پیشینه و زمینههای تاریخی
در اواخر قرن سوم هجری، شمال آفریقا شاهد تحولات سیاسی و مذهبی مهمی بود که منجر به تشکیل حکومت فاطمیان شد. فاطمیان که خود را از نسل امام علی و حضرت فاطمه میدانستند، با هدف گسترش تشیع و ایجاد حکومتی مبتنی بر آموزههای شیعی، به منطقه افریقیه (شامل بخشهایی از تونس و الجزایر امروزی) توجه کردند. این منطقه در آن زمان تحت سلطه اغلبیان قرار داشت که از سوی خلافت عباسی حمایت میشدند. فاطمیان با استفاده از نارضایتیهای محلی و تبلیغات مذهبی، زمینه را برای تصرف این منطقه فراهم کردند.
منبع: سلسلههای اسلامی جدید جلد: 1 صفحه: 85
سال 290 هجری: آغاز استیلا
بر اساس برخی گزارشها، فاطمیان در سال 290 هجری قمری موفق به تسلط بر افریقیه شدند. این سال را میتوان نقطه عطفی در تاریخ شمال آفریقا دانست، چرا که برای اولین بار حکومتی شیعی در این منطقه تأسیس شد. فاطمیان با رهبری ابوعبدالله شیعی، که از داعیان فعال آنان بود، توانستند پایههای حکومت خود را در این منطقه مستحکم کنند. این پیروزی نه تنها نشاندهنده قدرت نظامی فاطمیان بود، بلکه بیانگر موفقیت آنان در جلب حمایت مردم محلی نیز بود.
منبع: سلسلههای اسلامی جدید جلد: 1 صفحه: 85
سال 296 هجری: تثبیت حکومت
با این حال، برخی منابع تاریخی سال 296 هجری قمری را سال اصلی استیلای فاطمیان بر افریقیه میدانند. در این سال، فاطمیان با شکست دادن اغلبیان و فراری دادن زادهالله سوم، آخرین حاکم اغلبی، به طور کامل بر این منطقه مسلط شدند. این واقعه در ماه جمادیالثانی سال 296 رخ داد و نقطه پایانی بر حکومت اغلبیان در شمال آفریقا بود. با این پیروزی، فاطمیان نه تنها افریقیه، بلکه بخشهای وسیعی از شمال آفریقا را تحت کنترل خود درآوردند و پایههای حکومت خود را برای گسترش به سوی مصر و شرق جهان اسلام بنا نهادند.
منبع: الكامل في التاريخ جلد: 8 صفحه: 24
منبع: نسب نامه خلفا و شهر یاران و سیر تاریخی حوادث اسلام جلد: 1 صفحه: 106
اهمیت و تأثیرات تاریخی
استیلای فاطمیان بر افریقیه نه تنها یک تحول سیاسی، بلکه یک تغییر مذهبی بزرگ در شمال آفریقا بود. این واقعه زمینه را برای گسترش تشیع در این منطقه فراهم کرد و نشاندهنده قدرت فاطمیان در بسیج نیروهای محلی و ایجاد حکومتی مستقل از خلافت عباسی بود. تأسیس حکومت فاطمیان در افریقیه، آغاز دورهای جدید در تاریخ اسلام بود که در نهایت به تشکیل خلافت فاطمیان در مصر و تأثیرگذاری بر تحولات سیاسی و مذهبی جهان اسلام منجر شد.
منبع: سلسلههای اسلامی جدید جلد: 1 صفحه: 85
منابع
1. سلسلههای اسلامی جدید جلد: 1 صفحه: 85
2. الكامل في التاريخ جلد: 8 صفحه: 24
3. نسب نامه خلفا و شهر یاران و سیر تاریخی حوادث اسلام جلد: 1 صفحه: 106
ذكر ابتداء الدولة العلويّة بإفريقية هذه دولة اتّسعت أكناف مملكتها، و طالت مدّتها، فإنّها ملكت إفريقية هذه السنة، و انقرضت دولتهم بمصر سنة سبع و ستين و خمسمائة،
