چکیده
از نظر قرآن مراحل شناختی و توجه‌یابی انسان به خداوند، متعدد و دارای درجات مختلفی است که پایین ترین مراتب آن ذکر زبانی، دومین مرتبه آن ذکر قلبی و عالی‌ترین نوع آن، ذکر عملی است. مقصود از ذکر عملی، رسیدن به درجه‌ای از ایمان و اعتقاد است، که انسان بر اثر آن، پیوسته خود را زیر نظر خدا دانسته و در نهان و آشکار، او را شاهد و ناظر اعمالش بداند و از زشتی ها دوری گزیده و وظایف خود را در برابر او انجام دهد. آثار و برکات چنین ذکری، دستیابی به آرامش روحی و اطمینان دل است. در این جستار انواع ذکر و فواید آن ها و آثار اعراض از ذکر خدا مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. پژوهش بر اساس نحوه کاربرد انواع ذکر در قرآن کریم و ملاحظه دیدگاه‌های صاحبنظران و دریافت بی‌واسطه از آن‌ها به روش تحلیل محتوای این آثار صورت گرفته است. نتیجه کلی مقاله این است که ذکر و یاد خداوند در سازندگی روحی و اخلاقی انسان مؤثر بوده و در نهایت موجب تعالی و کمال آدمی می‌شود.
