سید حسن نصرالله (۱۳۳۹ش – ۱۴۰۳ش) روحانی و سیاستمدار شیعه اهل لبنان، سومین دبیرکل حزب‌الله لبنان و از بنیانگذاران آن بود. حزب‌الله در دوران وی به قدرتی منطقه‌ای تبدیل شد. آزادسازی جنوب لبنان در ۲۰۰۰م از دست اشغال اسرائیل و پیرزوی در جنگ ۳۳ روزه در ۲۰۰۶م در زمان دبیرکلی نصرالله روی داد. به همین جهت نیز او را سید مقاومت نامیده‌اند. همچنین او به دلیل مقاومت و پیروزی‌های چندباره در برابر اسرائیل، به عنوان محبوب‌ترین شخصیت یا رهبر در جهان عرب و اسلام و قدرتمندترین رهبرِ جهان عرب و خاورمیانه معرفی شده است.
نصرالله دانش‌آموخته حوزه علمیه نجف بود. ارتباط او با سید محمدباقر صدر در نجف و سید عباس موسوی باعث شد که وارد فضای مبارزه با اشغالگری اسرائیل شود. سید حسن از سال ۱۹۷۵ تا ۱۹۸۲م عضو جنبش امل بود؛ اما در سال ۱۹۸۲م با گروهی از روحانیون مبارز از آن جنبش جدا شده و حزب‌الله لبنان را تأسیس کردند. او پس از شهادت سید عباس موسوی در ۱۶ فوریه ۱۹۹۲م، به اتفاق‌نظر اعضای حزب‌الله به عنوان دبیرکل انتخاب شد.
سید حسن نصرالله، جمعه ۶ مهر سال ۱۴۰۳ش/۲۷ سپتامبر ۲۰۲۴م در پی بمباران ضاحیه بیروت در جنوب لبنان توسط رژیم صهیونیستی به شهادت رسید. شهادت او واکنشهای متعددی در پی داشت. سید علی خامنه‌ای، رهبر ایران، مراجع تقلید همچون سید علی سیستانی، ناصر مکارم شیرازی، حسین نوری همدانی و مقامات و دولت‌های کشورهای مختلف و گروه‌های مقاومت مانند جنبش حماس، جنبش جهاد اسلامی فلسطین، جنبش انصارالله یمن، جنبش فتح، گروه عصائب اهل الحق، جنبش امل لبنان، جریان حکمت ملی عراق، جریان صدر در عراق، نیز با صدور بیانیه‌ای شهادت سید حسن را تسلیت گفتند و حملات اسرائیل را محکوم کردند. در ایران پنج روز و در لبنان، سوریه، عراق و یمن نیز سه روز عزای عمومی اعلام شد.
نصرالله پیش از شهادتش، چندین بار در سال‌های ۲۰۰۴م، ۲۰۰۶م و ۲۰۱۱م از سوی نیروهای اسرائیلی مورد سوء قصد قرار گرفته و جان سالم به در برده بود.
پسر بزرگ وی، سید محمدهادی نیز در سال ۱۹۹۷م در درگیری با نیروهای اسرائیلی به شهادت رسید.
سید مقاومت و مبارزه با اشغالگری اسرائیل
سید حسن نصرالله، به جهت نقش خود و حزب‌الله در آزادسازی جنوب لبنان در ۲۰۰۰م پس از ۲۲ سال اشغال اسرائیل و همچنین پیروزی در جنگ ۳۳ روزه به «سید مقاومت» ملقب شد.[۱] او همچنین در آزادی اسیران لبنانی و بازپس‌گیری اجساد مبارزان مقاومت از دست اسرائیل نقش مهمی داشت.[۲]
نصرالله به دلیل مقاومت و پیروزی‌های چندباره در برابر اسرائیل، به عنوان محبوب‌ترین شخصیت در جهان عرب و اسلام،[۳] محبوب‌ترین رهبر در جهان عرب[۴] و باشهامت‌ترین و قدرتمندترین رهبرِ جهان عرب و خاورمیانه[۵] معرفی شده است. سخنان حماسی و شخصیت قوی او را از جمله عوامل محبوبیت او در جهان اسلام و عرب دانسته‌اند.[۶]
دبیرکلی حزب‌الله لبنان
سید حسن نصرالله، پس از شهادت سید عباس موسوی در ۱۶ فوریه ۱۹۹۲م، با اجماع اعضای حزب‌الله لبنان به عنوان دبیرکل آن حزب انتخاب شد.[۷] وی هنگام پذیرش دبیرکلی حزب‌الله ۳۲ سال داشت.»[۸]
گفته شده حزب‌الله در زمان رهبری سید حسن به قدرت منطقه‌ای تبدیل شد[۹] و به پیروزی‌هایی بر رژیم صهیونیستی دست یافت که مهم‌ترین آن آزادسازی جنوب لبنان در سال ۲۰۰۰م و جنگ ۳۳ روزه در ۲۰۰۶م و شکست گروه‌های تروریستی در ۲۰۱۷م بیان شده است.[۱۰]
ارتباط با گروه‌های مقاومت
زندگینامه و تحصیلات
سید حسن نصرالله، از چهره‌های مشهور و مقبول لبنان،[۱۱] در ۳۱ اوت ۱۹۶۰م/۹ شهریور ۱۳۳۹ش در محله فقیرنشین کرنتینا در شرق بیروت به دنیا آمد. پدرش «سید عبدالکریم» و مادرش «نهدیه صفی‌الدین» اهل روستای البازوریه از توابع صور در جنوب لبنان بودند که به بیروت مهاجرت کرده بودند.[۱۲] در برخی منابع گفته شده وی در بازوریه متولد شده است.[۱۳] سید حسن دارای سه برادر و پنج خواهر است[۱۴] و در نوجوانی به همراه برادرانش در مغازه میوه‌فروشی پدرش کار می‌کرد.[۱۵]
نصرالله دورهٔ ابتدایی را در مدرسه خصوصی النجاح در منطقه التربویه گذراند و با آغاز جنگ‌های داخلی لبنان در آوریل ۱۹۷۵م همراه خانواده به روستای بازوریه، زادگاه پدرش منتقل شد و تحصیلات دبیرستان خود را در شهر صور ادامه داد.[۱۶]
سید حسن در شانزده سالگی (۱۹۷۶م) با تشویق سید محمد غروی، امام جمعه شهر صور و از دوستان سید محمدباقر صدر، برای فراگیری علوم دینی به نجف مهاجرت کرد. سید محمد، طی نامهای سید حسن را به شهید صدر معرفی کرد. شهید صدر نیز سید عباس موسوی را برای نظارت به وضعیت علمی و تأمین نیازهای سید حسن نصرالله گماشت.[۱۷] سید حسن در سال ۱۹۷۸م دروس مقدماتی حوزه را به پایان رساند و پس از دو سال اقامت در نجف، به دلیل فشارهای رژیم بعث عراق،[۱۸] به لبنان بازگشت. او با تأسیس مدرسه امام منتظر در سال ۱۹۷۹م/۱۳۵۷ش در بعلبک، دروس حوزوی خود را ادامه داد و همزمان به تدریس مشغول شد.[۱۹] او در سال ۱۹۸۹م به مدت یک سال در حوزه علمیه قم تحصیل کرده است.[۲۰] دلیل بازگشت نصرالله به لبنان را شایعاتی مبنی بر اختلاف او با حزب‌الله لبنان و تشدید اختلافات حزب‌الله با جنبش امل و اصرار شورای رهبری دانسته‌اند.[۲۱]
سید حسن در آبان سال ۱۳۶۰ش که با اعضای جنبش امل به دیدار امام خمینی در حسینیه جماران رفته بودند،[۲۲] حکم اجازه اخذ وجوهات شرعیه را از او دریافت کرد.[۲۳]
همسر و فرزندان
نصرالله در سال ۱۹۷۸م در سن ۱۸ سالگی با فاطمه یاسین ازدواج کرد که حاصل آن سه پسر به نامهای محمدهادی، محمدجواد و محمدعلی و یک دختر به نام زینب بود.[۲۴] سید محمدهادی فرزند بزرگ او، در ۱۲ سپتامبر ۱۹۹۷م/۲۲ شهریور ۱۳۷۶ش در درگیری با نیروهای اسرائیل در جنوب لبنان به شهادت رسید. جنازه وی به دست صهیونیست‌ها افتاد و یک سال بعد در عملیات تبادل میان اسرائیل و حزب‌الله به لبنان بازگردانده شد.[۲۵]
فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی
سید حسن نصرالله از سال‌های نخست عمرش وارد فعالیت‌های سیاسی شد. برخی فعالیت‌های سیاسی او عبارتند از:
- وی به جهت علاقه به امام موسی صدر، پس از پایان دوره دبیرستان در سال ۱۹۷۵م به جنبش امل پیوست و به همراه برادرش سید حسین، مسئول آن جنبش در شهرک البازوریه شد.[۲۶]
- او در سال ۱۹۸۲م به عضویت کمیته سیاسی جنبش امل درآمد و مسئولیت سیاسی این جنبش در منطقه بقاع را برعهده گرفت.[۲۷]
- در سال ۱۹۸۲م به‌همراه گروهی از روحانیون مبارز از جنبش امل جدا شدند و حزب‌الله لبنان را تأسیس کردند.
- در سال ۱۹۸۷م رئیس کمیته اجرایی حزب‌الله و عضو شورای تصمیم‌گیری حزب شد.[۲۸]
- وی از سال ۱۹۸۲ تا ۱۹۹۲م فعالیت‌های خود را در حزب‌الله متمرکز کرد. وی علاوه بر این که در شورای مرکزی حزب حضور داشت مسؤول آماده‌سازی نیروهای مقاومت و تأسیس هسته‌های نظامی بود. وی مدتی معاون ابراهیم امین السید (مسوول حزب‌الله در بیروت) و مدتی هم معاون اجرایی حزب‌الله بود.[۲۹]
ترورهای نافرجام
سید حسن نصرالله در سال‌های مسئولیتش چندین بار مورد تهدید تروریستی واقع شده بود. برخی از این طرح‌های ترور عبارتند از:
- ترور از طریق مسمومیت غذایی (۲۰۰۴م)
- بمباران برج محل اسکان وی توسط هواپیماهای اسرائیلی (۲۰۰۶م)
- دستگیری گروه تروریستی که هدفشان حمله خمپاره‌ای به خودروی سید حسن نصرالله بوده است (۲۰۰۶م)
- انفجار ساختمانی که تصور می‌شد سید حسن نصرالله در آن حضور دارد توسط هواپیماهای اسرائیلی (۲۰۱۱م)
سید حسن نصرالله به دلیل تهدیدات امنیتی در سال‌های اخیر کمتر در انظار عمومی حاضر می‌شد و تیم حفاظتی ویژه ای مسؤولیت حفاظت وی را بر عهده داشت.[۳۰] ابوعلی جواد داماد سید حسن نصرالله مسئولیت این تیم را بر عهده داشت.[۳۱]
شهادت
سید حسن نصرالله، روز جمعه ۶ مهر سال ۱۴۰۳ش/۲۷ سپتامبر ۲۰۲۴م در پی بمباران منطقه شیعه‌نشین ضاحیه در جنوب لبنان توسط رژیم صهیونیستی به شهادت رسید. ارتش این رژیم مدعی شده است مرکز فرماندهی و محل برگزاری جلسات حزب‌الله را هدف قرار داده است.[۳۲] پس از این حمله، ارتش اسرائیل از کشته شدن سید حسن نصرالله و برخی دیگر از فرماندهان مانند علی کرکی خبر داد[۳۳] و حزب‌الله در اعلامیه‌ای در ۷ مهر ۱۴۰۳ش شهادت سید حسن نصرالله را اعلام و تأیید کرد.[۳۴] خبر شهادت او در حرم امام رضا(ع) نیز اعلام عمومی شد.[۳۵]
در بیانیه حزب‌الله آمده است «سید مقاومت، بنده صالح سید حسن نصرالله، به عنوان شهیدی بزرگوار، رهبری شجاع، دلاور، حکیم، بصیر و مؤمن، به قافله جاویدان شهدای کربلا و جوار و رضوان الهی پیوست».[۳۶]
به نقل شبکه الجزیره از رسانه‌های اسرائیلی، اسرائیل در این بمباران حدود ۸۵ بمب سنگرشکن یک یا دو تنی استفاده کرد؛ در حالی که کنوانسیون ژنو استفاده از چنین بمب‌هایی را ممنوع اعلام کرده است.[۳۷]
واکنش‌ها
شهادت سید حسن نصرالله واکنشهای متعددی را در پی داشت. سید علی خامنه‌ای، رهبر انقلاب اسلامی ایران،[۳۸] و مراجع تقلید همچون سید علی سیستانی،[۳۹] ناصر مکارم شیرازی،[۴۰] حسین نوری همدانی[۴۱] جامعه مدرسین حوزه علمیه قم[۴۲] پیام تسلیت صادر کردند.
دولت و مقامات کشورهای مختلف همچون ایران، روسیه، عراق، یمن[۴۳] و گروه‌های مقاومت مانند جنبش حماس، جنبش جهاد اسلامی فلسطین، جنبش انصارالله یمن، جنبش فتح، گروه عصائب اهل الحق، جنبش امل لبنان، سید عمار حکیم، رهبر جریان حکمت ملی عراق، مقتدی صدر، رهبر جریان صدر در عراق، نیز با صدور بیانیه‌ای شهادت سید حسن را تسلیت گفتند و حملات اسرائیل را محکوم کردند.[۴۴]
در ایران پنج روز[۴۵] و در لبنان،[۴۶] سوریه[۴۷] و عراق[۴۸] یمن[۴۹] سه روز عزای عمومی اعلام شد. حوزه‌های علمیه ایران روز یکشنبه تعطیل اعلام شد و طلاب و روحانیون در محکومیت جنایت‌های رژیم صهیونیستی اجتماع و راهپیمایی کردند.[۵۰] در ایران تمامی سالن‌های سینما و تئاتر تعطیل شد.[۵۱]
مسعود پزشکیان، رئیس جمهور ایران، با تسلیت شهادت سید حسن نصرالله، صدور فرمان این حمله تروریستی را از آمریکا دانست و تصریح کرد که آمریکا نمی‌تواند خود را از همدستی با رژیم صهیونیستی تبرئه کند.[۵۲]
جوانان کرانه باختری و قدس اشغالی، در اعتراض به حملات اسرائیل به لبنان و اعلام وفاداری به سید حسن نصرالله، برای شرکت در راهپیمایی خشم فراخوان دادند.[۵۳]
نگاهی به دیدگاه‌ها
- با ارواح، جان‌ها، فرزندان و اموالمان به حسین(ع) می‌گوییم: «لبیک یا حسین». ما به این پیمان و دعوت پشت نخواهیم کرد.
- به همهٔ طاغوتان، متجاوزان، مفسدان، فرصت‌جویان و کسانی که به شکستن اراده، عزم و ایستادگی ما دل بسته‌اند می‌گوییم ما فرزندان آن امام، آن مردان و آن زنان و برادران آن جوانانی هستیم که روز عاشورا با حسین ایستادند و این جملهٔ حسین را خطاب به تاریخ گفتند که:هیهات منا الذلة[۵۴]
- بدون شک دورانی که ما را با اسرائیل می‌ترساندند تمام شده. آن اسرائیل ترسناک و هراس‌انگیز تمام شده. نه امروز، که مدت‌هاست تمام شده… ما در روز عاشورا و از همان جایگاه، اراده، عزم و اصرارمان به حفاظت از کشور، ملت، مقدسات و به دوش کشیدن مسئولیت‌های بزرگ را کسب می‌کنیم. و حتی یک روز هم دربارهٔ این که در کنار حسین باشیم تردیدی به خود راه نمی‌دهیم. جان، خون، فرزندان، پول و هر چیزی که برایمان عزیز است را فدای او می‌کنیم و تمام می‌شویم بدون این که پایان بپذیریم. چون پس از آن برای همیشه در محضر حسین(ع) خواهیم بود.[۵۵]
از نگاه دیگران
- آیت‌الله خامنه‌ای در تقریظ بر کتاب سید عزیز: هر چیزی که مایهٔ شناخت و تکریم بیشتر آن سید عزیز شود، خوب و برای من مطلوب است.[۵۶]
- روزنامه انگلیسی «دیلی‌تلگراف»: «نصرالله یکی از رهبران شگفتی‌ساز در خاورمیانه است»[۵۷]
- روزنامه انگلیسی«تایمز» : «سید حسن نصرالله مَردِ لحظه‌هاست که ستاره بخت و خوش‌شانسی وی بر ویرانه‌های ساختمان‌هایی که بمب‌های اسرائیلی آنها را ویران کردند، درخشید.»[۵۸]
- روزنامه آمریکایی«واشینگتن پست»: «نصرالله از بزرگ‌ترین اسرار حزب‌الله به‌شمار می‌رود.»[۵۹]
پی نوشت‌ها:
1. «حسن نصر الله.. خریج الحوزات الذی یقود حزب الله اللبنانی»، شبکه الجزیرة.
2. «حسن نصر الله.. خریج الحوزات الذی یقود حزب الله اللبنانی»، شبکه الجزیرة.
3. «روزنامه آلمانی: سید حسن نصرالله محبوب‌ترین شخصیت جهان عرب و اسلام است»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
4. «نصرالله محبوب‌ترین رهبر جهان عرب»، خبرگزاری جام‌جم آنلاین.
5. «محافل صهیونیست: نصرالله با شهامت‌ترین رهبر جهان عرب است»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
6. «حسن نصر الله.. خریج الحوزات الذی یقود حزب الله اللبنانی»، شبکه الجزیرة.
7. «الأمین العام لحزب الله السید حسن نصرالله»، وبگاه الخنادق؛«سید حسن نصرالله: سمبل مقاومت»، وبگاه دیپلماسی ایرانی.
8. «سید حسن نصرالله: سمبل مقاومت»، وبگاه دیپلماسی ایرانی.
9. «سید حسن نصرالله به شهادت رسید»، خبرگزاری ایسنا.
10. «الأمین العام لحزب الله السید حسن نصرالله»، وبگاه الخنادق.
11. نوری، شیعیان لبنان، ۱۳۸۹ش، ص۱۷۲.
12. «سید حسن نصرالله»، وبگاه فرهیختگان تمدن شیعه؛ «سید حسن نصرالله رهبر و الگوی جهان عرب»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
13. «حسن نصر الله.. خریج الحوزات الذی یقود حزب الله اللبنانی»، شبکه الجزیرة؛ «سید حسن نصرالله: سمبل مقاومت»، وبگاه دیپلماسی ایرانی.
14. «حسن نصر الله.. خریج الحوزات الذی یقود حزب الله اللبنانی»، شبکه الجزیرة.
15. «زندگینامه: سید حسن نصرالله»، وبگاه همشهری آنلاین.
16. خامه‌یار، «حزب الله و سید حسن از جنگ‌های داخلی تا جنگ ۳۳ روزه»، مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر.
17. خامه‌یار، «حزب الله و سید حسن از جنگ‌های داخلی تا جنگ ۳۳ روزه»، مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر.
18. خامه‌یار، «حزب الله و سید حسن از جنگ‌های داخلی تا جنگ ۳۳ روزه»، مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر.
19. «سید حسن نصرالله»، وبگاه فرهیختگان تمدن شیعه؛ «زندگینامه: سید حسن نصرالله»، وبگاه همشهری آنلاین.
20. نوری، شیعیان لبنان، ۱۳۸۹ش، ص۱۴۴.
21. خامه‌یار، «حزب الله و سید حسن از جنگ‌های داخلی تا جنگ ۳۳ روزه»، مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر.
22.«سید حسن نصرالله»، وبگاه فرهیختگان تمدن شیعه.
23. خمینی، صحیفه امام، ۱۳۸۹ش، ج۱۵، ص۳۳۸.
24. «سید حسن نصرالله»، وبگاه فرهیختگان تمدن شیعه.
25. «سید هادی نصرالله که بود؟»، خبرگزاری بین‌المللی قدس.
26. خامه‌یار، «حزب الله و سید حسن از جنگ‌های داخلی تا جنگ ۳۳ روزه»، مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر؛ «سید حسن نصرالله»، وبگاه فرهیختگان تمدن شیعه.
27. خامه‌یار، «حزب الله و سید حسن از جنگ‌های داخلی تا جنگ ۳۳ روزه»، مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر؛ «سید حسن نصرالله»، وبگاه فرهیختگان تمدن شیعه.
28. «سید حسن نصرالله رهبر و الگوی جهان عرب»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
29. صحیفة الوحده: السید حسن نصر الله سیرة ذاتیة.. قوة شخصیة وعبقریة
30. صحیفة معاریف تنشر تقریراً مخابراتیاً مفصلاً عن حیاة حسن نصر الله و أمنه
31. حقائق تکشف لاول مرة عن ابو علی مرافق السید نصرالله……
32. «انفجارهای مهیب در بیروت؛ اسرائیل: مقر فرماندهی مرکزی حزب‌الله را هدف گرفتیم»، خبرگزاری یورونیوز؛ «بمباران شدید و پیاپی بیروت/ارتش اسرائیل: هدف، مرکز فرماندهی اصلی حزب الله بود»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
33. «الحرب على غزة مباشر.. الجیش الإسرائیلی یعلن مقتل نصر الله وقادة بحزب الله»، شبکه الجزیرة.
34. «شهادة الأمين العام لحزب الله سماحة السيد حسن نصرالله»، سایت المنار.
35. «لحظه اعلام خبر شهادت سید حسن نصرالله در حرم مطهر رضوی»، خبرگزاری مهر.
36. «شهادة الأمين العام لحزب الله سماحة السيد حسن نصرالله»، سایت المنار.
37. «A closer look at type of weaponry believed to have been used in Beirut attack»، Al Jazeera Media Network.
38. «پیام تسلیت به مناسبت شهادت جناب سید حسن نصرالله رضوان الله علیه دبیر کل شهید حزب‌الله لبنان»، دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای.
39. «واکنشهای منطقه‌ای و بین‌المللی به شهادت دبیرکل حزب‌الله لبنان»، خبرگزاری مهر.
40. «آیت‌الله مکارم شیرازی: امت اسلامی مجاهدت‌های شهید سید حسن نصرالله را فراموش نمی‌کند»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
41. «پیام آیت‌الله نوری همدانی در پی شهادت سید حسن نصرالله»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
42. «جامعه مدرسین حوزه علمیه قم درپی شهادت سید حسن نصرالله: جهان جز با نابودی اسرائیل و آمریکا روی صلح و آسایش را نخواهد دید»، خبرگزاری شفقنا.
43. «واکنشهای منطقه‌ای و بین‌المللی به شهادت دبیرکل حزب‌الله لبنان»، خبرگزاری مهر.
44. «واکنش مقاومت به شهادت سید حسن نصرالله»، باشگاه خبرنگاران جوان.
45. «پیام تسلیت به مناسبت شهادت جناب سید حسن نصرالله رضوان الله علیه دبیر کل شهید حزب‌الله لبنان»، دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای.
46. «اعلام ۳ روز عزای عمومی در لبنان»، خبرگزاری العالم.
47. «واکنشهای منطقه‌ای و بین‌المللی به شهادت دبیرکل حزب‌الله لبنان»، خبرگزاری مهر.
48. «واکنش مقاومت به شهادت سید حسن نصرالله»، باشگاه خبرنگاران جوان.
49. «واکنش مقاومت به شهادت سید حسن نصرالله»، باشگاه خبرنگاران جوان.
50 «راهپیمایی و خروش حوزویان و ملت داغدار قم در روز یکشنبه»، خبرگزاری رسمی حوزه.
51. «سینماها و تئاترها تا اطلاع ثانوی تعطیل شدند»، خبرگزاری ایسنا.
52. «پیام دکتر پزشکیان در پی شهادت سید حسن نصرالله»، پایگاه اطلاع رسانی ریاست جمهوری اسلامی ایران.
53. «واکنشهای منطقه‌ای و بین‌المللی به شهادت دبیرکل حزب‌الله لبنان»، خبرگزاری مهر.
54. سخنرانی سید حسن نصرالله، دبیر کل حزب الله لبنان، در روز عاشورا 1434 ؛ سایت مقاومت اسلامی لبنان.
55. سخنرانی سید حسن نصرالله، دبیر کل حزب الله لبنان، در روز عاشورا 1434 ؛ سایت مقاومت اسلامی لبنان.
56. [http://paidari.ir/product-product-379-سيد%20عزيز%20+%20حميد%20داود%20آبادي%20+%20سيد%20حسن%20+%20نصرالله%20+%20لبنان%20+%20حزب%20الله%20+%20دبير%20كل%20+%20زندگينامه%20+%20سيد%20حسن%20+%20نصرالله.html
57. https://kayhan.ir/fa/news/143040/سید-حسن-نصرالله-از-نگاه-رسانه-ها-سیاستمداران-و-صهیونیست-ها
58. https://kayhan.ir/fa/news/143040/سید-حسن-نصرالله-از-نگاه-رسانه-ها-سیاستمداران-و-صهیونیست-ها
59. ttps://kayhan.ir/fa/news/143040/سید-حسن-نصرالله-از-نگاه-رسانه-ها-سیاستمداران-و-صهیونیست-ها
