فقیه نامی، اصولی مسلط، متکلم عابد ، ریاضی دان زاهد، رجالی فاضل، مدرس متواضع ملا محمد تقی هروی فرزند میرزا حسین علی از فقهای بزرگ تشیع در قرن سیزدهم قمری است که در هفدهم ماه مبارک رمضان ۱۲۱۷ ق در هرات افغانستان متولد شد. در این نوشته کوتاه این عالم شیعی به صورت مختصر معرفی شده است.
تحصیلات
پس از فراگیری ادبیات فارسی به ادبیات عرب و ریاضی روی آورد و تحصیلات خود را در این دو رشته و برخی رشته‌های دیگر، در شهر هرات به پایان رساند.وی در هجده سالگی در سال ۱۲۳۵ ق به اصفهان رفته در رشته فقه و اصول از محضر علمای بزرگ آن دیار مانند شیخ محمد تقی صاحب حاشیه و سید حجت‌الاسلام و حاجی کرباسی بهره برد. سپس عازم مشهد شده پس از زیارت مرقد مطهر حضرت امام رضا (علیه السلام) به کشور عراق و عتبات رحت سفر بست.اساتیدآیت‌الله هروی پس از ورد به حوزه علمیه نجف خدمت شیخ محمد حسن نجفی (صاحب جواهر) رسیده مدتی از حضور آن عالم بزرگ استفاده کرد و در حوزه علمیه کربلا نزد عالمان نامی آن حوزه، آقای سید کاظم رشتی و آقای میرزا علینقی طباطبایی به تلمذ پرداخت. برخی از منابع دانشمند معروف شیخ انصاری را نیز از اساتید وی شمرده اند.نامبرده پس از خاتمه یافتن تحصیلات خویش کشور عراق را ترک کرده به شهر اصفهان وارد شد.
انس نامبرده با این شهر و حوزه علمیه آن در دوران تحصیل، حضور علمای بزرگ و متقی در آن شهر و منازعات نوادگان احمدشاه ابدالی و نیز دخالت های انگلیس در امور داخلی مملکت را به خرابه و ویرانه ها تبدیل کرده بود را نمی‌توان در این اقامت، بی‌تأثیر دانست. وی به سرعت در سایه عزل و تقوایی که داشت موقعیت مهم اجتماعی و حوزوی خود را به دست آورد و مرجعیتی تمام یافت.
هروی هرچند وظایف گوناگون تبلیغی، آموزشی و اجتماعی را به عهده داشت، مهمترین آن را باید تدریس و آموزش در حوزه علمیه اصفهان دانست؛ از این طریق شاگردان و فضلای نامداری که آیت‌الله شریعت اصفهانی از جمله آنان است، تربیت کرد. شاگرد نامبرده وی در باره استادش می‌فرماید وی بزرگواری با حسن سیرت و صفای سریرت و نقاوت طویت و خلوص نیت بوده و در نزد خواص وعوام وجاهتی تمام داشته. با این همه وی خیلی زود مورد حسد حسودان و بد خواهان قرار گرفت. اتهام واهی مبنی بر داشتن ارتباط با بابیه برا شکستن اعتبار و کسر مقام بلند و روز افزون اجتماعی. حوزوی وی، در این راستا قابل توجیه است. از این رو در سال ۱۲۷۱ ق اصفهان را ترک کرده به حوزه علمیه نجف بازگشت و به تدریس علوم گوناگون اسلامی و تربیت دانشمندان، محدثان و فقیهان که برخی از آنها را در آینده یاد آور خواهم شد، همت گماشت.فقیه یاد شده تا آخر عمر در نجف به سر برد و تا آخرین لحظه حیاتش به تدریس، تألیف و عبادت پرداخت. اقامت وی در شهر اصفهان و نجف موجب شده است که برخی تراجم از او به عنوان اصفهانی و یا حائری تعبیر کنند.
تالیفات
نویسنده اخیر در باره آثار متعدد و متنوع مرحوم هروی می‌نویسد: «او آثار با ارزشی دارد که به مهمترین آنها می‌پردازیم:
۱. نهایه الامال فی کیفیه ارجوع الی علم الرجال
۲. توضیح الحساب
۳. الحدیقه النجفیه
۴. تلخیص تحقه الابرار
۵. کاشف الارستار
۶. عیون الاحکام
۷. طریق النجاه
۸. مناسک الحج
۹. لوامع الفصول فی شرح مبادی الاصول
۱۰. المقاصد العلیه
۱۱ المشارع
۱۲. التعادل و التراجیح
۱۳. المطلق و المقید
۱۴. خلاصه البیان
۱۵. ملخص آیه الکرسی
۱۶. الدرر المنثوره
۱۷. لطائف الفوائد
۱۸. الاربعین
۱۹. السبع المثانی
۲۰. المناقب الحسینیه
۲۱. شرح الاسباب
۲۲. مجالس المواعظ و النصایح
۲۳. تنبیه الغافلین فی رد البابیین
۲۴. حاشیه القوانین
۲۵. نجاه العباد
۲۶. حاشیه الریاض
۲۷. حاشیه المنهاج
۲۸. حاشیه القوانین
۲۹. تعلیقه علی حواشی الشیروانی علی المعالم
و…»[۱]همان گونه که اشاره شد این آثار برخی از تألیفات مهم وی هستند و مؤلف مکارم الآثار مهم ترین آثار او را ۴۹ اثر گفته؛ بنابراین مجموع کتاب‌های بر جای مانده وی بیش از رقم فوق است.
وفات
ایشان هم چنان سرگرم تدریس و تألیف بود تا این که در سال ۱۲۹۹ ق در نجف اشرف وفات یافت و در قبرستان خانوادگی سید صاحب ضوابط در صحن کوچک حضرت امام حسین (ع) دفن شد. از او فرزندی باقی نماند. بازماندگان وی کتابخانه با ارزشش را به کتابخانه مجتهد بزرگ آیت الله سید حسن شیرازی هدیه کردند و پس از وفات قسمتی از آن به کتابخانه «تستریه» منتقل شد.
[۲]پی نوشت:۱] . آقا بزرگ تهرانی، نقباء البشر فی القران الرابع عشر، ج ۱، ص ۲۱۲. ۲۱۵؛ محسن امین، اعیان الشیعه، ج ۹، ص۱۹۵.
