با بررسی زندگی امام حسن مجتبی(ع)، مشاهده می‌شود که عموما بر بحث صلح امام حسن(ع) تاکید شده و کمتر به چهره فرهنگی امام حسن(ع) پرداخته شده است. این در حالی است که امام حسن(ع) در بحث تفسیری، قرائات و روایاتی دارد و عمده فعالیت امام در این زمینه بر روی تربیت شاگردان متمرکز بوده است. در کنار این امر، مناقب و ویژگی‌های امام و جایگاه امام حسن(ع) در آیات و روایات کمتر مورد توجه قرار گرفته است. به منظور بررسی این بخش از زندگی امام حسن(ع) گفتگویی را با حجت الاسلام دکتر حمیدرضا مطهری مدیر پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی انجام دادیم که در ادامه خواهد آمد.
علت توجه جامعه مسلمانان اعم از شیعه و اهل تسنن به امام حسن مجتبی(ع) چه می‌باشد؟
بحث مهمی که باید در ارتباط با جایگاه امام حسن(ع) مورد توجه قرار بگیرد، جایگاه ویژه امام حسن مجتبی(ع) در جامعه شیعی به عنوان دومین امام و چهارمین معصوم و حتی در منابع اهل تسنن است که مملو از مناقب و ویژگی برای امام می‌باشد. با بررسی این منابع میبینیم که توجه ویژه ای به امام دارند و به بیان ویژگی‌های فردی و اخلاقی امام پرداخته‌اند. شاید دلیل این امر، جایگاه امام حسن مجتبی(ع) در روایات و آیات قرآن است که امام از یک نگاه ویژه‌ای برخوردار بوده و خوب است برای بازخوانی اهمیت و علت توجه زیاد به امام، آیات و روایاتی که در شان این امام است، مورد بررسی قرار بگیرد.
چه آیاتی به طور خاص به شان و جایگاه امام حسن مجتبی(ع) پرداخته است؟
به طور کلی، چندین آیه است که در ارتباط با اهل بیت(ع) و از جمله امام حسن مجتبی(ع) نازل شده است که بررسی این آیات نشانگر جایگاه والای آن امام همام می‌باشد. اولین آیه‌ای که می‌تواند مورد توجه قرار بگیرد، آیه « فَمَنْ حَآجَّکَ فِیهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْاْ نَدْعُ أَبْنَاءنَا وَأَبْنَاءکُمْ …» یعنی آیه مباهله است که امام حسن(ع) در کنار امام حسین(ع) به عنوان فرزندان پیامبر(ص) معرفی شده‌اند که این حاکی از جایگاه امام نزد خدا و پیامبر می‌باشد. آیه دیگر که باید مورد توجه قرار بگیرد، آیه « إِنَّما یُریدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهیراً » است. در اینجا طبق منابع تاریخی و روایی و تفسیری، پیامبر(ص) در حالی که در خانه ام سلمه بود، بعد از نزول این آیه، اهل بیت خود را از جمله امام حسن(ع) را تحت کساء و عبایی گرد هم می‌آورد و می‌فرماید: پروردگارا اینها اهل بیت من هستند.
آیه بعدی، آیه ۲۳ شوری « قل لا اسئلکم علیه اجرا الا المودة فی القربی » معروف به آیه مودت است. طبیعتا بسیاری از مفسرین، «قربی» را اهل بیت پیامبر و امام حسن معرفی کردند و آیه دیگر، آیات ابتدایی سوره انسان یا دهر می‌باشد که خداوند می‌فرماید: «یُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْکِینًا وَیَتِیمًا وَأَسِیرًا». این هم از آیاتی است که در وصف امام حسن(ع) و اهل بیت(ع) نازل شده است که وقتی امام حسن و امام حسین علیهم السلام بیمار بودند، حضرت زهرا(س) و امام علی(ع) نذر کردند که اگر این بزرگواران شفاء پیدا کردند، روزه بگیرند. وقتی ایندو شفاء پیدا کردند و علی و فاطمه روزه گرفتند، موقع افطار یک مسکین آمد که غذایشان را به وی دادند و این امر تا سه روز تکرار شد که روز دوم و سوم به یتیم و اسیر، غذایشان را دادند. بدنبال این امر، آین آیات نازل شد.
البته شان و جایگاه امام حسن(ع) صرفا به همین چند آیه محدود نمیشود و با مراجعه به روایات و کتب روایی نیز میبینیم که روایات بی‌شماری نیز، به شان و جایگاه آن امام پرداخته است. چنانکه حدیث کساء و یا حدیث ثقلین از جمله این احادیث می‌باشد که حاکی از شان و جایگاه بالای امام در نزد خدا و رسول خدا داشته است.
به نظر شما، چه ویژگی‌های اخلاقی و فردی باعث بوجود آمدن این جایگاه والای الهی برای امام حسن مجتبی(ع) شده است؟
چیزی که کمتر درباره زندگی امام حسن مجتبی مورد توجه قرار گرفته است، ویژگی‌ها و مناقب فردی و اخلاقی امام بوده است که از جهات گوناگون قابل توجه و الگوگیری می‌باشد. یکی از مهمترین نکات که امام حسن نیز به آن معروف است، مسئله جود و کرم امام است و به همین دلیل به کریم اهل بیت(ع) معروف است. در این زمینه روایات زیادی وجود دارد که بیانگر این خصوصیت اخلاقی امام می‌باشد؛ اما پرداختن به دو نکته در این زمینه حائز اهمیت می‌باشد:
نکته اول، توجه امام به کرامت انسانی است که در موقعیت‌های گوناگون این مسئله مورد تاکید امام قرار گرفته است؛ چنانکه آورده اند مردی نزد امام مجتبی(ع) آمد و ابراز نیازمندی کرد. امام برای این که کمک رو در رو نباشد و سبب شرمندگی آن مرد نگردد، فرمود: آنچه را می‌خواهی در نامه‌ای بنویس و برای ما بفرست تا نیازت برآورده شود». آن مرد رفت و نیازهای خود را در نامه‌ای به امام فرستاد. حضرت نیز آن چه را خواسته بود برایش فرستاد. شخصی که در آن جا حضور داشت، به امام عرض کرد: «به راستی چه نامه پربرکتی برای آن مرد بود!» امام در پاسخ او فرمود: بخشش راستین آن است که بدون درخواست شخص، نیازش را برآوری، ولی اگر آن چه را خواسته است، به او بدهی، در واقع قیمتی است که برای آبرویش پرداخته ای که این امر نشان‌دهنده توجه امام به کرامت و آبروی افراد است.
نکته دیگر، توجه به رفع نیازهای مردم بود که برآوردن نیاز دیگران را در هر حالی در اولویت قرار می‌دادند. چنانکه ابن عباس می‌گوید: با امام مجتبی(ع) در مسجدالحرام بودم. حضرت در آنجا معتکف و مشغول طواف بودند. نیازمندی نزد ایشان آمد و عرض کرد: «ای فرزند رسول خدا، به فلان شخص مقداری بدهکارم و از عهده قرض او بر نمی آیم. اگر ممکن است مرا کمک کنید» امام فرمود: «متأسفانه در حال حاضر، پولی در اختیار ندارم». شخص نیازمند گفت: «ای فرزند رسول خدا! پس از او بخواهید که به من مهلت بدهد؛ چون مرا تهدید کرده است که اگر بدهی خود را نپردازم، مرا به زندان بیندازد». حضرت طواف خود را قطع کرد و همراه آن مرد به راه افتاد تا نزد طلبکارش بروند و از او مهلت بگیرند. ابن عباس می گوید عرض کردم: «یا بن رسول الله! گویا فراموش کرده اید که در مسجد قصد اعتکاف کرده اید». حضرت فرمود: «نه فراموش نکرده ام ؛ ولی از پدرم شنیدم که پیامبر اکرم(ص) فرمود: هر کس حاجت برادر مؤمن خود را برآورد، نزد خدا مانند کسی است که نُه هزار سال روزها روزه گرفته و شب ها را به عبادت گذرانیده است».
مسئله قابل توجه دیگر در زندگی امام حسن مجتبی(ع)، اکرام و احترام به دیگران است که در این ارتباط تفاوتی بین غنی و فقیر نمی‌گذاشتند که این می‌تواند برای ما درس اجتماعی خوبی باشد. گذشت و بردباری امام در برابر مشکلات و بدگویی دشمنان از دیگر ویژگی‌های بارز آن امام بود که حتی باعث متحول شدن دشمنان امام نیز می‌شد. چنانکه روزی امام حسن مجتبی(ع) مردی از اهالی شام توهین و ناسزای بسیاری بر امام روا داشت و حضرت را لعن بسیار نمود.، اما امام هیچ نفرمودند تا مرد شامی از دشنام دادن فارغ گشت. آنگاه حضرت فرمودند: ای مرد، گمان می کنم در این شهر غریب باشی و گویا در نزد تو امری مشتبه گشته است…. اگر درخواستی از ما داری بگو که آن را برآوریم… چون مرد شامی این سخنان را از حضرت شنید، به گریه افتاد و گفت: پیش از آنکه ترا ملاقات کنم، تو و پدرت در نزد من، دشمن‌‌‌ترین مردم بودید، اما هم اکنون محبوبترین افراد در نظر من هستید.
انتهای پیام/
