مسجد شیخ زاید پس از مسجدالنبی در مدینه و مسجدالحرام در مکه، یکی از مساجد بزرگ جهان است و در کشور امارات، در حومه‌‌‌ی شهر ابوظبی قرار دارد. ابوظبی یکی از امیرنشین‌های هفت‌گانه و پایتخت کشور امارات متحده‌‌‌ی عربی است. نام قدیم ابوظبی «ام لنار» بوده است. شیخ خلیفه بن زاید بن سلطان آل نهیان، حاکم امارت ابوظبی و رئیس دولت امارات متحده‌‌‌ی عربی است. ولیعهد امیرنشین ابوظبی، شیخ محمد بن زاید آل نهیان است. در این شهر به نام وی مجموعه ساختمان‌هایی، از جمله موزه‌‌‌ی شیخ زاید، مجموعه‌‌‌ی تجاری بزرگ شهر، قصر شیخ و ورزشگاه بزرگ زاید ساخته شده که از جمله پروژه‌‌‌های معروف معماری در دنیا به شمار می‌‌‌آیند. عوامل متفاوتی در انتخاب شهر ابوظبی به عنوان یكی از ده شهر برتر جهان در جذب گردشگر مؤثر بوده‌‌‌اند، ولی بیشتر كارشناسان سازمان جهانی گردشگری، مسجد زیبای شیخ زاید را از جمله مهمترین عوامل جذب گردشگر به ابوظبی در سال‌های اخیر می‌دانند.
دولت امارات با هدف تعمیق فرهنگ، مفاهیم اسلامی و ارزش‌های دینی، ساخت این مسجد را آغاز کرد. مسجد نمونه‌‌‌ای زیبا از تلفیق معماری مدرن و سنت‌های اسلامی را به نمایش می‌‌‌گذارد.این تنها مسجد امارات است كه داخل شدن به آن برای غیرمسلمانان ممنوع نیست. البته جز مسلمانان، اجازه‌‌‌ی یلمس كردن آیات قرآن نوشته‌‌‌شده روی دیوارها و كتاب‌های قرآن به افراد دیگر داده نمی‌‌‌شود. غیرمسلمانان می‌‌‌توانند از روز یکشنبه تا پنجشنبه‌‌‌ی هر هفته در ساعت‌های 10 تا 11 بامداد از این مسجد دیدن کنند.
موقعیت و سایت ساختمان
محل قرارگیری بنا بین دو پل معروف mussafah و maqta می باشد. مسجد در کنار آب ساخته شده و روی یك تپه‌‌‌ی ده متری قرار دارد و حدوداً از سطح خیابان 9 متر بالاتر است و در نتیجه از هر زاویه و در هر فاصله و مسافتی از تمام شهر ابوظبی قابل مشاهده است. بلندترین بخش آن 75 متر از سطح زمین ارتفاع دارد. مساحت سایت و زمین مسجد 412/22000 مترمربع است.
به گفته‌‌‌ی مجمع عمومی کشورهای اسلامی و مرکز تحقیقات تاریخ، هنر و فرهنگ معماری اسلامی، پروژه فوق در نوع خود بی‌‌‌نظیر بوده و پس از ساخت به عنوان یک اثر ماندگار و موزه‌‌‌ی هنر معماری از آن نام برده شده است.
پروژه‌‌‌ی احداث مسجد در سال 1998 میلادی آغاز شد و تاكنون بخش اعظم آن به بهرهبرداری رسیده است. قرار است تمام بخش‌های مسجد در سال 2009 میلادی به بهرهبرداری کامل برسد. برای ساخت این بنا تاكنون بیش از 2 میلیارد و 167 میلیون درهم (545 میلیون دلار) هزینه شده است.
طراح و معمار اصلی بنا، یک معمار سوری به نام یوسف عبدالکای بوده است. مدیر پروژه‌‌‌ی مذکور شرکت امریکایی هیل و قرار داد پرخطر پیمانکاری آن بین شرکت عربی .A.C.C و کمپانی سین بسته شده است. شرکت مهندسی اسپریف و شرکا نیز بخشی از کارهای اجرایی این پروژه‌‌‌ی عظیم را بر عهده دارد. شرکت انگلیسی هال کرو از اکتبر سال 2001 میلادی نظارت بر ساخت و ساز مسجد را بر عهده گرفته است.
بیان فرم و معماری مسجد
طراحی معمارانه‌‌‌ی مسجد دارای عوامل و ویژگی‌هایی است که این بنا را به عنوان یک نشان زیبــای شهری، شاخص ساخته و باعث تأثیرگذاری ماندگـــار در ذهن هر یک از نمازگزاران می‌‌‌شود.
طراحی معماری مسجد به شیوه مغربی یا مراکشی انجام گرفته است. مساحت صحن اصلی مسجد که بزرگترین صحن در میان مساجد جهان اسلام است، بیش از هفده هزار مترمربع بوده و با انواع کاشی‌های زیبا و رنگی مفروش است. اطراف حیاط مرکزی مسجد تعداد 1048 ستون وجود دارد، چراکه طرح مسجد به شکل شبستانی است. این ستون‌ها که دورتادور صحن اصلی مسجد قرار گرفته‌‌‌اند، با سنگ‌های قیمتی و با نقش و نگارهایی از گل، شکوفه و گیاهان زیبا تزئین شده و بخش‌هایی از آنها با طلا پوشیده شدهاند.
برای ساخت مسجد از متخصصان بسیاری از کشورهای جهان، نظیر ایران، آلمان، یونان و ایتالیا استفاده شده است. در حال حاضر در این مسجد می‌‌‌توان آثاری را از هنر معماری بخش‌های مختلف جهان مشاهده کرد. 1500 کارگر زبردست و ماهر در بخش‌هـای مختلف ساخت و ساز مسجد شرکت داشته‌‌‌اند.
پوسته‌‌‌ی اصلی مسجد از بتن مسلح بوده و ساخت آن در سپتامبر سال 2002 به پایان رسیده است. پوشش بیرونی آن دارای نمای سنگی از مرمر سفید و سبز است. مقدار بتن مصرفی در ساخت بنا 210000 مترمکعب و میزان فولاد به کار رفته در آن 33000 تن برآورد شده است.
بنا در مجموع دارای 82 پوشش گنبدی شکل است که در این میان گنبد اصلی با ارتفاع 87 متر بر فراز شبستان اصلی با دهانه‌‌‌ی 8/32 متر قرار دارد. مسجد چهار مناره دارد که ارتفاع هر یک از آنها 115 متر است. سه تالار اصلی برای نمازگزاران پیش‌‌‌بینی شده است. شبستان اصلی مسجد ظرفیت پذیرفتن 5000 نمازگزار را داراست و کل مسجد می‌‌‌تواند به طور همزمان پذیرای 40000 نمازگزار باشد. در زاویه‌‌‌ی شمال شرقی و جنوب شرقی صحن مسجد، وضوخانه‌‌‌ای مجهز به 80 شیر آب و بیش از 100 نقطه برای وضو گرفتن طراحی شده است.
مصالح ساختمانی مسجد
مسجد شیخ زاید گنجینه‌‌‌ای است از هنرهـای تزئینی، به‌‌‌ویژه در زمینه‌‌‌ی کار با سنگ‌های گرانیت و مرمریت. سنگ‌های به‌‌‌کاررفته از معادن ایران استخراج و توسط هنرمندان ایتالیائی تراش و برش داده شده است و به صورت تزئینات گل و اسلیمی در گوشه و کنار مسجد به چشم می‌‌‌خورند. همچنین تزئینات گچ‌‌‌بری بسیار زیبایی در نقاط مختلف فضاهای داخلی دیده می‌‌‌شود.
سنگفرش‌هایی که در کف صحن‌ها و شبستان‌های مسجد دیده می‌‌‌شوند، با هنرمندی تمام طراحی و با استفاده از سنگ‌های طبیعی اجرا شدهاند. این طرح‌ها در لحظه ورود هر بیننده یا نمازگزار، توجه شخص را به خود جلب می‌‌‌کنند. ظرافت و خلاقیت بسیار زیادی که در اجرای این طرح‌ها به کار گرفته شده است، از فاصله‌‌‌ی دور به مثابه نقاشی بر روی زمینه‌‌‌ی سفید سنگ‌های مرمریت به نظر می‌‌‌آیند.
مسجد شیخ زاید همچنین دارای چلچراغ‌های بسیار زیبا و مجللی است که اغلب ساخت کشور چک هستند. در کل مسجد هفت چلچراغ عظیم نصب شده است. چلچراغ آویخته‌‌‌شده در زیر گنبد اصلی 10 متر قطر و 15 متر ارتفاع دارد و به لحاظ ارزش، سی میلیون درهم امارات قیمت‌‌‌گذاری شده است.
بزرگترین فرش جهان
فرش داخلی مسجد که در شبستان اصلی پهن شده، ایرانی بوده و به وسیله‌‌‌ی 1200 زن بافنده‌‌‌ی خراسانی بافته شده است. این فرش به ابعاد 135×46 متر تاکنون بزرگترین فرش دنیا به شمار می‌‌‌آید و حدود 5000 مترمربع وسعت دارد. برای بافت این فرش که در کارگاهی در سه روستای اطراف نیشابور انجام گرفته، 30 تن پشم و 15 تن پنبه (38 تن الیاف مختلف) به کار رفته است. این فرش پس از 18 ماه کار هنرمندان و با بیش از دو میلیارد و دویست میلیون گره، در ماه اوت 2007 میلادی تکمیل و به ابوظبی فرستاده شد.
این فرش ایرانی که در صحن یكی از بزرگترین مساجد جهان اسلام قرار دارد، از جمله عوامل جذب گردشگر به مسجد شیخ زاید است. این فرش زیبا 45 تن وزن و حدود 9 میلیون دلار ارزش دارد. در طرح فرش از انواع طرح‌های گل و اسلیمی سنتی ایرانی بهره گرفته شده است. طرح فرش افشان ترنج‌‌‌دار و در 9 قطعه بافته شده که پس از انتقال به ابوظبی به یکدیگر متصل شدهاند. زمینه‌‌‌ی اصلی فرش سبز رنگ و حاشیه‌‌‌ی آن به رنگ خردلی بوده و در رنگ‌‌‌بندی آن از 25 رنگ متنوع و طبیعی دیگر استفاده شده است.
سید جلال بسام مدیر عامل شرکت سهامی فرش ایران، قرارداد بافت این فرش بی‌‌‌نظیر را تنظیم و پس از گستردن آن، برای سایر بخش‌های مسجد نیز سفارش‌های دیگری را برای بافنده‌‌‌های ایرانی دریافت کرده است.
