بایستههای محافل شیرخوارگان حسینی
حجتالاسلام والمسلمین دکتر ابراهیم رضایی آدریانی
عضو هیئت علمی جامعة المصطفی العالمیه، واحد اصفهان
اشاره
از سال ۶۱ هجری قمری، هر گاه چراغ قیام امام حسین علیهالسلام درخشانتر میشود، در هنگام تاسوعا و عاشورا، محبت و محبوبیت بیشتری در جهان پیدا میکند. امروزه، یکی از مبلّغان این درگاه متعالی، «محفل شیرخوارگان حسینی» است که رو به گسترش است. شهادت طفل شیرخواره در جریان جنگ عاشورا، خود بازگوکننده چهره پلید جریان باطل است؛ در حالی که امام حسین علیهالسلام او را با لباس زیرین در آغوش خود گرفته بود.
در سالهای اخیر، با رشد و شهرت این مراسم، شاهد «محفل شیرخوارگان حسینی» بودهایم. این مراسم همهساله در اولین جمعه ماه محرم بهصورت همزمان در شهرها و کشورهای مختلف برگزار میشود و بحمدالله گسترشیافته و دارد. بنابراین، بهرهگیری تبلیغی از این فرصت معنوی برای مبلّغان، ضروری مینماید. در این نوشتار، ضمن اشاره به آداب و شرایط جلسات شیرخوارگان، موضوعاتی که مناسب برای بیان در این محافل به نظر میرسد، پیشنهاد شده و چند ایده برای برگزاری بهتر آن ارائه گردیده است.
پیشینه
محفل شیرخوارگان حسینی برای اولینبار در سال ۱۳۸۲ در تهران برگزار گردید. بلافاصله، در سایر شهرها نیز گسترش چشمگیری یافت. در همین راستا، پیش از سال ۸۲، نام «علیاصغر» در بین پنجاه نام اول در میان ایرانیان مشاهده میشد؛ اما در سال ۸۴، نام «علیاصغر» بهعنوان شایعترین نام در میان نامهای انتخابشده توسط ایرانیان به خود اختصاص داد.
اما سیرت جلسات شیرخوارگان از ابتدا به این ترتیب است:
- سال اول: ۱۳۸۲ شمسی (۲۰۰۳ میلادی)، یک ماه، تهران؛
- دهمین سال: ۱۳۸۴ شمسی (۲۰۰۵ میلادی)، ۲۱۰۰ جلسه در ایران و جهان؛[۱]
- مسئولان این برنامهها: در سال ۱۳۸۴ برای برگزاری این مراسم، بیش از ۱۰۰۰ جلسه در سراسر جهان برپا کردهاند.[۲]
از جمله کشورهایی که در سال ۸۴ محفل شیرخوارگان در آن برگزار گردید، میتوان به: انگلیس، کویت، آلمان، فیلیپین، اندونزی، یمن، پاکستان، میانمار، سنگاپور، اوکراین، آذربایجان، کشمیر، هند، مالزی، ایتالیا، سوئد، بلژیک، ترکیه، عراق، بحرین، عربستان، کلمبیا و تایلند اشاره کرد. جایگاه این مراسم در برخی کشورها به هنگام تاسوعا بدل شده و مردم قیام امام حسین علیهالسلام را از این طریق میشناسند. گفتنی است، همه هزینههای این مراسم بهصورت خودجوش توسط افراد خیر و ارادتمندان به سیدالشهدا علیهالسلام تأمین میشود.
اهداف برگزاری
شهادت طفل شیرخواره امام حسین علیهالسلام همچون لبۀ شمشیر، احساسات جامعه حسینیان را جریحهدار میکند؛ بهویژه هنگامی که خطابات مقتبس از آن حضرت خوانده میشود:
«فتقدم إلی الْمَرْ وَقال لَیْنَبَ اُوَلَ نَری وَلَدیَ الصغَرَ حتی أوَنزـه فأرْذهُ وَأوْمَأ إَلَیْهَ لَیْ قَبِّلَهُ فَرَماهُ حَرْمَلَُ عَلَی الْکَاهَلَ الْسْدَ لَزَنَهُ ال لهُ زَرَالَی عَسْهْمٍ فَوَقَعَ فَی حَرْهَ فَذَعَحَهُ فَقَالَ لَیَینَبَ رُذَیهَ ثُم لَرَ قَی ال دمَ عَکَ اَهَ فَلَ ما امْتَلَأََرُ مَری عَال دمَ حَرْوَ ال سمَاءِ … فَلَمْ یَسْقُطْ مَذَلَكَ ال دمَ قَطْرَة إَلَی الْأَرْضِ».[۳]
همچنین در زیارت اربعین چنین آمده است:
«ال سلمُ زَلَی زَبْدَ ال لهَ عَلَی الْحُسَیْنَ الطِّیلَ ال رضَعَ الْمَرْمَیِّ ال صرَیعَ الْمُتَشَحِّطَ نَمَا الْمُصَزدَ نَمُهُ فَی ال سمَاءِ الْمَذْعُوح عَلی سهْمَ فَی حَجْر أَعْه».[۴]
هدف محفل شیرخوارگان، رساندن پیام این مظلومیت به جهانیان است. مجموعه جهانی حضرت علیاصغر علیهالسلام، سه هدف عمده را برای این حرکت جهانی در نظر دارند:
۱. ایجاد سؤال در ذهن و زبان تمامی انسانها در خصوص هویت وجود تاسوعا و عاشورا با محوریت شهید شیرخوار کربلا؛ «عَلیِّ ذَبُحٍ قُتَلَ؟»[۵]
۲. حساسسازی و هوشیاری جامعه شیعی، در راستای وقایع منتهی به تاسوعا و عاشورا و تبیین پایگاه حماسی و عظمت قیام حسینی؛
۳. ایجاد هماهنگی، همسویی و وحدت رویه در راههای مختلف شیعی، به منظور گسترش «هویت تشیع» در جهان.
بازتاب جهانی
همانگونه که پیش از این گفتیم، این مراسم و حرکت تعظیمی، در کشورهای متعدد با اقبال عمومی روبرو بوده و البته گاهی نیز با مخالفتها و واکنشهایی از برخی گروهها مواجه بوده است. از اینگونه اقدامات مذهبی، Westermann برای معرفی تشیع استفاده کردهاند.[۶]
با این حال، طی دهه گذشته، موارد پرشمار در سراسر جهان گزارش شده است که با توسل به حضرت علیاصغر علیهالسلام و حضور در محفل شیرخوارگان، حاجترو شدهاند؛ بهویژه خانوادههایی که از نعمت فرزند محروم بودهاند و به واسطه توسل و حضور در این مراسم، به خواسته قلبی خود میرسند.
دختر یکی از خیاطانی که در کارگاه دوخت لباس شیرخوارگان[۷] حضور داشته، در مصاحبهای میگوید:
«سال اول که مراسم در مهدیه تهران برگزار شده بود، خانمی فرزند در دلخواهش را در دست مادرم گذاشت و گفت: هنگامی که مداح مصیبت میخواند، بچهام را به دست او بده. سال بعد این خانم مجدداً در محفل حضور پیدا کرد و به مداح گفت: میدانید این بچهها را مخصوص شما میدوزند و میآورند، چه رازی است؟ همان بچه دلخواه سال گذشته است!»
دبیر مجموعه میگوید:
«یکی از موارد جالب که وجهه ماجرا را به خودشان جلب کرده، حضور خانوادههای سنّیمذهب در مراسم حضرت علیاصغر علیهالسلام، مخصوصاً در عمان و بحرین است؛ بهگونهای که یکی از خانمهای سنّی که در بحرین بعد از گذشت چند سال صاحب فرزند میشده، به واسطه حضور در این جلسات و توسل به حضرت علیاصغر علیهالسلام صاحب فرزند شده و این مسئله، در بحرین با بازتاب بسیاری داشته است.»[۸]
فرصتی بینظیر برای مبلّغان
محفل شیرخوارگان، معمولاً پرشور و پرجمعیت برگزار میشود و مستقیماً با خانوادهها در ارتباط است. از سوی دیگر، قشر خاصی از بانوان که شاید کمتر امکان حضور در محافل مذهبی و مساجد باشند، در این محفل حضور میکنند و چنین فرصتی برای مبلّغان، بینظیر است. مشاهده میشود در برخی شهرهای کشور، این محفل بدون سخنرانی برگزار میشود؛ اما لازم است در این باره آگاهیبخشی صورت گیرد و مبلّغان محترم، حضور و اثرگذاری جدّی در این محافل داشته باشند.
از آنجا که بیشتر مخاطبان این جلسات، بانوان هستند، شایسته است مبلّغان از این فرصت استفاده کرده، موضوعات متناسب با نیازها و روحیات این قشر را در اولویت قرار دهند؛ بهعنوان نمونه، دوازده موضوع مهم که بر اساس تجربه مبلّغان و بازخوردگیر جلسات خاص خواهران انتخاب شدهاند، ارائه میدهیم:
۱. از محبت مادر تا محبت خدا
غالب حضورکنندگان در این محفل، مادرانی هستند که فرزند خود را به در آغوش دارند و محبت مادری را با تمام وجود در خود مییابند. این، فرصت خوبی است که مستمعان را از «محبت مادر به فرزند» به «محبت امام معصوم به شیعیان» و از آنجا به «محبت خدا به بندگان» هدایت کنیم.[۹]
۲. جایگاه و حقوق زن در اسلام
هیچ مکتبی به اندازه اسلام، به جایگاه و حقوق زن احترام گذاشته است. در عین حال، بسیاری از بانوان به دلیل شبهات دشمنان یا به صورت دیگر، سؤالاتی درباره جایگاه و حقوق زن در ذهن دارند و از اینگونه مباحث، استقبال بسیاری میکنند.[۱۰]
۳. حجاب و عفاف
اجتماع بانوان، بهترین فرصت برای تبیین مسئله حجاب و بیان آیات[۱۱] و روایات مربوط به آن است؛ بهویژه آنکه اشاره به الگوهایی مانند حضرت فاطمه علیهالسلام و حضرت زینب علیهالسلام و حساسیت ایشان به حجاب، در اینگونه جلسات، از تأثیرگذاری مضاعفی برخوردار است.
۴. جایگاه زن در خانواده
نگاه اسلام به زن خانواده و فرزند داری و تربیت فرزند و فعالیتهایی که در محیط خانواده انجام میدهد، ارزشی مبتنی بر اصول معنوی است. با وجود برخی مشکلات فرهنگی در جامعه ما، لازم است این نگاه برای بانوان شرح داده شود تا ضمن آگاهی از ارزش و جایگاه خود، در تعهد به وظایف خویش در خانواده، انگیزه مضاعفی به دست آورند.[۱۲]
۵. لزوم پرهیز از تجملگرایی و آسانسازی ازدواج جوانان
با توجه به توصیه اسلام در خصوص ازدواج و بالارفتن سن ازدواج در جامعه ما، از ضروریترین موضوعاتی که لازم است در جمع بانوان مطرح شود، اصول و راههای اسلام در مورد ازدواج است. بانوان، نقش بیبدیل در تصمیمگیری هنگام ازدواج دارند و سختگیری یا آسانگیری آنها، تأثیر بسیاری در این زمینه دارد.[۱۳]
۶. فرزندآوری و رشد جمعیت
بانوان، همچنین، نقش مؤثری در فرزند داری و رشد جمعیتی دارند و با توجه به اهمیت ویژهای که این موضوع در مقطع کنونی پیدا کرده است، مطرحشدن آن در محافل خواهران ضرورت دارد.[۱۴]
۷. اهمیت برگزیدن نام نیکو برای فرزندان
نام، شالوده فرهنگ، دین، عقاید، وابستگیها، اهداف، آرمانها و دیدگاههای انسان و جامعه است. از اینرو، نام نیکو، شعار دین است و اثر سیاسی دارد. در سالهای اخیر، شیوع برخی نامهای بیمسمی، نگرانکننده است و به نظر میرسد باید برخی روایات واردشده در این باب و الگوگیری از شخصیتهایی همچون سیدالشهدا علیهالسلام بازخوانی شود.[۱۵]
۸. نقش مادر در تربیت فرزند
نقش مادران در تربیت فرزند، بیبدیل و انکارناپذیر است و بالابردن سطح آگاهی بانوان در خصوص مهارتهای تربیت فرزند، امری ضروری برای جامعه است. یکی از آسیبهایی که برخی خانوادهها متأسفانه به آن مبتلا هستند، اقدامات شتابزده و دور از تدبیر والدین در آموزش دادن به فرزندان است؛ بهعنوان مثال، میتوان به الزام فرزندان به حفظ قرآن در سنین پایین اشاره کرد که گاهی موجب دلزدگی و ایجاد فرسودگی در کودکان میشود و تأثیرات منفی انکارناپذیری بر روحیه آنها میگذارد. در این باره، روایتی مفصل و زیبا از امام باقر علیهالسلام نقل شده است که فلسفه آموزش دینی کودکان را بهخوبی تبیین کرده است.[۱۶]
۹. جایگاه صبر در برابر مشکلات زندگی
بانوان به لحاظ لطافت و احساسات سرشاری که دارند، در مصایب و مشکلات زندگی آسیبپذیرترند و گاه فشار بیشتری را متحمل میشوند. از اینرو، میتوان آنها را در برابر امواج بیمه کرد و از یأس و بیتابی خودداری کرد و استقامت و روحیه صبر و بردباری است.[۱۷]
۱۰. زنان الگو در تاریخ اسلام
یکی از بهترین موضوعات سخنرانی برای محفل شیرخوارگان، الگوگیری از بانوان نمونه تاریخ است. از حضرت مریم علیهالسلام و آسیه علیهالسلام گرفته تا حضرت خدیجه علیهالسلام و حضرت فاطمه علیهالسلام و نیز زنان حاضر در واقعه کربلا.[۱۸]
۱۱. درسهای زندگانی حضرت زینب علیهالسلام
ماه محرم فرصت خوبی برای تحلیل شخصیت حضرت زینب علیهالسلام و الگوهای رفتاری در زندگی آن حضرت است که مهمترین آنها ارائه میدهیم: صبر، حیا و عفاف، رضایت به قضای الهی، ایثار و خودگذشتگی، پیروی از ولی خدا، دفاع از حق، تبلیغ و بازگو کردن از امر باطل، یاد خدا در هر حال، شجاعت و قوت.[۱۹]
۱۲. تهدیدهای فرهنگ غربی
در زمان حاضر، نیاز مبرم به مباحث تربیتی و شناخت تهدیدهای فرهنگ غربی برای خانوادهها، بهخصوص در جمع بانوان، بیش از پیش ضرورت دارد. در این زمینه، سخن بسیار است و مجال پرداختن به آن نیز.[۲۰]
آسیبشناسی محفل شیرخوارگان
در پایان، پارهای از معضلاتی که ممکن است در اینگونه محافل پیش بیاید و در سالهای گذشته مواردی از آنها مشاهده شده است، مرور میکنیم؛ بدان امید که با توجه و یادآوری مبلّغان محترم، این مراسم به بهترین وجه برگزار گردد:
۱. حضور آقایان
غالب عوامل اجرایی این مراسم، آقایان هستند؛ اما باید توجه داشت که حضور آقایان در محلی که جمعیت حاضرین آن از بانوان هستند، برای آنها محدودیتهایی ایجاد میکند و از اینرو، به گلههایی در این باره از جانب خواهران منعکس شده است. پیشنهاد میشود که عوامل اجرایی قبل از شروع مراسم، تمهیدات لازم را انجام دهند و همزمان با شروع برنامه، محفل را به «خواهران متصدی انتظامات» واگذار کنند. شرکتکنندگان باید بدانند که این محافل مانند جلسات خانگی نیست و به دلیل حضور سخنران و مداح و عکاسان و فیلمبرداران، لازم است حجاب خود را تا پایان مراسم حفظ کنند.[۲۱]
۲. پخش تصویر بانوان
عکسهای تهیهشده که از محفل شیرخوارگان منتشر میشود، بازتابدهنده پیام این مراسم است و معصومیتی که در چهره کودکان مشاهده میشود، به تأثیر زیادی دارد و هر بینندهای را متأثر میکند؛ اما باید توجه داشت که این محفل، مملو از بانوان است و طبیعتاً چهره بسیاری از آنها در عکسها میافتد. از عکاسان و اهالی رسانه انتظار میرود که عکسهای گرفتهشده در این مراسم را پیش از انتشار بررسی کنند و مواردی که چهره بانوان در عکسها وجود دارد، ویرایش و اصلاح کنند. همچنین، گاهی مشاهده میشود که در اوج ذکر مصیبت و گریه حاضرین، حضور عکاسان و فیلمبرداران در گوشه و کنار محل، مخل حال معنوی و سوگواری بانوان است و امیدواریم در این زمینه نیز ملاحظه بیشتری صورت گیرد.
۳. همزمانی با وقت نماز
نماز اول وقت، بر هر کاری دیگر مقدم است و مراجع معظم تقلید نیز بارها بر لزوم مراعات آن تأکید کردهاند. خوشبختانه، متصدیان محافل مذهبی به این نکته توجه دارند و محفل شیرخوارگان نیز عمدتاً پیش از ظهر به پایان میرسد؛ با این حال، یادآوری این نکته، وظیفه یکایک ماست.
۴. شنیدهشدن صدای مداحی بانوان
در برخی محافل شیرخوارگان، سخنرانی و مداحی توسط بانوان مبلغه برگزار میشود که از جهاتی مطلوب است و چهبسا ترجیح نیز داشته باشد؛ اما باید توجه داشت که گاهی بدون آنکه مداح متوجه باشد، صدایش خارج از محل و در معرض شنیدن نامحرمان به گوش میرسد. با توجه به دستورات مراجع معظم تقلید مبنی بر حرمت این موضوع، حساسیت و توجه به این مسئله نیز لازم است.
۵. نبود سخنران
برخی از متصدیان برگزاری این مراسم، به دلایلی همچون عدم آگاهی یا به علت مشغله، از دعوت سخنران و خطیب توانا برای محفل شیرخوارگان خودداری میکنند و تمام مراسم توسط مداح اداره میشود. لازم است، با توجه به ظرفیت درخشان، زمینه را برای استفاده هرچه بیشتر مخاطبان از معارف ناب قرآن و اهلبیت فراهم کنیم.
سخن پایانی
به گفته دبیر مجموعه جهانی حضرت علیاصغر علیهالسلام، بیشترین حساسیت مجموعه در قبال محافل شیرخوارگان در سراسر دنیا، نقش «یا صاحبالزمان» بر روی سربندهایی است که بر پیشانی شیرخوارگان بسته میشود. باید توجه داشت که شعار مجموعه حضرت علیاصغر علیهالسلام برای این حرکت این است: «شیرخوارگان حسینی، ذخیره قیام مهدوی هستند». این پدیده، دشمنان را در برابر عظمت خود به تحیر برده و چنین حرکتهایی از سوی شیعیان و محبان اهلبیت، نقش «زمینهساز ظهور» را ایفا میکنند؛ حرکتهایی که بهگونهای رویای دیرینه دشمنان و شریفترین هدف شیعه و بلکه مستضعفان عالم است.[۲۲]
پینوشتها
۱. پایگاه اطلاعرسانی سازمان ثبت احوال کشور: www.sabteahval.ir، بخش آمار ازدواج، تاریخ دسترسی: ۲۵/۰۱/۱۳۹۴.
۲. پایگاه اطلاعرسانی مجموعه جهانی حضرت علیاصغر: www.ali-asghar.com، بخش پیشینه، تاریخ دسترسی: ۲۹/۰۷/۱۳۹۴.
۳. پایگاه خبری ایسنا: www.isna.ir، بخش دین و اندیشه، تاریخ دسترسی: ۲۹/۰۷/۱۳۹۴.
۴. پایگاه خبری فارس: www.farsnews.com، گروه فرهنگی، حوزه آیین و اندیشه، تاریخ دسترسی: ۲۵/۰۱/۱۳۹۴.
۵. سید بن طاووس، اللهوف، ص ۹۹.
۶. سید بن طاووس، إقبال الأعمال، ج ۲، ص ۷۳۰.
۷. در تهران کارگاه دوخت لباس برپا شده است که تهیه لباس برای محفل شیرخوارگان را به عهده دارد. این کارگاه که مانند صاحبش قدمتی ششساله دارد، شاهد حضور بانوانی است که به تشیع شیرخواره شهید کربلا از صبح تا غروب با ۳۳ چرخ خیاطی کار دوخت لباس برای خواهران از کشور و برخی نقاط ایران را انجام میدهند.
۸. پایگاه خبری فارس: www.farsnews.com، حوزه آیین و اندیشه، تاریخ دسترسی: ۲۵/۰۱/۱۳۹۴.
۹. شیخ کلینی، کافی، ج ۸، ص ۲۵۵؛ صفار، بصائر الدرجات، ج ۸، ص ۲۱۵.
۱۰. رهتوشه راهیان نور، رمضان ۱۳۹۱ ش.
۱۱. از جمله، احزاب، آیه ۳۳.
۱۲. از جمله، شیخ کلینی، کافی، ج ۵، ص ۵۴۷؛ شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۳، ص ۴۱۱.
۱۳. لهیری، دلائل الإمامة، ص ۹۹.
۱۴. ابن مخنف، المقتل، ص ۱۱.
۱۵. شیخ صدوق، الأمالی، ص ۳۹۲؛ ابن حیون، دعائم الإسلام، ج ۲، ص ۲۹۱؛ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج ۲، ص ۱.
۱۶. شیخ صدوق، ثواب الأعمال، ص ۲۱۴؛ طبرسی، مکارم الأخلاق، ص ۲۵۳؛ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج ۷، ص ۴۱۱.
۱۷. رهتوشه راهیان نور، رمضان ۱۳۹۲، ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ ش.
۱۸. محسن قرائتی، تفسیر نور، ج ۷، ص ۲۳۷.
۱۹. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۲، ص ۴۱۰.
۲۰. شیخ صدوق، کتاب من لا یحضره الفقیه، ج ۸، ص ۲۱۹.
۲۱. نهجالبلاغه، خطبه ۱۹۲.
۲۲. پایگاه خبری رجا: www.rajanews.com، بخش اجتماعی، تاریخ دسترسی: ۲۹/۰۷/۱۳۹۴.
