جریان های فکری جهان اسلام معاصر
جریان های فکری جهان اسلام در عصر حاضر را می توان در پنج دسته کلی تقسیم بندی کرد:
١. اسلام سنتی
٢.اسلام سلفی
٣.اسلام سیاسی
٤.اسلام روشنفکر دینی
٥.اسلام سکولار
1⃣ اسلام سنتی:
اسلام سنتی، علت اصلی عقب ماندگی مسلمانان را در «بی توجهی به حقیقت اسلام و اصول عالیه» آن می دانند. آنان معتقدند که آموزه های دینی و تفسیر علمای پیشین در اوضاع نابسامان مسلمانان نقشی نداشته؛ بلکه بی توجهی به آموزه های اسلام، دلیل اصلی بیچارگی مسلمانان است. لذا اگر مسلمانان به اسلام عمل کنند، مشکلات شان حل می شود. اکثر فقهاء سنتی قائل اند: نه دین، نه آموزه های دینی و نه تفسیر علمای گذشته، باعث عقب ماندگی مسلمین نشده است؛ بلکه مسلمانان چون غربی ها را الگوی خود قرار دادند، به این وضع گرفتار شده اند. الازهر نماد اسلام سنتی است.
2⃣ اسلام سلفی:
علمای سلفی معتقدند: اصل دین و آموزه های دینی علت اصلی عقب ماندگی مسلمانان نیست؛ بلکه تفسیر سنتی مفسران دینی مشکل اصلی جامعه مسلمین است؛ زیرا چون از سلف دور شدند گرفتار تسلط بیگانگان شدند. بنابراین برای برون رفت از این مشکلات، باید به سَلف بازگشت. به همین علت با اشاعره و ماتریدیه و مذاهب اربعه فقهی اهل سنت و تمام سلاسل صوفیه مخالفند. وهابیت نماد اسلام سلفی است.
3⃣ اسلام سیاسی:
طرفداران اسلام سیاسی معتقدند:مشکل اصلی جهان اسلام، سیاسیون و حُکّام ظالم و فاسدند و اگر سیاستمداران متعهد و متدینی در رأس امور قرار گیرند، مشکلات جهان اسلام حل می شود. این طیف به دنبال حکومت اسلامی و اگر امکان داشت، خلافت اسلامی بر شیوه خلافت خلفای راشدین هستند. جنبش های سیاسی متنوع در جهان اسلام، سردمدار این تفکرند. شاید “اِخوان المُسلمین” را بتوان معروف ترین جریان سیاسی موجود در جهان اسلام دانست که بیشتر کارکردی سیاسی دارد و در پی حکومت اسلامی است.
4⃣ اسلام روشنفکران مذهبی: برخی از روشنفکران جهان اسلام معتقدند: اصل دین مشکلی ندارد، بلکه تفسیر مفسران دین، منطبق با زمانه پیش نرفته و باید مطابق مقتضیات زمان و مکان تغییر کند و این مشکل اصلی جهان اسلام است. این دسته از روشنفکران مذهبی به آموزه های اصلی دین ایرادی وارد نمی کنند، بلکه بیشتر در فروعات قائل به تغییرند. نام این جریان را می توان اسلام روشنفکران مذهبی نامید.
البته دسته دیگر از روشنفکران مذهبی قائلند: باید برخی از آموزه های اصلی دین و نیز تفسیر مفسران دینی تغییر کند. به نظر این گروه برخی از آموزه های دینی برای عصر پیامبر است و دورانش گذشته است. این افراد خدامحورند و دین را در امور جامعه می پذیرند، اما در برخی از امور، آموزه های دینی را به نفع مدرنیته تغییر می دهند.
5⃣ اسلام سکولار:
عده ای دیگر از روشنفکران، به صراحت امکان تجدید اسلام و ارزش های اسلامی را منکر شده و معتقدند دین دیگر برای عصر حاضر مفید نیست. این دسته از روشنفکران، معتقدند دین مهم ترین دلیل عقب ماندگی مسلمانان است و باید دین بتمامه و در تمام عرصه ها از عرصه سیاست و اجتماع، کنار نهاده شود و رهبران کشورها با عقل خود به امور کشور برسند. این گروه از روشنفکران مشکل را در رکود و جمود ذهنی ای می بینند که رهاورد آن عقب ماندگی اقتصادی و اجتماعی و سیاسی است و این جمود ذهنی را از دین و آموزه های آن می دانند و دین را به نفع غرب تفسیر می کنند.
✔️ این پنج جریان، جریان های بزرگ جهان اسلام هستند که ردپای آنان را می توان در تمام کشورها و در میان تمام مذاهب اسلامی یافت. البته در تمام این جریان ها خورده جریان های متعددی وجود دارد و گاهی آخرین جریان از یک گروه با اولین جریان در گروه بعدی منطبق است.
منبع:
کتاب “جریان های فکری جهان اسلام معاصر”، مهدی فرمانیان
