قسطنطنیه، که امروزه به نام استانبول شناخته میشود، یکی از مهمترین شهرهای واقعشده در مرز دو قارۀ اروپا و آسیاست که در طول تاریخ شاهد وقایع و فجایع فراوان بوده و بارها ویران و از نو ساخته شده است. در کتابهای معتبر تاریخی، در باب این شهر، مطالب مفصّلی آمده است که در این مقاله، ضمن ذکر اجمالی آنها، رسائل سهگانهای نیز معرفی خواهد شد. موضوع این رسائل، مطابق عناوین دو نسخه، ذکر «تاریخ قسطنطنیه و ایاصوفیه»، و ذکر «تاریخ ایاصوفیه» است. اما محتوای هر سه رساله مشابه یکدیگر و نقل داستانگونهای در باب پادشاهی «اُستونیانو»نامی، از فرزندانِ قسطنطین، و حکایت بنای کلیسایی با نام ایاصوفیه در زمان پادشاهی اوست.هریک از نویسندگان این رسائل از منبعی متفاوت استفاده کردهاند؛ نویسندۀ کتاب ذکر قلعة قسطنطنیة و بناء اَیاصوفیة فی التّواریخ، احمد بن احمد المنشی الجیلانی، آن را از روی «رسالهای مبنی بر تمهیدِ بناءِ اساسِ عمارتِ عالیۀ ایاصوفیّه، که از زبانِ رومی به فارسی ترجمه کرده بودند» بازنویسی کرده تا «مقبولِ طبعِ سلیم و خاطرِ مستقیمِ هر صغیر و کبیر آید». نویسندۀ تاریخ ایاصوفیه، درویش شمس، کتاب را مستقیم از زبان رومی به فارسی ترجمه کرده است. نویسندۀ تاریخ فتح قسطنطینیه نیز، در پاسخ به خواهش عزیزی، کتابی را که از رومی به ترکی ترجمه شده بوده، به فارسی دری ادا میکند.هرچند به دلیل تشابه بالای این نسخ سهگانه، از نظر حجم مطالب و محتوا، انتخاب یکی و رجحان آن بر دیگری دشوار مینمود، نسخۀ قلمی منشی گیلانی، به سبب ویژگیهای زبانی و ادبی آن انتخاب و بهعنوان نمونه در انتهای مقاله نقل شد.
