahlolbait.com/
https://wiki.ahlolbait.com/
https://fa.wikifeqh.ir
http://dar-al-quran.ir
