مسجد کبود که با نام‌های مسجد پارسی، مسجد آبی آسمانی و مسجد گک جامی نیز شناخته میشود، در قرن ۱۸ میلادی بنا گردید. گزارش شده این مسجد با معماری نسبتا ساده و فاقد هرگونه المان مجلل، توسط فرمانروای محلی، “حسین علی خان” در دوره‌ی سلطنت نادرشاه افشار ساخته شده است.
ساخت بنا در سال ۱۷۶۰ آغاز گردیده، و بین سال‌های ۱۷۶۴ تا ۱۷۶۸ به اتمام رسیده است. در دوران حکم‌فرمایی حکومت صفوی، مذهب شیعه به عنوان مذهب رسمی امپراطوری سرزمین پارس اعلام میشود. این مسجد به عنوان مسجدی ایرانی، از شاخه‌ی ۱۲ امامی پیروی می‌کند.
مسجد کبود که به دلیل رنگ غالب آبی در ورودی و کاشی‌هایش این لقب را گرفته است، بیش از ۲۱.۳۰۰ متر مربع از زمین‌های درجه یک را پوشش داده است. این مسجد دارای محوطه‌ی محصور داخلی، سالن‌های ملاقات (صحن اصلی مسقف) و مدرسه‌ی علمیه است.
تاریخچه‌ی مسجد کبود
ارمنستان در طول تاریخ تحت سلطه‌ی امپراتوری‌های مسلمان زیادی بوده است. پارس‌ها یکی از این فرمانروایان هستند و در حال حاضر مسجد کبود تنها مسجد باقی مانده‌ی ایروان محسوب است.
خواست‌گاه دقیق مسجد قابل ردیابی نیست ولی ساخت وساز آن از سال ۱۷۶۴ آغاز شده و در همان دهه به اتمام رسیده است. اعتقاد بر این است که این بنا به دستور حسین علی خان، حاکم محلی وقت ساخته شده.
از این مسجد به عنوان مسجد جمعه‌ی اصلی استفاده می‌شده است. سردر و گنبد به زیبای و دقت با کاشیهای آبی رنگ تزیین شده‌اند. بارگاه اصلی دارای فواره‌ای با یاخته‌های دور تا دور می‌باشد. این بنا همچنین توسط نارون‌های سرخ محصور شده بوده.
سال بنای مسجد نشان از دوره حکومت پارسیان بر ایروان و ارمنستان شرقی دارد. در آن زمان ایروان مرکز استانی با حدود ۲۰.۰۰۰ نفر جمعیت بوده است. در نتیجه‌ی جنگ‌های روسی-ایرانی در سال‌های ۱۸۲۷-۱۸۲۸، به نظر می‌رسد هم ایروان و هم ارمنستان شرقی تحت کنترل مستقیم امپراتوری روس درآمده‌اند.
پس از آن‌که عهدنامه‌ی ترکمنچای به امضا رسید، رود ارس به عنوان مرز بین منطقه‌ی تحت حکومت روس‌ها و ایران شناخته شد. جالب این است که این رود حتی امروز هم مرز بین ایران و ارمنستان جنوبی را مشخص می‌کند. پس از استقرار قوانین روسی بر این سرزمین، مسجد کبود تبدیل به بزرگ‌ترین مسجد از بین ۸ مسجد فعال شد.
مادام ژان دیولافوا مهندس و باستان شناس فرانسوی (۱۹۲۰-۱۸۴۳) که در سال ۱۸۸۱ میلادی از طریق ترکیه و قفقاز به ایران سفر کرده است. در سفرنامه خود به نام ایران کلده و شوش درباره مسجد کبود ایروان چنین می نویسد:
«ابتداء ما را به مسجد قدیمی راهنمایی کردند که یک قسمت آن خراب شده و گنبد آن هم خسارت دیده بود. این گنبد با کاشیهای مینایی آبی رنگ مستور شده است. دیوارهای زیر گنبد دارای کاشی های یکپارچه هستند که روی آنها شکل گل و مرغ دیده می شود. در کتیبه ها نوشته هایی به رنگ زرد در زمینه آبی رنگ وجود دارد که یک قسمت آن به واسطه باران به زمین ریخته است. در اطراف حیاط هم طاقنماهای مقوس قرار دارد. حوض بزرگ مخروبه ای هم در وسط حیاط دیده میشود راهروهایی هم وجود داشت که درهای حجره های متعددی به طرف آنها باز میشد. در این حجره ها طلاب علوم دینی سکونت داشتند و مشغول تحصیل بودند در برخی از آنها هم اطفالی جمع بودند که خواندن قرآن را فرا می گرفتند.
به طوری که می گفتند تمام ابنیه عمومی مذهبی را اشخاص خاصی بنا کرده اند و بعضی از این بانیان علو همت به خرج داده علاوه بر مسجد و مدرسه حمامی هم برای مسلمانان ساخته اند. …»
مسجد کبود در طول دوره‌ی شوروی سابق
منابع بسیاری که به نظر قابل اطمینان نیز می‌آیند، مدعی هستند که پیش از رسیدن روس‌ها، ۱۰ مسجد فعال در ایروان وجود داشته است. این مساجد یا تخریب شده یا به حال خود رها گردیده‌اند. از این ۱۰ مسجد فقط یکی باقی مانده که همان مسجد با شکوه کبود است که در زمان حکومت شوروی سابق به عنوان موزه از آن بهره برداری می‌شده است.
هرچند این مسجد در دوره‌ی شوروی آسیب‌های و سختی‌های زیادی را متحمل شده. دقیقا به مانند تمامی کلیسا‌های ارمنی و در کل تمامی بنا‌ها و مراکز دینی ارمنستان، از مسجد کبود نیز تحت سیاست‌های سکولار وضع شده توسط حکومت کمونیستی، به طرز رقت‌باری نگهداری می‌شده است. پیش از این در سال ۱۹۳۱ تمامی خدمات دینی در آن متوقف شده بود و تنها کاربرد این بنا به عنوان موزه‌ی شهر ایروان بوده است.
مسجد کبود پس از دوران شوروی
پس از سقوط حکومت شوروی، مسجد کبود تحت ترمیم‌های جدی و پایه‌ای با آجر‌ها و کاشیهای براق قرار می‌گیرد. این بازسازی‌ها که توسط ایران سرمایه گذاری شده بودند مورد استقبال منتقدین واقع نشدند چرا که آنان معتقد بودند روح اصیل این مسجد حفظ نشده است.
ساختمان
در مسجد سه محراب وجود دارد که بیانگر حضور پیروان مذهب‌های مختلف در شهر و نیایش مسالمت‌آمیز آنها بر اساس آیین خود است. سه محراب مسجد و کتیبه‌های سنگی مسجد از اصفهان آورده شده و بر روی آنها خطاطی شده است. مسجد ۲۸ حجره دارد. شبستان و صحن اصلی مسجد ۵۴×۱۸ متر ابعاد دارد. گنبد آن دارای کاشی‌هایی به رنگ فیروزه‌ای است که در محور طولی و در ضلع جنوبی محوطه قرار گرفته و حاوی پنجره‌های مشبک و شیشه‌های رنگین است. سردر مسجد به کاشی‌کاری معرق و نقش اسلیمی مزین است.
انتهای پیام/
