دانشگاه قرویین یکی از قدیمی‌ترین دانشگاه‌های مذهبی است که در شهر فاس در مراکش قرار دارد. کتاب رکوردهای گینس این دانشگاه را به عنوان قدیمی‌ترین دانشگاه جهان ثبت کرده است. دانشگاه قرویین به عنوان قدیمی‌ترین دانشگاه جهان در شهر فاس کشور مراکش به شمار می‌آید. این دانشگاه یکی از نخستین دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی است که قبل از الازهر، الزیتونه، قرطبه و همه دانشگاه‌های اروپا ساخته شده است.
این دانشگاه را فاطمه الفهری، دختر محمد الفهری، بازرگان مراکشی در سال ۲۴۵ هجری مطابق با ۸۵۹ میلادی به عنوان بخشی از یک مسجد تاسیس کرد. این خانواده توانگر در ابتدای سده ۹ میلادی به اتفاق یک گروه دیگر از کشور تونس و از شهر قیروان به سوی فاس مهاجرت کرده بودند. دختران محمد الفهری به نام‌های فاطمه و مریم با ارثی که از پدر خود برده بودند، تصمیم به ساخت بنایی برای مسجد در آن شهر گرفتند. و این گونه فاطمه الفهری کلنگ بنای این دانشگاه را در ابتدا زد.
براساس اعلام یونسکو و کتاب رکوردهای گینس، این دانشگاه قدیمی‌ترین دانشگاه جهان است. امروزه تدریس در این دانشگاه همچنان انجام می‌شود. این دانشگاه پیش از دانشگاه الزیتونه در تونس، الازهر در مصر و بسیاری از دانشگاه‌های اروپایی مانند دانشگاه سالرن که در سال ۱۰۵۰ میلادی در ایتالیا تاسیس شد، دانشگاه حقوق بولونیا، دانشگاه پاریس، دانشگاه پادوآ که در سال ۱۲۲۲ میلادی ساخته شد، دانشگاه آکسفورد، دانشگاه کمبریج و دانشگاه سالامانکا در اسپانیا ساخته شد.
تاریخ قرویین
رواج علمی و تمدنی دانشگاه قرویین از عصر ادریسیان تا عصر حاضر ادامه دارد. به لطف این دانشگاه، شهر فاس به یک مرکز علمی تبدیل شده است که با مراکز علمی شناخته شده مانند قاهره، بغداد، قرطبه، دمشق رقابت می‌کند. پیشرفت علمی در بسیاری از زمینه‌ها در زمان‌های قدیمی در این منطقه باعث شد تا مراکش را جایگاه برتر نسبت به کشورهای دیگر قرار دهد. مراکش در دوره رشد و گسترش اسلام به افتتاح مدرسه‌ها و مکان‌های آموزشی مختلف اقدام کرد. به همین دلیل، دانشگاه قرویین در شهر فاس به یکی از مهم‌ترین مراکز آموزشی دینی تبدیل شده است. این دانشگاه همچنین یکی از جاذبه‌های دیدنی در مراکش است.
در ابتدا این مکان به عنوان یک مدرسه دینی افتتاح شد، اما به مرور زمان تغییراتی در این مدرسه شکل گرفت و به اولین دانشگاه جهان تبدیل شد. تعدادی مدرسه در اطراف آن ساخته شد و مسجد جامع با کتابخانه‌ها و کرسی‌های علمی تقویت شد. به همین دلیل کتاب رکوردهای جهان گینس دانشگاه قرویین را قدیمی‌ترین دانشگاه جهان شناخته است. این دانشگاه اولین دانشگاه اعطای مدرک در جهان است. همین طور در این دانشگاه بیشتر از ۷۰۰ دانشمند و عالم برجسته از مراکش و دیگر کشورهای اسلامی در رشته‌های مختلف دینی از جمله فقه، نحو، حدیث، بلاغت، تفسیر و عقاید دوره‌های آموزشی را سپری کرده‌اند.
خیلی از بزرگان و علمای دینی مراکش و لیبی در این مکان تدریس و تحصیل کردند. همچنین علاوه بر علمای مسلمان، غیرمسلمانان نیز در این دانشگاه تحصیل کردند. ابن البناء مراکشی، ابن رشید السبطی، ابن حاج الفاسی و ابن میمون الغماری از افرادی بودند که در این دانشگاه تحصیل کردند. ابن خلدون، ابن عربی، لسان الدین بن الخطیب، ابومرزوق، موسی بن میمون، پزشک و فیلسوف یهودی، پاپ سیلوستر دوم (گربرت دوریاک) در این دانشگاه تدریس می‌کردند. گفته می‌شود که سیلوستر دوم پس از بازگشت به اروپا، اعداد عربی را معرفی کرد. شریف الدریسی نیز مدتی در آنجا ماند. زیرا ابن ظهر بارها با وی ملاقات کرد. دستور زبان ابن عجروم کتاب مشهور خود را درباره زبان در آن نوشت.
این دانشگاه در کتاب رکوردهای جهانی گینس به عنوان قدیمی‌ترین دانشگاه جهان که همچنان مدرک دانشگاهی ارائه می‌کند، ثبت شده است. این دانشگاه قدیمی به عنوان مرکز فرهنگی جهان اسلام و یکی از مهم‌ترین مراکز اسلامی که در طول تاریخ به وجود آمده شناخته می‌شود و به شکلی قدیمی‌ترین مخزن برای تالیفات و مطبوعات اسلامی به شمار می‌رود. در قرویین شما می‌توانید قدیمی‌ترین منابع علمی دانشگاهی در خصوص دین و دنیا را که دامنه آن از مغرب عربی تا آفریقا و اندلس و در نهایت به اروپا رسیده است پیدا کنید.
این دانشگاه به دلیل اینکه علوم و فنون مختلف را به سراسر دنیا منتشر کرده است، توانسته حافظ اصالت اسلامی و همچنین زبان عربی به عنوان یک زبان علمی و کهن در جهان باشد. یکی از رسالت‌های مهم این دانشگاه را می‌توان تکوین شخصیت‌های اسلامی و همچنین ایجاد هویت دینی در طول تاریخ دانست. دانشگاه قرویین امروزه فعالیت‌های آموزشی خود را گسترش داده است و رشته‌هایی همچون ریاضی، هندسه و زبان فرانسه را نیز وارد شاخه‌های آموزشی خود نموده و جزء معتبرترین مراکز علمی و اسلامی شناخته می‌شود.
با گذشت زمان و همچنین جابجایی دولت‌ها در مغرب اهمیت و جایگاه این دانشگاه نزد همگان آشکار شد. نقش قرویین در هویت‌سازی اسلامی از آنجا که این دانشگاه به عنوان یک دانشگاه قدیمی و ریشه‌دار است هر آنچه را که در این مکان از دانش و میراث علمی در طول قرن‌ها و نسل‌ها پرورش داده است، از پشتوانه‌های اساسی هویت اسلامی به شمار می‌آید و به عنوان چشمه زلالی است که به تمدن اسلامی سردمداران علومی دینی را هدیه کرده است.
هنگامی که مواد آموزشی دانشگاه قرویین شامل علوم دینی (عقاید، علوم قرآن، تفسیر، حدیث، فقه، اصول، سیره نبوی و …)، علوم انسانی (زبان‌ها و قواعدشان، تاریخ، علوم اجتماعی، شعر، علوم تربیتی، فلسفه و هنرهای مختلف)، علوم محض (حساب، ریاضی، نجوم و …) و علوم کاربردی (طب، هندسه و …) باشد، می‌توان گفت که در عرصه دانشگاه قرویین، شاخص‌ترین دانش‌ها و آگاهی‌های عصر آموزش داده می‌شد. این زمانی است که مراکز علمی و معرفتی در اروپا هنوز ظهور نکرده بود و بعضی از آموزشگاه‌های علمی و ترجمه‌ای اسپانیا خود را با نقل و ترجمه میراث علمای قرویین خصوصاً در زمینه منطق، پزشکی و نجوم به زبان لاتینی و دیگر زبان‌های اروپایی تقویت می‌کردند.
این نکته مهم است که بدانیم، هویت اسلامی تقسیمات و ویژگی‌های ثابت و اصیلی دارد که تمدن این مردم را از دیگر فرهنگ‌ها و تمدن‌ها جدا سازد و هویت اسلامی را رنگ و بویی متفاوت ببخشد. این دانشگاه با توجه به میراث فرهنگی و تمدن اسلامی که از دانشمندان برجسته به یادگار دارد، توانسته است در حفظ و نگهداری اصالت و هویت امت اسلامی تلاش فراوان کند که این تلاش با سه اصل عقیده، زمان و میراث فرهنگی در آمیخته است.
برجسته‌ترین چیزی که این دانشگاه قدیمی در قدم اول به جوامع غربی و در مرتبه دوم به برخی جوامع اسلامی ارائه نموده است، بنیان نهادن هویت اسلامی و ساخت هویت دینی و همچنین حافظه اجتماعی است. اگرچه بخش زیادی از بافت‌ها فرسوده شده‌اند و قسمتی هم از بین رفته‌اند، ولی تلاش دولت برای زنده نگه‌داشتن این بافت ستودنی است. در بین کشورهای جهان اسلام، مراکش بیشترین هزینه را برای احیای فرهنگ و تاریخ هنر کرده است. در خیابان‌های محله‌های قدیمی خبری از ماشین‌های آخرین‌مدل نیست. کاشی‌های مزین شده به خطوط اسلامی، زیبایی مراکش را دوچندان کرده است. در بسیاری از بخش‌های بافت قدیمی مراکش می‌توان استفاده از کاشی در بنا را مشاهده کرد.
