پیش درآمد:
علی (ع) شخصیتی کم نظیر در تاریخ اسلام است که همواره مورد مدح و منقبت بسیاری، حتی مخالفان خویش قرار گرفته است. از جمله بزرگان و عالمان اهل سنت در فضایل و مناقب آن حضرت کتابها و آثار متعددی را تألیف و تدوین کردهاند. انتظار میرود با توجه به این نگاه مثبت عالمان و بزرگان عامه و با توجه به سابقه علی (ع) در اسلام و مصاحبت مستمر و طولانی ایشان با پیامبر اسلام (ص)، در منابع حدیثی اهلسنت، به ویژه منابع اولیه از جمله صحاح سته، روایات بسیار یا قابل توجهی از امام علی (ع) وارد شده باشد. در این نوشتار پس از معرفی و نقد منابع، و بیان فضائل امام علی(ع) از زبان بزرگان و ائمه اهل سنت، و معرفی برخی کتابهای تألیف شده توسط عالمان اهل سنت، تعداد احادیث وارد شده از امیرمومنان (ع) در این منابع بررسی شده و آشکار گردید که تعداد این احادیث به نسبت احادیث وارد شده از برخی از صحابه که سابقه در اسلام و درک کمتری از پیامبر اسلام (ص) داشته اند، بسیار کمتر و غیر قابل مقایسه است.
بیان مسأله
امام علی علیه السلام پس از پیامبر بزرگوار اسلام( ص) شخصیتی بی نظیر در تاریخ اسلام است که عظمت وجودی آن حضرت نه تنها مسلمانان اعم از شیعه و سنی بلکه هر فردی را که مختصر آشنایی با شخصیت آن حضرت دارد، مجذوب خویش نموده است. بسیاری از بزرگان علم و ادب در وصف فضل و کرامت آن حضرت داد سخن داده اند و در معرفی ابعاد وجودی او و بیان فضایلش به عجز و ناتوانی خود اعتراف کردهاند. آن حضرت، همیشه در ذهن هر آزاد اندیشی، تداعی كننده مفاهیم والایی همانند، عدل، داد، انصاف، زهد، تقوی، شجاعت، مبارزه با ظلم ، حمایت از مظلوم و… بوده است و از این رو الگويي هميشه جاودان براي امروز و فردا و فرداهاي تمامي انسانهای آزاده و حقیقت جو بوده و خواهد بود.
با بررسی و غور در تاریخ زندگی شخصیت های مسلمانان صدر اسلام و در میان صحابه و یاران نزدیک پیامبر اسلام (ص) کسی را نزدیکتر از علی ( ع ) به پیامبر نمی توان یافت. نگاهی کوتاه به زندگی امام علی ع این نکته را به خوبی می نمایاند. علي (ع) سه ساله بود که خشكسالي معروف مکه رخ داد، و ابوطالب پدر آن حضرت به دلیل عائله مندی با سنگینی هزینه های زندگی روبرو گردید . پیامبر اسلام (ع) با مشورت و توافق با عموي خود عباس تصمیم گرفتند كه هر يك، فرزندي از ابوطالب را به خانه خود ببرند تا اندکی از مشکلات ابوطالب کم گردد. عباس، جعفر و پيامبر (ص)، علي (ع) را به خانه خود بردند. به اين گونه علي (ع) به طور كامل از کودکی تا پایان عمر مبارک پیامبر گرامی اسلام در كنار آن حضرت قرار گرفت. از این به بعد است که آن امام همیشه با پيامبر (ص) همراه میشود، حتي اوقاتی که پيامبر از شهر خارج ميشد و به كوه و بيابان ميرفت او را نيز همراه خود مي برد.[1] دلیل دیگر بر نزدیکی علی ع به پیامبر این است که او نخستين فرد ايمان آورنده به پيامبر (ص) است، ابن ابي الحديد در اين باره ميگويد : بدان كه در ميان اكابر و بزرگان و متكلمين گروه معتزله اختلافي نيست كه علي بن ابيطالب نخستين فردي است كه به اسلام ايمان آورده و پيامبر خدا را تاييد كرده است.
پس از بعثت و در آستانه آشکار شدن دعوت پیامبر، علی (ع) نخستین و تنها کسی است که اعلام آمادگی کمک به پیامبر می کند. در لیله المبیت در بستر پیامبر می خوابد و با به خطر انداختن جان خود نقشه مشرکان برای ترور پیامبر (ص) را ناکام می کند.[2]
پس از هجرت نیز همیشه و در همه حال همراه و یاور پیامبر ص در لحظه های سخت و حساس نخستین روزهای حیات اسلام است. حضور موثر و رشادت حضرت در 26 غزوه از غزوات بیست و هفتگانه پیامبر اسلام ص مؤید این نکته است. از آن مهمتر ضبط و كتابت وحي و تنظيم بسياري از اسناد تاريخي و سياسي و نوشتن نامه هاي تبليغي پیامبر توسط امام علی ع می باشد. امیر مومنان (ع) اولین کاتب وحی در مکه بود که این وظیفه را تا آخرین روزهای حیات پیامبر اسلام(ص) برعهده داشت.[3]
پس از پیامبر و حوادث بعدِ آن، و در دوران بیست و پنج ساله خلافتِ خلفاء سه گانه، هم چنان شاهد حضور موثر و ملموس علی ع در حوزه های مختلف سیاسی، اجتماعی، علمی و قضایی و کمک علمی و مشورت های آن حضرت به خلفاء و اذعان آنان به نیازمندی شان به کمک ها و مشورت های علی( ع)[4] هستیم.
حاکم در مستدرک به نقل از احمدبن حنبل میگوید: برای هیچ یک از اصحاب پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فضایلی بیشتر از آن چه برای علی بن ابیطالب علیه السلام آمده، نقل نشده است.[5]
حال با توجه به مطالب گفته شده این سوال مهم پیش میآید که چنین شخصیتی با چنین پیشینه درخشان در نزدیکی و مصاحبت و یاری و همراهی پیامبر چه جایگاهی میان مسلمانان دارد؟ البته جایگاه و مرتبه آن حضرت میان مسلمانان شیعه ناگفته پیداست که نیازی به بیان آن در این نوشتار کوتاه نیست.
اما این پرسش در مورد مسلمانان اهل سنت و تعیین جایگاه و رتبه حضرت در میان ایشان پرسشی بجاست که هر شنونده ای را سخت مشتاق شنیدن پاسخ آن می کند. در پاسخی کلی می توان گفت اهل سنت به طور کلی نگاهی مثبت و حاکی از احترام و اشتیاق به آن حضرت دارند و این نکته را می توان در سخنان بزرگان و شخصیت های اهل سنت که در میان آنان اسامی خلفاء سه گانه و ائمه مذاهب اربعه را نیز می توان دید، مشاهده کرد. اما به طور خاص این پرسش در پی این است که حضرت با توجه به شخصیت، سابقه و زمان طولانی هم نشینی و مصاحبت با پیامبر اسلام (ص) از زمان کودکی تا پایان عمر مبارک رسول خدا، چه جایگاهی در منابع علمی اهل سنت دارد. یک راه، برای پی جویی این پرسش این است که دیده شود در منابع روایی اهل سنت چه میزان روایت از امام علی یا از طریق ایشان از پیامبر گرامی اسلام نقل شده است؟ انتظار میرود که با توجه به سابقه امام علی (ع) در اسلام و مصاحبت و ملازمت همیشگی ایشان در حضر و سفر پیامبر اسلام (ص) و جایگاهی که حضرت نزد پیامبر ص داشته، احادیث بسیاری، یا مقدار قابل توجهی حدیث و روایت از ایشان در منابع روایی اهل سنت آمده باشد.
در این تحقیق تلاش شده تا با بررسی تعداد روایات علی (ع) در منابع روایی و حدیثی اهل سنت تا قرن چهارم هجری جایگاه و شخصیت علمی و میزان توجه محدثین اهل سنت به حضرت معلوم گردد. فرض آن است که میزان و تعداد احادیث منقول از امام علی (ع) در منابع حدیثی اهل سنت یکی از راه های سنجش این موضوع می باشد. پیش از پرداختن به این موضوع، به اختصار نگاهی به مهتمرین منابع این دوره زمانی خواهیم داشت. مهم ترین این منابع عبارت از كتاب‌هاي مسند احمدبن‌حنبل، صحيح البخاري، صحيح مسلم، سنن ابن‌ماجه، ابوداود، ترمذي، نسايي و دارمي، المستدرک حاكم نيشابوري است که بررسی شده اند.
ادامه دارد . . . ..
[1] -ن . ک به خطبه 92 نهج البلاغه در ارتباط با همراهی حضرت از کودکی با پیامبراسلام (ص).
[2] – میبدی رشیدالدین، کشف الاسرار و عدةالابرار، به اهتمام علیاصغر حکمت، چاپ چهارم، انتشارات امیرکبیر، تهران 1368، ج 1، ص 554.
[3] – ابن ابی الحدید،شرح نهج البلاغه،ج ۱،ص ۳۳۸.
[4] – ر ک به الاستیعاب ج3 ص 1103چاپ بیروت دار الجیل چاپ اول و قضاء الاندلس قاضی علی بن عبید الله مالقی ص 73 دار الکتابه قاهره .
[5] – نیشابوری حاکم، المستدرک فی الصحیحین، ج 3، ص 107.
