آیین زردشتی که در آسیای میانه به ظهور آمده بود در زمان هخامنشیها به ایران و باز دورتر به طرفهای غرب پهن شده بعدها(تا زمان تحت استیلای عربها واقع گردیدن ایران و آسیای میانه)مذهب دولتی ایرانیها قرار گرفت. در دورهء استیلای اسکندر مقدونی به خصوص پس از درگذشت او و تشکیل دولت یونان و باختر تاثیر متقابلهء تمدنهای شرق و غرب بیشتر گردیده برای گفتگوی تمدنها زمینهء مساعد به وجود آمد. در آن بابت محقق ایرانی دکتر محمد محمدی ملایری نوشته است: ابن خلدون از محققان قدیم این را از شگفتیهای تاریخ نوشته که در جهان اسلام،با آن که اسلام دینی بوده است که از میان اعراب برخاسته،پیغمبر اسلام عرب بوده و زبان قرآن هم عربی است،با این حال پرچمداران علم در آن بیشتر ایرانیاناند،نه اعراب،ولی با آن که علتهای طبیعی و عمرانی و اجتماعی و حضاری این امر را هم شرح داده باز آن را به عبارت «من الغرائب الوقایع»یعنی از رویدادهای شگفت یاد کرده. دانشمندان فارس و تاجیک در محیط سازگاری که مهیا شده بود به آموزش عمیق علم و دانش خلقهای گوناگون عالم به خصوص یونان و روم باستان،هند و چین قدیم پرداخته مهمترین آثار آنها را به زبانهای فارسی و عربی ترجمه کردند که این باعث باقی ماندن آن آثار گشته است. کشفیات و دستاوردهای علمی آنها در قرنهای بعد مورد آزمایش دانشمندان خلقهای دیگر عالم به خصوص اروپا قرار گرفته،یکی از عوامل اساسی پیشرفت علم و فرهنگ در قرون وسطی گشته است.”
