مجلس هفتم:

راه‌های گسترش عفاف در جامعه

حجت‌الاسلام والمسلمین محمد سبحانی‌نیا، استادیار دانشگاه کاشان

مقدمه

در عصر «ارتباطات و فناوری»، با دستیابی بشر به مظاهر مدرنیته، در گذر از زندگی سنتی به روش مدرن و صنعتی، شاهد فراموشی هویت و مسئولیت انسان و فاصله گرفتن از ارزش‌هایی چون حیا و عفت هستیم. با کمال تأسف، همزمان با گام نهادن بشر بر سویی آسمان و فرمانروایی فناوری بر مغز و ارادۀ بشر، گوهر ارزشمند عفت و اخلاق نیز از بسیاری جوامع رخت بربست و فرهنگ برهنگی و بی‌عفتی در حوزه‌های مختلف چون ادبی، هنری، ورزشی و معاشرتی سایه‌گستر شد! دایرۀ عفت در زندگی بشر به وسعت دایرۀ زندگی فردی، اجتماعی و کلیدۀ اعمال، افکار و رفتاری انسان بوده و بر این اساس، پرداختن به این امر از بایسته‌های امروزی است.

تعریف واژۀ عفاف

لغت‌شناسان دربارۀ عفاف گفته‌اند: «عفت، پدید آمدن حالتی برای نفس است که با آن از افزون‌طلبی قوۀ شهوانی جلوگیری می‌شود»[1]. در علم اخلاق، عفت مقابل قوۀ شهویه است. مرحوم نراقی می‌نویسد: «عفت عبارت است از: مطیع و منقاد شدن قوۀ شهوانی برای قوۀ عاقله که در اقدام به خوردن و نوشیدن، حدود اوامر الهی را به لحاظ کمّی و کیفی، نگه دارد»[2].

جایگاه عفت در اسلام

در منابع حدیثی، اهمیت فوق‌العاده‌ای به «عفت» داده شده است. در قرآن، خداوند متعال عفت را از صفات مؤمنین شمرده است: «وَالَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ»[3]؛ و آنان که دامن خود را حفظ می‌کنند. حضرت علی (ع) عفت را برترین عبادت شمرده است: «أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ الْعِفَّةُ»[4]. همچنین آن حضرت می‌فرمایند: «إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِعَبْدٍ خَيْرًا أَعْطَاهُ عِفَّةَ بَطْنِهِ وَ فَرْجِهِ»[5]؛ هنگامی که خداوند خیر و خوبی برای بندۀ خود بخواهد، به او عفتی می‌دهد که در برابر شکم و شهوت‌پرستی عفت پیدا کند. دربارۀ ارزش انسان عفیف نیز می‌فرمایند: «مَا الْمُجَاهِدُ الشَّهِيدُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَعْظَمَ أَجْرًا مِمَّنْ قَدَرَ فَتَعَفَّفَ لَكَادَ أَنْ يَكُونَ مَلَكًا مِنَ الْمَلَائِكَةِ»[6]؛ پاداش مجاهدی که در راه خدا به شهادت رسیده، برابر با شخص با عفتی که توان گناه دارد و گناه نمی‌کند، نیست که چنین شخصی نزدیک است فرشته‌ای از فرشتگان خدا باشد.

قلمرو عفت

متأسفانه وقتی از عفت سخن به میان می‌آید، معمولاً ذهن‌ها متوجه زنان جامعه می‌شود! در حالی که عفت، ویژۀ زن نیست و شامل مردان نیز می‌شود. عفت، جلوه‌های گوناگونی دارد:

1. عفت در اندیشه؛
2. عفت در گفتار؛
3. عفت در رفتار (عفت در پوشش، عفت در نگاه، عفت در زیست و آرایش، عفت در راه رفتن، عفت جنسی و عفت شکم).

در روایات، بر دو عفت (جنسی و شکم)، تأکید بیشتری شده است. امام باقر (ع) می‌فرماید: «مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَيْءٍ أَفْضَلَ مِنْ عِفَّةِ بَطْنٍ وَ فَرْجٍ»[7]؛ هیچ عبادتی در پیشگاه خداوند، برتر از عفت در برابر شکم و مسائل جنسی نیست.

عناصر اثرگذار بر گسترش عفت

نهادینه‌سازی فرهنگ عفاف در جامعه، به عزم جمعی و برنامه‌ریزی منسجم و هماهنگ نیازمند است. از آنجا که مجموعۀ انسانی از سه عنصر اصلی فرد، خانواده و جامعه پدید می‌آید، این سه عنصر در گسترش عفت، نقشی اساسی و تعیین‌کننده دارند.

الف) عنصر فرد

عنصر اصلی اشاعۀ جامعه، فرد است و هر فرد به تناسب آفرینش، استعدادها و توانایی‌های خود، نظام فکری ویژ‌ه‌ای دارد که به او جهت می‌دهد؛ از این رو، پیش از آنکه برنامه‌های خود را بر خانواده و جامعه متمرکز کنیم، باید برای افراد، به شکل انحصاری برنامه‌ریزی نماییم. آن‌ها در این رابطه مهم و اثرگذار است، عبارت‌اند از:

1. تقویت باورهای دینی

اولین گام و حرکت اصولی در گسترش فرهنگ عفاف، تقویت اعتقادات اسلامی در جامعه است. امام علی (ع) می‌فرمایند: «إِنَّ الْحَيَاءَ وَ الْعِفَّةَ مِنْ خَلَائِقِ الْإِيمَانِ وَ إِنَّهُمَا لَسَجِيَّةُ الْأَحْرَارِ وَ شِيمَةُ الْأَبْرَارِ»[8]؛ به‌راستی که حیا و عفت، از ویژگی‌های ایمان است و این دو، از خصلت‌های انسان‌های آزاده و علامت انسان‌های نیکان است.

2. توجه به کرامت انسانی

یکی از عوامل مهم عفت‌پیشگی، آگاهی از شخصیت والای انسانی و شناخت و منزلت خود و احیای شخصیت معنوی است. علی (ع) می‌فرماید: «مَنْ كَرُمَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ هَانَتْ عَلَيْهِ شَهَوَاتُهُ»[9]؛ کسی که کرامت نفس یافت، شهوات در نظرش پست و کوچک می‌شود.

3. شناخت پاداش الهی

یکی دیگر از راه‌های عفت‌پیشگی، توجه به پاداش اخروی دربارۀ کسانی است که بر شهوات فائق آمده و دامن خود را از گناه پاک و منزه داشته‌اند. علی (ع) می‌فرماید: «فَمَنِ اشْتَاقَ إِلَى الْجَنَّةِ سَلَا عَنِ الشَّهَوَاتِ»[10]؛ کسی که مشتاق بهشت باشد، خواهش‌های نفس و شهوات را فراموش می‌کند و از آن‌ها چشم می‌پوشد. اهتمام به عفت به اندازه‌ای برای خدای متعال و پیشوایان دین حائز اهمیت است که آن را در زمرۀ بهترین جهادها قرار داده‌اند. ابوبصیر می‌گوید: روزی خدمت امام باقر (ع) بودم. شخصی گفت: «من اعمال عبادی و نماز و روزۀ زیادی ندارم؛ اما امید آن دارم که جز از حلال نخورم و جز از طریق صحیح، آمیزش جنسی انجام ندهم». امام فرمود: «کدام اجتهاد بالاتر از عفت است؟»[11]

4. تقویت حیا در زنان

از نظر روایات، بین عفت و حیا رابطۀ ناگسستنی است. امام علی (ع) حیا را سبب «عفت» می‌نامند: «سَبَبُ الْعِفَّةِ الْحَيَاءُ»[12]. هر قدر این احساس شرم و آزرم در انسان بیشتر باشد، عفت او نیز بیشتر خواهد بود؛ چنان‌که علی (ع) فرمود: «أَعْفَكُمْ أَحْيَاكُمْ»[13]؛ با عفت‌ترین شما، با حیاترین شما است. کسانی که درون خود فرياد «حیا» را خفه کرده‌اند، کمتر عاملی می‌تواند آن‌ها را از ارتکاب اعمال ناشایست بازدارد. رسول اکرم (ص) فرمود: «إِذَا لَمْ تَسْتَحِ فَافْعَلْ مَا شِئْتَ»[14]؛ اگر حیا نداری، هرچه می‌خواهی انجام ده.

5. تقویت غیرت در مردان

«غیرت»، حس درونی است که آفرینش برای محافظت و نگهبانی از حریم خانواده و پاسداری از نسا در وجود مردان نهاده است. غیرت نیز مانند حیا، عفت‌پیشگی را قوی می‌کند. امام علی (ع) می‌فرماید: «قَدْرُ الرَّجُلِ عَلَى قَدْرِ هِمَّتِهِ وَ صِدْقُهُ عَلَى قَدْرِ مُرُوَّتِهِ وَ شَجَاعَتُهُ عَلَى قَدْرِ أَنَفَتِهِ وَ عِفَّتُهُ عَلَى قَدْرِ غَيْرَتِهِ»[15]؛ ارزش انسان به اندازۀ همت اوست، راستگویی او به میزان جوانمردی‌اش، شجاعت او به اندازۀ ننگی است که احساس می‌کند و عفت او به اندازۀ غیرتش. متأسفانه در برخی رسانه‌ها، به جای تقویت غیرت بجا، بیشتر غیرت‌های نابجا به تصویر کشیده شده و در بعضی از سریال‌های تلویزیونی، به نوعی، غیرت مردها، به سخره گرفته شده است.

ب) عنصر خانواده

پایه‌ریزی عفت عمومی، باید از درون خانواده انجام گیرد. اگر خانواده‌ها همان‌گونه که به برخی از مسائل که باعث جدایی فرزندشان از خانواده یا آبروریزی می‌شود، مانند اعتیاد حساس‌اند، دربارۀ عفاف و حجاب نیز دغدغه داشته باشند، بی‌تردید شاهد گسترش آن در جامعه خواهیم بود. نهاد خانواده از دو جهت در فرهنگ عفاف اثرگذار است:

1. نهاد خانواده، سلول سازندۀ اجتماع است و اگر بخواهیم هر حرکت صحیح اجتماعی را دنبال کنیم، قطعاً باید این سلول سازندۀ اصلی خود را بگیریم؛ لذا تا زمانی که این مسئله به‌صورت جدی در خانواده اصلاح نشود، همۀ حرکات اجتماعی روبنایی و سطحی خواهند بود.
2. بسیاری از عوامل بی‌عفتی، ریشه در سهل‌انگاری‌های داخل خانه و بی‌توجهی اعضای خانواده دارد.

خانواده‌ها باید بدانند، هیچ‌گاه دولت نمی‌تواند نقش این نهاد را بازی کند. خانواده، نباید از خود سلب نقش کند و این‌گونه بگوید که من در جامعۀ اسلامی هستم؛ بنابراین بهرهایم را به دولت و نظام می‌سپارم و دولت خود به آن‌ها رسیدگی خواهد کرد. خانواده باید خود را عامل اصلی تربیت فرزند بداند. در راستای عملکرد صحیح و اثرگذار خانواده بر پاکدامنی اعضای خانه، آن‌ها قابل توجه است، عبارت‌اند از:

1. ازدواج به‌موقع

به گفتۀ دانشمندان اخلاق، انگیزۀ اصلی گناهان و انحرافات اخلاقی و تربیتی، سه قوّه است: قوّۀ شهویه، قوّۀ غضبیه و قوّۀ وهمیه. این سه قوّه در مرز اعتدال خود، در وجود انسان برای دفع مفاسد و جلب ارزش‌ها لازم‌اند. در قوّۀ شهویه، مهم‌ترین عامل اعتدال صحیح آن در شهوات جنسی، «ازدواج» است. ازدواج موجب کنترل این قوّه شده، آن را از تجاوز و طغیان بازمی‌دارد. وقتی جلوی طغیان شهوات گرفته شود، زمینۀ برای کسب عفت و دوری از گناه مهیا می‌گردد و انگیزۀ گناه از بین خواهد رفت. از نظر فقیهان، ازدواج هرچند به خودی خود مستحب است، در جایی که ترک گناه منوط به آن باشد، واجب می‌شود[16]. بر این اساس، دین مقدس اسلام برای مقابله با انحرافات جنسی، واجبۀ بسترسازی ازدواج را متوجه پدر خانواده و حاکم اسلامی کرده است.

معمولاً جوانان در مهار نیازهای جنسی با مشکلات جدی مواجه‌اند. در این مقطع، مناسب‌ترین راه برای جلوگیری از این رفتارها و حفظ عفت و اخلاق فردی و اجتماعی، ازدواج است. حضرت رسول (ص) دربارۀ حفظ عفت با ازدواج می‌فرماید: «يَا مَعْشَرَ الشَّبَابِ مَنِ اسْتَطَاعَ مِنْكُمُ الْبَاءَةَ فَلْيَتَزَوَّجْ فَإِنَّهُ أَغَضُّ لِلْبَصَرِ وَ أَحْصَنُ لِلْفَرْجِ»[17]؛ ای گروه جوانان! هرکدام از شما که می‌تواند ازدواج کند، اقدام نماید؛ زیرا ازدواج موجب می‌شود چشم و دامن انسان از گناه بازماند و عفت انسان حفظ گردد. همچنین، آن حضرت دربارۀ کسی که شرایط ازدواج دارد و همسر مناسبی برایش فراهم است، می‌فرماید: «إِذَا جَاءَكُمْ مَنْ تَرْضَوْنَ خُلُقَهُ وَ دِينَهُ فَزَوِّجُوهُ إِلَّا تَفْعَلُوهُ تَكُنْ فِتْنَةٌ فِي الْأَرْضِ وَ فَسَادٌ كَبِيرٌ»[18]؛ هرگاه کسی که از دین و اخلاق او راضی بودید، برای خواستگاری پیش شما آمد، دختر خود را به او بدهید که اگر اجابت نکنید، فتنه و فساد بزرگی در زمین خواهد بود.

2. رعایت حیا و دقت در پوشش در محیط خانه

در محیط خانه و خانواده، والدین برای فرزندان خود اسوه‌های معتبر و مورد قبول هستند؛ لذا پدران و مادران، بایستی از حیث دیداری، شنیداری، گفتاری و کرداری اسوۀ حسنه باشند. از جمله مسائلی که فرزندان از والدین خود یاد می‌گیرند و اقتباس می‌کنند، نوع پوشش، آرایش و پیرایش است که همواره با کنجکاوی به آن‌ها توجه می‌کنند. محیط خانواده نباید زمینۀ تحریک و هیجان میل جنسی را فراهم کند. متأسفانه بعضی از مادران به بهانۀ محرم بودن با فرزندان خود، حدود لازم را نادیده می‌گیرند و در نوع لباس پوشیدن، دقت کافی نمی‌کنند. نوع پوشش پدر و مادر، مروّج حیا، عفاف، حجاب و پاکدامنی در محیط خانه و خانواده و سپس جامعه است. مراعات اصل مهم حیا در کلیۀ شئون زندگی خانوادگی از سوی پدر و مادر، در پیدایش عفت و پیشگیری از انحراف جنسی نوجوانان و جوانان مؤثر است. اسلام برای نهادینه‌کردن اصل عفت و ایجاد جامعه و افراد عفیف، به هستۀ اولیه، یعنی خانواده توجه کرده و امهیداتی اندیشیده است؛ مانند اجازۀ گرفتن برای ورود به خلوت والدین، جداسازی محل خواب، محدودکردن تماس بدنی با کودکان و دور نگه‌داشتن کودکان از دیدن مناظر مهیج.

3. چگونگی استفاده از فضای مجازی

باید بپذیریم امروز فضای مجازی و رسانه‌های نوین، عضو جدید خانواده‌های ما و بخشی جدیدی از زندگی‌مان هستند. اینترنت و دنیای مجازی وب، فضای جدیدی را پیش روی بشر معاصر باز کرده است. امروز ایران به یکی از بزرگ‌ترین کاربران اینترنت در سطح خاورمیانه بدل شده است. در پایگاه اینترنتی «داده‌ها و آمار اینترنت آمریکا» ذکر شده است که ایران با داشتن 33 میلیون و 200 هزار کاربر که معادل 43 درصد جمعیت 77 میلیونی ایران هستند، مقام سیزدهم تعداد کاربران اینترنتی جهان را به خود اختصاص داده‌اند و جزو بیست کشوری هستند که کاربران اینترنتی زیادی دارند[19].

بر اساس گزارش‌های موجود، بیش از 70 درصد کاربران اینترنت، وقت خود را صرف وب‌گردی می‌کنند. از سوی دیگر، یک شرکت تولیدکنندۀ ابزارهای فیلترینگ در سال 2010، در بررسی صدها میلیون آدرس اینترنتی، گزارش کرده است که 37 درصد اینترنت، آلوده به محتوای مستهجن، حدود 11 درصد حاوی مطالب خشونت‌آمیز و حدود 7 درصد مربوط به خرید و فروش داروها و مواد غیرمجاز است. گزارش دیگری نیز حاکی از وجود بیش از پنج‌هزار پایگاه اینترنتی است که مستقیم علیه نظام جمهوری اسلامی ایران فعالیت می‌کنند[20].

در گذشته، افراد به این صورت افسارگسیخته دچار فعالیت‌های منحط اخلاقی نمی‌شدند؛ زیرا لازمه‌اش ورود فرد به اماکنی بود که به نوعی خطرناک و پراسترس بوده است؛ ولی امروز در خانۀ امن و به‌صورت ناشناس و گمنام، فرد درگیر این‌گونه مسائل می‌شود؛ بدون اینکه مانع جدی برای او وجود داشته باشد. فضای مجازی در حقیقت نوعی فرافضا و فضای ذهنی است. دنیای مجازی، دنیایی است که همه‌جا هست؛ اما هیچ‌جا نیست! فضایی سیال و بی‌حدود است که به سادگی، همیشه در دسترس همگان است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد، متأسفانه 30 درصد کامپیوترهای خانگی در اتاق خواب فرزندان قرار دارد و آن‌ها به‌راحتی می‌توانند ساعت‌های متمادی را با کامپیوتر کار کنند و در سایت‌های نامناسب پرسه بزنند. حضور نوجوانان در فضای وب، از نشان‌دادن و پیام‌گذاری روی چت و گشت‌وگذار در سایت‌ها شروع می‌شود تا پاسخ به کنجکاوی‌های دوران نوجوانی و تجربه‌های دوستی جنس مخالف و روابط نامشروع و عضویت در سایت‌ها و باندهایی که کارشان انتشار عکس‌ها و فیلم‌های مبتذل و مستهجن، داستان‌های غیراخلاقی، گرایش به همجنس‌بازی، حضور در مجالس شبانه، فیلم‌برداری از زنان و دختران عفیف و نجیب برای اخاذی و سوءاستفاده‌های جنسی، توهین به مقدسات، انتشار مطالب ضددینی و ضدانقلابی و… است.

با توجه به امکان آسیب‌زای استفادۀ نابجا از اینترنت برای نوجوانان، لازم است به مصون‌سازی خانواده، به‌ویژه در حوزۀ نظارت توجه لازم صورت گیرد. بسیاری از کارشناسان رسانه‌ای و روان‌شناسان، بر این باورند که والدین باید توجه ویژه‌ای به کنترل و نظارت فرزندان در دنیای سایبری داشته باشند. آن‌ها در این رابطه مهم و اثرگذار است، عبارت‌اند از:

1. به‌روز بودن خانواده‌ها

با توجه به اینکه نوجوانان در استفاده از اینترنت از والدین و معلمان خود توانمندتر هستند، والدین و معلمان نمی‌توانند دربارۀ چگونگی استفاده از اینترنت، آموزش لازم را به نوجوانان ارائه دهند. والدین باید سطح مهارت خود را در به‌کارگیری اینترنت ارتقا دهند تا فرزندان بتوانند ضمن اعتماد اخلاقی به آن‌ها و دریافت آموزش‌های جدید از آنان، هویت والدین را به‌عنوان افرادی که درک معینی از این فضا دارند و ابزارهای آن را می‌شناسند، بپذیرند. آموختن، به‌روز شدن و به‌روز ماندن، از شروط ضروری برای موفقیت والدین در تربیت فرزندان است. عدم آگاهی والدین از تهدیدهای این فضا، امکان نظارت و کنترل را از بین می‌برد. دیگر صحبت از صیانت فرزندان در برابر افراد غریبه، مشابه آن‌چه در جهان واقعی انجام می‌دهیم، بی‌معنی خواهد بود و والدین در تربیت فرزندان، نقشی انفعالی خواهند داشت.

2. آگاهی‌بخشی به فرزندان

والدین می‌توانند با آگاه‌سازی فرزندان از عواقب استفادۀ بیش از حد اینترنت و تبیین ماهیت برخی از سایت‌های غیراخلاقی، مانع گسترش روزافزون فساد و فحشا در جامعه شوند. شناسایی سایت‌های معتبر علمی، تفریحی، خبری و…، ذخیرۀ آن‌ها در سیستم و ارائۀ این سایت‌ها به فرزندان برای استفاده، می‌تواند از جست‌وجوی بدون هدف و اصطلاحاً وب‌گردی‌های بی‌هدف در اینترنت مانع شود تا فرزندان‌مان از آسیب‌های فضای مجازی و اتلاف وقت و جوانی در امان بمانند.

3. کنترل و نظارت

خدمات ارائه‌شده در فضای مجازی، امکان کنترل و نظارت را تا حدود زیادی برای والدین تضمین می‌کند. در ساختار رایانه‌ها، این امکان وجود دارد که والدین از هر کلیدی که روی رایانه زده می‌شود، مطلع شوند، آدرس‌هایی را که فرزندان به آن‌ها مراجعه می‌کنند، رؤیت کنند و هر آنچه را روی صفحۀ مانیتور رایانۀ فرزندانشان ظاهر می‌شود، به‌صورت همزمان ببینند. آن‌ها می‌توانند در صورت صلاح‌دید، امکان دسترسی فرزندان‌شان را به آدرس‌های خاص محدود کرده، مدت زمان ارتباط آن‌ها را مدیریت و از آنان در برابر تهدیدهای این فضا محافظت کنند؛ در نتیجه محیطی امن و مطمئن، برای رشد و اعتلای بیشتر فرزندان‌شان فراهم نمایند. البته نظارت باید به شیوۀ هوشمندانه صورت گیرد؛ چرا که نظارت مستقیم موجب پنهان‌کاری می‌شود.

4. ایجاد فضای صمیمی در خانواده

دنیای مجازی، ساده‌ترین فضا برای ابراز عشق و محبت‌های جعلی سودجویان به نوجوانان، خاصه دختران است. اگر فرزندان در کانون خانواده مورد محبت قرار نگیرند و طعم شیرین محبت اصلی را نچشند، در مواجهه با محبت‌های جعلی بیرون از خانواده تسلیم خواهند شد و توان تشخیص محبت جعلی را از اصلی نخواهند داشت.

5. افزایش سواد رسانه‌ای

استفاده از ماهواره و فراگیر شدن آن، قابل کتمان نیست! از زمانی که ماهواره وارد خانه‌های ایرانیان شد، طیف گسترده‌ای از شبکه‌های ماهواره‌ای مورد توجه و استقبال مخاطبان قرار گرفت. اینک، تخمین زده می‌شود که تعداد قابل‌ملاحظه‌ای گیرنده و دیش ماهواره در کشور وجود داشته باشد. تعداد شبکه‌های ماهواره‌ای فعال در جهان 17666 هزار شبکه است که از این تعداد، حدود سه‌هزار شبکه داخل ایران با همین دیش‌ها و آنتن‌های معمولی قابل دریافت هستند. «پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد، ظرف یکی دو سال آینده، با توجه به برنامۀ غربی‌ها برای انتقال ماهواره‌های خود از مدار 36 هزار کیلومتری زمین به مدار 1000 کیلومتری، هر فردی می‌تواند با موبایل‌های موجود در بازار، بیش از دوهزار شبکۀ ماهواره‌ای را بدون هرگونه مشکلی دریافت کند»[21].

هرچند ماهواره، شبکه‌های علمی و مفید دارد، نباید غافل بود که بیشتر شبکه‌های ماهواره‌ای، اهدافی جز اسخیر، اخراب و اباحی انسان‌ها و به انحطاط و انحراف کشاندن آن‌ها و ابدیع به دهکدۀ جهانی عاری از معنویت، ندارند. بر این اساس، ارائۀ تصاویر مستهجن، مبتذل و خلاف عفت عمومی از طریق ماهواره و نمایش آن‌ها، یکی از عوامل گسترش بی‌بندوباری و به فحشا کشاندن جوانان از نوع جرائم جنسی است. با این حال، آن‌چه راه‌حل‌های برون‌رفت را از این مشکل تا حدود زیادی ممکن نخواهد کرد، برخورد واقع‌بینانه و علمی با اوضاع کنونی است. اقدامات دفعی و سلبی، نه‌تنها از حجم تهدیدها نمی‌کاهد، بلکه با خود واکنش‌هایی همراه خواهد داشت که تهدیدی بزرگ‌تر است. به نظر می‌رسد در شرایط فعلی، باید خانواده‌ها سواد رسانه‌ای خود را افزایش دهند تا امکان انتخاب شبکه‌های سالم ماهواره را پیدا کنند.

6. مدیریت موبایل

چندی است که استفاده از شبکه‌های اجتماعی در تلفن‌های همراه افزایش یافته و مختص بزرگسالان نیست. دیده شده که برخی خانواده‌ها، متأسفانه به دلیل چشم و هم‌چشمی، در رقابتی ناسالم، با این توجیه که به فرزندشان دسترسی داشته باشند، برای آن‌ها تلفن همراه هوشمند خریداری می‌کنند و حتی کودکان دبستانی هم از این ابزارها استفاده می‌نمایند! اغلب این نوجوانان، در گروهی هم‌سال عضو می‌شوند که در شبکه‌های اجتماعی، متأسفانه بیش از 50 درصد موجودیت آن تصاویر هدف‌دار، شوخی‌های بی‌معنی و فیلم‌های غیرمتعارف است. استفادۀ از وایبر، واتس‌اپ یا امکانات دیگر در گوشی‌های تلفن همراه، جذابیتی دارد که ساعت‌ها مخاطبان را به زل‌زدن به قاب شیشه‌ای آن وادار می‌کند. اگر قرار است کودکان و نوجوانان از وسیلۀ به نام تلفن همراه استفاده کنند، بهتر است، اولاً تلفنی برای آن‌ها خریداری شود که از کارآیی ساده‌تری برخوردار باشد و تا زمانی که فرزندان به سن تشخیص خوب از بد و تفهیم مسائل صحیح و غیرصحیح نرسیده‌اند، ضرورتی ندارد آن‌ها را درگیر رسانه‌های نوظهوری کنیم که کاربرد مناسبی برای آن‌ها ندارند. ثانیاً خانواده‌ها پیش از هر چیزی، باید با کارکرد این ابزارها آشنا شوند، مضرات و مزایای آن‌ها را بشناسند و آن‌گاه بیندیشند که استفاده از این ابزار، به پیشرفت و اعتلای شخصیت فرزندشان کمک خواهد کرد یا خیر؟

ج) عنصر حکومت

عنصر سوم که در گسترش عفت نقش دارد، دولت است. بدین معنا که در مرحلۀ نخست، دولت باید برای اجرای قانون حجاب و عفاف، از بدنه شروع کند و در مرحلۀ دوم، در سطح جامعه توسعه دهد. گفته شده است: «النَّاسُ عَلَى دِينِ مُلُوكِهِمْ»؛ مردم بر راه و رسم پادشاهان خود حرکت می‌کنند.

1. نقش هدایتی

یکی از وظایف نظام اسلامی در زمینۀ عفاف، بالابردن سطح آگاهی مردم از آثار مثبت فردی و اجتماعی آن است. نهادهای فرهنگی جامعه، وظیفه دارند با آگاهی‌بخشی در زمینۀ احکام اسلامی، همۀ گروه‌های فکری و سنی جامعه را به روشنی با موازین شرع آشنا سازند. در این زمینه، باید با استفاده از روش‌های هنری و تبلیغی، با زبان داستان، فیلم، نمایشنامه، سرود و مانند آن، آثار مثبت عمل‌کردن به دستورهای اسلامی را بیان کنند. یکی از مهم‌ترین دستگاه‌های دولتی در زمینۀ امور هدایتی، آموزش و پرورش است. این نهاد که بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین نهاد آموزشی و تربیتی است، در صورت سامان‌دهی مناسب، نقش بسیار مهمی در اشاعۀ فرهنگ عفاف خواهد داشت. البته رسانه‌های تصویری، هم‌چون تلویزیون و سینما نیز، از ابزارهای آموزشی هستند که با گروه گسترده‌ای از مخاطبان ارتباط دارند. در این راستا، ارائۀ الگوهای مناسب و به تصویر کشیدن ابعاد زندگی شخصیت‌های الهی، هم‌چون زندگانی حضرت زهرا (س)، حضرت زینب (س) و زنان نمونۀ معاصر، از طریق تولید فیلم و سریال، مهم و مؤثر است.

2. نقش حمایتی

یکی از وظایف دولت، حمایت از برنامه‌سازان فرهنگی در زمینۀ نهادینه‌سازی عفاف است؛ حمایت از پروژه‌های بزرگ فرهنگی و همکاری با مؤسسه‌های دینی. دولت باید فضا و شرایطی را ایجاد کند که افراد جامعه به حفظ عفاف تشویق شوند. یکی از مقدمات فراهم‌آوردن چنین فضایی، فرهنگ‌سازی است؛ بدین معنا که کسانی که عفاف را ارج می‌نهند، از منزلت اجتماعی و احترام بیشتری برخوردار باشند. یکی دیگر از برنامه‌ها، اسهیل ازدواج جوانان و پرداخت حداقل بخشی از هزینۀ ازدواج آنان است. نقل شده در زمان حکومت امام علی (ع)، مردی را خدمت حضرت آوردند که استمنا کرده بود. امام آن‌قدر بر دستش زد تا سرخ شد؛ ولی بعد، با هزینۀ بیت‌المال برای او زن گرفت[22].

3. نقش نظارتی

نظارت بر واردکنندگان ابزار فرهنگی و رسانه‌های ارتباط جمعی، مانند روزنامه‌ها و مجلات، می‌تواند وضع عفاف را در جامعه بهبود بخشد. قرآن، دربارۀ ویژگی مؤمنان می‌فرماید: «الَّذِينَ إِذَا مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَ آتَوُا الزَّكَاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ»[23]؛ مؤمنان کسانی‌اند که اگر به آنان در زمین، قدرت و منزلت دادیم، نماز برپا می‌دارند، زکات می‌دهند و امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند.

4. نقش اجرایی

همواره اشخاص شروری وجود دارند که به حریم عفت عمومی تجاوز می‌کنند. دولت، وظیفه دارد قاطعانه با اینان برخورد کند؛ زیرا جامعه متعلق به همۀ افراد است و در صورت گسترش ناهنجاری‌ها، دیگران نیز آسیب خواهند دید. پیامبر (ص) می‌فرماید: «إِنَّ الْمَعْصِيَةَ إِذَا عَمِلَ بِهَا الْعَبْدُ سِرًّا لَمْ تَضُرَّ إِلَّا عَامِلَهَا وَ إِذَا عَمِلَ بِهَا عَلَانِيَةً وَ لَمْ يُغَيَّرْ عَلَيْهِ أَضَرَّتِ الْعَامَّةَ»[24]؛ وقتی انسان مخفیانه گناه کند، جز به انجام‌دهندۀ آن زیان نمی‌رسد؛ اما وقتی آشکارا انجام دهد و کسی با او مخالفت نکند، به همه زیان می‌رساند.

پی‌نوشت‌ها

1. راغب اصفهانی، المفردات، واژۀ «عف».
2. احمد نراقی، معراج السعادة، ص 243.
3. مؤمنون: آیۀ 5.
4. کلینی، الکافی، ج 2، ص 79.
5. امیری آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، ج 3، ص 167.
6. صبحی صالح، نهج‌البلاغه، حکمت 474.
7. کلینی، الکافی، ج 2، ص 79.
8. امیری آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، ج 2، ص 584.
9. صبحی صالح، نهج‌البلاغه، کلمات قصار 450، ص 555.
10. همان، کلمات قصار 31، ص 473.
11. کلینی، الکافی، ج 2، ص 79.
12. امیری آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، ج 4، ص 122.
13. همان، ج 2، ص 370.
14. مجلسی، بحار الأنوار، ج 68، ص 336.
15. صبحی صالح، نهج‌البلاغه، کلمات قصار 48، ص 477.
16. ر.ک: اوضاع‌المسائل مراجع عظام تقلید.
17. محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج 14، ص 153.
18. کلینی، الکافی، ج 5، ص 347.
19. سایت خبری تابناک، کد خبر 232766، تاریخ انتشار 23 اسفند 1390.
20. روزنامۀ رسالت، شمارۀ 7590، به تاریخ 26/4/91، ص 19.
21. خبرگزاری ایرنا، تاریخ خبر 21/02/1394.
22. حرّ عاملی، وسائل‌الشیعة، ج 20، ص 352.
23. حج: آیۀ 41.
24. مجلسی، بحار الأنوار، ج 97، ص 78.