متوفای 1253ه.ق./ 1216ه.ش.
عالم دینی، مرثیه‌سرا و شاعر شیعی هرات در قرن سیزدهم.، سراینده طوفان البکاء.
تولد و وفات
محمدابراهیم، متخلص به جوهری، ملقب به جوهری هروی، در هرات متولد شد، اما از تاریخ تولد او اطلاعی نیست. او در سال 1253ه.ق. برابر با 1216ه.ش. از دنیا رفت و در گورستان آب‌بخشان، از محلات قدیمی اصفهان، دفن شد.
تبار و نسب
او فرزند محمدباقر مروی است و خود در مقدمه طوفان البکاء به نام و نشان پدرش اشاره می‌کند، اما آگاهی‌های موجود درباره تبار و نسب او بیشتر از این نیست که پدرش اصالت مروی دارد و از مردم مرو بوده و خودش هراتی است.
زندگی‌نامه
جوهری هروی به دلایلی نامعلوم که خود از آن به «نیرنگ‌بازی فلک نیرنگ‌باز و ناسازی روزگار ناسازگار» یاد می‌کند از هرات مهاجر شد و پس از رفتن به شهرهای مختلف، قزوین را برای اقامت انتخاب کرد و سال‌ها در آنجا سکونت کرد. سال‌های زندگی او همزمان بود با دوران پایانی پادشاهی درانیان و سال‌های آغازین امارت بارکزاییان در افغانستان و اوایل حکومت قاجار در ایران.
او شش سال در دربار علی‌نقی میرزا معروف به ركن‌الدوله(پسر هشتم فتحعلی‌شاه)، حاكم‌قزوین، بود و ضمن مدح او، به قصیده‌گویی و غزل‌سرایی پرداخت و از او لقب «افصح‌الشعرا» گرفت. سپس، کتاب «طوفان‌البكاء» را که درباره مصائب اهل بیت علیهم‌السلام، است به تشویق ملامحمد صالح و آقاصالح خانبان، از فضلا و اعیان قزوین، نوشت و دو سال از عمر خودش را برای سرودن آن گذاشت. این‌که او چه وقت به اصفهان رفت روشن نیست، اما روشن است که او سال‌های پایانی زندگی‌اش را در بیدآباد اصفهان گذرانده، از یاران نزدیك حجت‌الاسلام سیدمحمد باقر شَفْتی، فقیه بزرگ آن روزگار، بوده و در اصفهان از دنیا رفته است.
آثار
- طوفان البكاء في مقاتل الشهداء؛
طوفان‌البكاء یکی از شناخته‌شده‌ترین مقتل‌های فارسی است که نظم و نثر را به هم آمیخته است و مورد استفاده و استناد تعزیه‌سازان و تعزیه‌خوانان دوران قاجار بوده و سال‌ها مورد توجه مداحان و مرثیه‌خوانان اهل بیت(ع) قرار گرفته است. این کتاب یک دیباچه، دوازده آتشكده و یك خاتمه دارد و به‌جز آتشكده هفتم كه موضوع آن خروج مختار و ابوالعباس سفّاح بنی‌عباس و تیمور گوركانی است، یازده آتشكده دیگر (هركدام چند شعله) درباره چهارده معصوم است و بزرگترین آنها، آتشكده پنجم، ذكر مصائب امام حسین(ع) می‌باشد. آتشکده‌های اول تا پنجم به ترتیب: احوال خاتم‌الانبیاء(ص)، در مصیبت فاطمۀ زهرا(ع)، در مصائب سید اوصیا، در احوال حضرت امام حسن(ع) و در مصائب امام حسین(ع) است.
- دیوان جوهری؛
آقا بزرگ طهرانی از «دیوان جوهری» یاد می‌کند، که به نظر می‌رسد قصاید، غزل‌ها و مدایح غیردینی او بوده است، اما این کتاب اکنون موجود نیست و نشانی از آن نداریم.
- بحر طویل:
«بحر طویل» یکی از آثار حجت الاسلام جوهری هروی یاد شده است که شامل ۸ بند با آغاز «طوطی خوش‌سخن منطقۀ ناطقه گویا ست به تحمید کریمی که … » است.
* شناختنامه تفصیلی این عالم نامدار را در مجموعه کتاب‌های «عالمان شیعه افغانستان»(در دست انتشار) خواهید خواند.
