حجت الاسلام والمسلمین دکتر سید احمد حسینی حنیف، از عالمان برجسته و پرتلاش حوزه های علمیه شیعه افغانستان در گفت و گوی اختصاصی با افق اندیشه به بررسی تحولات حوزههای علمیه افغانستان در دو دهه اخیر پرداخت و گفت: ما در آینده شاهد ده‌ها مجتهد افغانی در حوزه علمیه نجف اشرف خواهیم بود و این تماما به برکت تلاش مراجع عظام تقلید، وجود امکانات مناسب و فضای پذیرش مساعدات خارجی در افغانستان بود.
در آغازین سال‌های ورود به فضای مدیریتی حوزههای علمیه افغانستان وضعیت مدارس علمیه را چگونه می‌دید و طی این سال‌ها در دوران جمهوریت چه تحولات و تغییرات مثبتی را دیدید؟
تحولات بعد از 11 سپتامبر در افغانستان دو فرصت مهم برای حوزههای علمیه داشت:
1. بدون هیچ منع قانونی نهادهای بین‌الملل حوزههای علمیه خارج از کشور در افغانستان اجازه فعالیت آزاد داشتند. فضای جهاد مقدس افغانستان و حضور عالم بزرگ شیعه حضرت آیت الله محسنی تعصبات خشک مذهبی را کم رنگ کرده بود. فضای فکری و فرهنگی جدید افغانستان به تمامی نهادهای علمی و آموزشی دنیا اجازه فعالیت در افغانستان داده بود. حوزههای علمیه موفق جهان اهل‌تشیع می‌توانستند تمامی تجربیات موفق خود را در افغانستان پیاده کنند و تا حد زیادی انجام شد. تعداد قابل توجهی از عالمان بزرگ به افغانستان بازگشتند و برنامه‌های مدارس بسیار موفق جهان شیعه منتقل شد و اجرا گشت و برخی عالمان و مدرسان بزرگ برای انتقال تجربیات و اصلاح امور علمی و تربیتی به افغانستان آمدند. الان مدارس علمیه افغانستان و بسیاری از اساتید آن برابری با مدارس علمیه قم و نجف اشرف می‌کند.
2. امکانات مالی فراوانی از سراسر دنیا سرازیر افغانستان شد و بخش قابل توجهی از آنها برای تعلیم و تربیت مصرف شد. اکثر مراجع تقلید شیعه برای مدارس علمیه افغانستان امکانات و مدرس روان کردند، ساختمان‌های بسیار خوبی برای مدارس علمیه ساخته شد که الان در ایران به آن کیفیت و بزرگی وجود ندارد. کتابخانه‌ها پر از کتاب شد، تجهیزات جدید آموزشی فراهم گشت، جوانان مشتاق علوم دینی با وجود مدارس و اساتید خوب، تجهیزات و امکانات مناسب جذب شدند و جمع بسیار زیادی از عالمان برجسته خارج از کشور به خاطر وجود امکانات و فضای پذیرای تعلیمی و تربیتی برای کار و فعالیت به افغانستان بازگشتند و در حوزه ها مستقر شدند.
این مقطع زمانی بسیار برای حوزههای علمیه مفید بود و مدارس علمیه افغانستان رشد کرد و جایگاه ممتاز در میان مدارس بین‌الملل اهل تشیع پیدا کرد به حدی که برخی نمایندگان مراجع تقلید برای تربیت مبلغ برای اروپا مدرسه تربیت مبلغ در افغانستان تأسیس کردند و برنامه و امکانات ارسال نمودند، حتی حوزه علمیه افغانستان به خاطر عدم حساسیت سیاسی در سطح بین‌المللی غربی پذیرای طلاب مومن سایر کشورهای آسیای میانه شد، یعنی حوزههای علمیه افغانستان در کنار حوزه علمیه قم و نجف اشرف جایگاه بین‌المللی پیدا کرد.
در سال‌های اخیر انبوهی از طلاب فارغ التحصیل افغانستان از مقطع متوسطه برای تکمیل تحصیلات عالی و رسیدن به درجه اجتهاد وارد حوزه علمیه نجف اشرف شدند که موجب رونق دانش آموزی و کیفیت حوزه نجف اشرف هستند. ما در آینده شاهد ده‌ها مجتهد افغانی در حوزه علمیه نجف اشرف خواهیم بود و این تماما به برکت تلاش مراجع عظام تقلید، وجود امکانات مناسب و فضای پذیرش مساعدات خارجی در افغانستان بود. آیت الله سیستانی و آیت الله فیاض از حضور طلاب افغانی در نجف خیلی خوشحال هستند و از درس خوان بودن آنها تعریف می‌کنند و به آینده انها بسیار امیدوار هستند.
آسیب‌ها و کاستی‌های موجود در این مدت (دوران بیست ساله جمهوریت) درباره حوزه های علمیه افغانستان را چگونه دیدید؟
فضای قومی، حزبی و توجه به غرب و ارزش‌های غربی روی حوزههای علمیه و طلاب اثر گذاشت. تعداد زیادی از طلاب تحصیل‌کرده به دام آنها گرفتار شدند. روحیه معنوی و تربیتی به طور عموم در این فضا کم رشد کرد. نمونه‌ی آن قصه شهریه کابل است که چه مقدار طلاب حوزه در فضای مجازی ناراحتی منجر به تهمت و توهین کردند. انتظار بود که حوزه های علمیه رهبری جامعه و تاثیرگذار در اجتماع باشند، اما در موارد زیادی ابزار و تکیه گاه احزاب، جریان‌ها و اشخاص سیاسی شد. یکی از تغییرات حوزههای افغانستان ظهور مراجع وطنی بود و تلاش شد که بیان شود در مواردی تقلید از غیراعلم جایز است و در مواردی ناچاریم. این موجب کم رنگ شدن رابطه ملت تشیع با مراجع بزرگ جهان تشیع شد. مراجع وطنی ولو اعلم ترجیح داده شد و جایگاه ملی پیدا کرد که در ادامه اشخاصی که به درجه اجتهاد هم نرسیده اند، رساله عملیه نوشتند. به حدی اوضاع رساله نویسی عادی شد که مرجع عالیقدر شیعه حضرت آیت الله فیاض اظهار ناراحتی کرد و مکتوب اطلاعیه داد.
معاونت آموزش در مدارس خیلی خوب عمل کردند، اما مدارس یا معاونت تهذیب و تربیت نداشتند یا بسیار کم رنگ و اندک برنامه های کم اثر فرهنگی داشتند. لازم بود که تجربیات معاونت تهذیب و تربیت قم در افغانستان اجرا شود.
ارزیابی شما درباره محتوای آموزشی و تحولات رخ داده در این بخش در دوران جمهوریت چیست؟
عموم حوزه‌ها و مدارس علمیه افغانستان همان متون کهن یا متون اصلاح شده توسط حوزههای علمیه قم و مشهد را استفاده می‌کردند و در بخش معارف و آمورش‌های تکمیلی تهی بودند و در سال های اخیر شورای مدیرت کابل برخی متون معرفتی را به نصاب درسی افزود و برخی متون جدید را هم تدوین کرد؛ اما کدام تغییر جدی در عمل ایجاد نشده است.
مدرسه تربیت مدرس بامیان در ولایت بامیان توانست متفاوت‌تر از ولایات دیگر عمل کند. نصاب درسی جامعی تدوین کرد و شورای تدوین متون درسی را برای فراهم کردن متون آمورش معارف دینی تأسیس کرد. نصاب درسی، برای هر پایه درسی دو مضون متن و چهار مضمون معارف اسلامی پیش بینی کرد و در اجرا لازم گرداند که در هر روز طلبه دو متن و دو معارف داشته باشد، یعنی دو مضمون معارف روز‌های زوج و دو مضمون دیگر در روز‌های فرد تدریس گردد.
شورای تدوین برای تمامی مضامین، متن آموزشی تدوین کرد، مثلا برای پایه اول صرف و نحو مقدماتی تدوین کرد. صرف میر، عوامل جراجانی و هدایه را درسنامه کرد. برای مضامین معارفی کتاب‌های سیره و سیمای انبیاء علیهم السلام و آیین اندیشه، سبک زندگانی اسلامی تدوین کرد. همین طور در پایه دوم در کنار کتاب سیوطی و مغنی چهار مضمون معارف اسلامی پیش بینی کرد.
/پایان/
