آیت الله محمد اسحاق فیاض (زاده ۱۳۰۹ش) مرجع تقلید، استاد درس خارج در حوزه علمیه نجف و اهل افغانستان است. او در زمان مرجعیتِ سید ابوالقاسم خویی، از شاگردان نزدیک و همراهان وی به شمار می‌آمد.
آیت الله فیاض بیش از ۴۰ اثر در موضوعات فقهی، اصولی، اجتماعی و سیاسی نوشته است. محاضرات فی اصول الفقه، تعالیق مبسوطة علی العروة الوثقی، منهاج الصالحین، احکام البنوک(احکام بانکها)، منهج الحکومة الاسلامیة(حکومت اسلامی) و موقع المراة فی النظام السیاسی الاسلامی (جایگاه زنان در نظام سیاسی اسلامی) از این جمله‌اند که برخی به فارسی ترجمه شده‌اند. برخی از نظریات وی با دیدگاه‌های سنتی متفاوت است.
پس از سقوط حکومت صدام، آیت‌الله فیاض در حمایت از تدوین، تصویب و تایید قانون اساسی جدید عراق، و نیز شرکت مردم در همه‌پرسی آن و انتخابات پارلمان و رهنمود برای تشکیل دولت، نقش و فعالیت داشته و دارد.
آیت الله محمد اسحاق فیاض در ۱۳۰۹ش/۱۹۳۰م در روستای صوبه از بخش جاغوری در ولایت غزنی واقع در افغانستان به‌دنیا آمد.
خانواده
والدین محمداسحاق فیاض از قوم هزاره بودند. پدرش، محمدرضا (درگذشت ۱۳۶۸ش) کشاورز بود.
فیاض در ۳۰ سالگی ازدواج کرد و چهار دختر و سه پسر دارد. فرزند وی، محمود، نمایندگی او را برعهده دارد.
زندگی علمی
سید عبدالمجید خویی، فرزند سید ابوالقاسم خویی، زندگی‌نامه فیاض را به عربی نگاشته و به فارسی ترجمه شده است.
محمداسحاق در پنج سالگی به مکتب ده مجاور فرستاده شد تا قرآن بیاموزد. سپس آموزش کتاب جامع المقدمات را شروع کرد. او پس از مدتی به ده دورتر، حوت‌قل رفت که شیخ قربان‌علی وحیدی، دانش‌آموخته حوزه نجف، در آنجا مدرسه دینی ایجاد کرده بود. تحصیل فیاض در این مدرسه، چهار سال طول کشید و کتاب‌های جامع المقدمات و سیوطی را تمام کرد. ملا اسماعیل و ملاحیدر علی اساتید وی بودند.
ایران
شیخ فیاض، پس از فوت مادرش، وارد ایران شد. او یک‌سال در مدرسه حاج‌حسن، محله بالا خیابان مشهد ماند و در آنجا حاشیه ملاعبدالله (درباره منطق) و بخشی از مطول (در علم معانی، بیان و بدیع) را نزد شیخ محمدحسین نیشابوری فرا گرفت. سپس به قم و از آنجا به اهواز رفت. فیاض در اهواز به کمک سید ابوالحسن بحرانی، به بصره رفت.
مهاجرت به نجف
محمداسحاق در بصره، مهمان شیخ عبدالمهدی مظفر بود که اسباب رفتن او را به سوی نجف مهیا کرد او در مدرسه سلیمیه در محله مشراق نجف ساکن شد.
تحصیل
شیخ فیاض در نجف کتاب مطول را با محمدعلی مدرس افغانی تکمیل کرد. قوانین الاصول، حاشیه ملاعبداللّه، و بخشی از شرح لمعه را نزد میرزا کاظم تبریزی خواند. ادامه شرح لمعه را با سید اسدالله مدنی و میرزا علی‌آقا فلسفی فراگرفت.
سپس شیخ محمداسحاق درس‌های سطوح عالی را آغاز کرد. کفایة الاصول، رسائل و مکاسب محرمه را از شیخ مجتبی لنکرانی فرا گرفت.
شیخ فیاض در ۲۰ سالگی به درس خارج در حوزه نجف راه یافت و در درس سید ابوالقاسم خویی شرکت می‌کرد.
شاگردی و همراهی آیت‌الله خویی
ارتباط و همراهی فیاض با آیت‌الله خویی حدود ۳۵ سال تا زمان فوت وی ادامه داشت. به نقل از محمود فیاض فرزند آیت‌الله فیاض، پدرش شخصیت آیت‌الله خویی را الگوی خود می‌داند و هر ساله مراسم گرامیداشت استاد خود را در نجف برگزار می‌کند
حضور محمد اسحاق فیاض در درس سید خویی، ۱۵ سال طول کشید. از اواخر دوره شاگردی، فیاض در کارهای دفتر و سفر به شهرهای دور و نزدیک خویی را همراهی می‌کرد. او همچنین در شورای استفتای آیت الله خویی فعالیت می‌کرد. سید محمد روحانی، میرزا علی غروی، سید محمدباقر صدر، میرزا جواد تبریزی، حسین وحید خراسانی، سید محمدتقی قمی، میرزا علی‌آقا فلسفی و سید علی سیستانی از دیگر اعضای شورای استفتا بودند که برخی از آنها بعدها به مرجعیت رسیدند. فعالیت اصلی این شورا، پاسخ به پرسش و مسائل فقهی روزانه بود که از نقاط مختلف عراق و خارج آن برای دفتر آیت الله خویی فرستاده می‌شد.
تدریس
فیاض در کنار تحصیل سطح عالی، تدریس کتاب‌هایی را که از تحصیل آن فارغ گردیده، برای طلاب مبتدی شروع کرد. این مدرس تا ۱۳۵۶ش/۱۹۷۸م کتاب‌های سطوح عالی معمول و رائج در حوزه یعنی رسائل، مکاسب و کفایه را در جلسات پیاپی در مسجد هندی تدریس می‌کرد. شیخ فیاض همچنین بیش از ۱۰ سال استاد سطوح عالی حوزه در جامعة الدینیة النجف بود که سید محمد کلانتر آن را تأسیس کرد.
در سال ۱۳۵۶ش شیخ فیاض شروع به ارائه درس خارج کرد. جلسات این درس در مدرسه سید یزدی واقع در محله عماره برگزار می‌گردید.[۲۱] بعد از افتتاح مدرسه دارالعلم توسط آیت‌الله خویی در ۱۳۵۹ش/۱۹۸۰م؛ مجلس درس وی به این مدرسه منتقل شد. پس از تخریب این مدرسه توسط صدام، مسجد هندی برای مدت کوتاهی مکان درس وی شد. ولی دوباره از آنجا به مدرسه سید یزدی منتقل شد و تا امروز در این مدرسه جلسات درس این مرجع ادامه دارد. تدریس وی به زبان عربی است.
مرجعیت
شروع مرجعیت محمداسحاق فیاض در زمان سید ابوالقاسم خویی بوده؛ ولی به احترام استاد خود، تا چند سال از چاپ و نشر توضیح المسائل خودداری می‌کند و مقلدین را به آیت‌الله خویی ارجاع می‌دهد؛ ولی پس از اصرار فراوان آنها، رساله علمیه خود را چاپ و توزیع می‌کند. همچنین سید محمد صدر، پدر مقتدی صدر، به فرزندان و پیروان خود توصیه کرد که پس از وی، از سید کاظم حائری یا محمد اسحاق فیاض تقلید کنند. دفاتر این مرجع پس از سقوط صدام، در خارج از عراق، در ایران، افغانستان و پاکستان تأسیس شد.
تألیفات
تعداد تالیفات آیت‌الله فیاض بیش از چهل اثر است. بیشتر این آثار در موضوعات فقهی، اصولی و نیز طرح دیدگاه‌های این مرجع درباره برخی مسائل اجتماعی و سیاسی مطرح در کشورهای اسلامی است:
1. منهج الحکومة الاسلامیة: درباره حکومت اسلامی به‌ویژه ولایت فقیه. انگیزه فیاض از نگارش این کتاب پاسخ به پرسش‌ها و درخواست درباره نظر وی درباره ولایت فقیه بوده است. منهج الحکومة الاسلامیه در نخستین ماه‌های پس از سقوط صدام منتشر گردید و با عنوان حکومت اسلامی، به فارسی نیز ترجمه شده است.
2. محاضرات فی اصول الفقه: این کتاب اولین تألیف آیت‌الله فیاض است که یادداشت‌های درس اصول آیت‌الله خویی است. خویی پس از خواندن نوشته‌های وی، آن را بهترین تقریر خواند[۴۸] و اجازه چاپ آن را داد (آبان(عقرب)۱۳۴۱ش/نوامبر۱۹۶۸م) در حالی که برخی از اطرافیان خویی به دلیل جوان بودن و تبار افغانستانی وی، راضی به این کار نبودند. در پیش‌گفتار این کتاب، آیت‌الله خویی از او به عنوان «نور چشمش» یاد کرده است. محاضرات در ۱۰ جلد نوشته شده که ۵ جلد آن به چاپ رسیده است.
3. تعالیق مبسوطة علی العروة الوثقی: توضیح و شرح مطالب عروة الوثقی در ۱۰ جلد.
4. احکام البنوک، که در آن به احکام اسلامی بانکها، سهام، اوراق و بازارهای مالی (بورس) پرداخته شده است.[۵۱] این کتاب به فارسی ترجمه و با دو عنوان «بانک از نظر اسلام» و «بانکداری از نگاه اسلام» نشر شده است.
5. منهاج الصالحین در ۳ جلد: رساله توضیح المسائل به زبان عربی.
6. المباحث الاصولیة در ۱۴ جلد: شرح و توضیح مسائل اصولی.
7. موقع المراة فی النظام السیاسی الاسلامی؛ این کتاب با عنوان جایگاه زن در نظام سیاسی اسلامی به فارسی ترجمه شده است.
8. المسائل الطبیة. پرسش و پاسخ‌هایی در مسائل پزشکی مانند مرگ مغزی، اهدای عضو، اهدای رحم، تلقیح مصنوعی، خطای پزشکی، دیه و پزشکی قانونی. این کتاب به فارسی ترجمه شده است.
9. نرم‌افزار مجموعه آثار آیت‌الله فیاض توسط مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، تولید و عرضه شده است. متن ۲۷ عنوان کتاب در ۵۴ جلد از آثار شیخ محمداسحاق فیاض به زبان‌های عربی و فارسی در موضوع‌های فقه، اصول فقه، فتاوا و مسائل جدید، محتوای علمی این نرم‌افزار را تشکیل می‌دهد.
