زیبایی‌های کربلا غیرت دینی، شجاعت، ایثار

سیدمحمدحسین راجی^*

مقدمه

تاریخ بشر همواره شاهد تقابل دو جریان حق و باطل بوده و خواهد بود. در یک سو همه خوبی‌ها و زیبایی‌ها و در سوی دیگر همه زشتی‌ها و بدی‌ها نمود پیدا می‌کند.

حاملان جریان اول، انبیا و اولیا هستند که طلایه‌دار دینداری، عدالت، معنویت و ستم‌ستیزی‌اند و حاملان جریان دوم، حاکمان ستم‌پیشه و سلطه‌طلبانی همچون فرعون و نمرود به‌عنوان پرچم‌داران دین‌ستیزی، ظلم و جنایت هستند. این دو جریان، دو فرهنگ هستند: فرهنگ الهی و فرهنگ جاهلی. قیام کربلا نیز تقابل دو فرهنگ الهی و جاهلی است که یک سوی آن همه زیبایی‌ها، مانند غیرت، شجاعت، ایثار، آزادی و بصیرت، و در سوی دیگر همه زشتی‌ها، مانند ستم و دنیاطلبی نمود پیدا می‌کند. در این نوشتار برخی از زیبایی‌های کربلا تبیین می‌شود.

۱. غیرت دینی

علمای اخلاق در تعریف غیرت گفته‌اند: «غیرت و حمّیت؛ یعنی تلاش در نگهداری آنچه حفظش ضروری است. این صفت در قالب مطلوبش، از شجاعت، بزرگ‌منشی و قوت نفس انسان سرچشمه می‌گیرد و یکی از «ملکه»های شریفه نفسانی است»^۱.

اصل غیرت به دور از افراط و تفریط‌ها و کج‌روی‌ها، از جمله صفاتی است که در احادیث، به خداوند نیز نسبت داده شده است^۲. امیرالمؤمنین درباره غیرت فرموده است: «إِنَّ اللَّهَ یَغارُ لِلْمُؤْمِنِ فَلْیَغَرْ وَ مَنْ لا یَغَرْ فَإِنَّهُ مَنْکوسُ الْقَلْبِ؛ خداوند برای مؤمن غیرت می‌ورزد، پس او نیز باید غیرت آورد. هر کس غیرت نورزد، دلش وارونه است»^۳.

امام حسین علیه‌السلام علی‌رغم آنکه می‌دانست جنایت‌بارترین ظلم علیه ایشان و خاندان مظلومشان انجام می‌شود؛ اما غیورانه از عزت اسلام دفاع نمود؛ زیرا وجود غیرت تا آنجاست که اسلام، در تشریع احکام نیز به آن عنایت داشته است. رسول‌خدا فرموده است: «آگاه باشید که خداوند، محرمات را حرام و حدود را وضع کرد و هیچ‌کس غیورتر از خدا نیست که از روی غیرت، زشتی‌ها را حرام کرده است»^۴.

ستایش غیرت دینی در قرآن

قرآن درباره بعضی از جنگجویان با ایمان که فاقد وسایل لازم برای شرکت در میدان جنگ بودند، می‌فرماید:

وَ لا عَلَی الَّذینَ إِذا ما أَتَوْکَ لِتَحْمِلَهُمْ قُلْتَ لا أَجِدُ ما أَحْمِلُکُمْ عَلَیْهِ تَوَلَّوْا وَ أَعْیُنُهُمْ تَفیضُ مِنَ الدَّمْعِ حَزَناً أَلّا یَجِدوا ما یُنْفِقونَ (توبه: ۹۲)

«و نیز ایرادی نیست بر آن‌ها که وقتی نزد تو آمدند که آنان را بر مرکبی برای جهاد سوار کنی، گفتی: مرکبی که شما را بر آن سوار کنم، ندارم! از نزد تو بازگشتند؛ در حالی که چشمانشان از اندوه اشک‌بار بود؛ زیرا چیزی نداشتند که در راه خدا انفاق کنند و با آن به میدان بروند.»

«تفیض» در این آیه به معنای فرو ریختن فراوان است و آن، چیزی جز غیرت دینی نیست که در آموزه‌های دینی مورد توجه و اهمیت فراوان قرار گرفته است؛ چنان‌که امام علی بعد از شنیدن خبر اهانت سربازان معاویه به زن ذمی فرمود: «اگر مسلمانی به خاطر این حادثه بسیار دردناک از شدت تأسف بمیرد، جای سرزنش ندارد؛ بلکه به نظر من سزاوار است»^۵.

اگر غیرت دینی نباشد، دینی هم وجود ندارد؛ از همین روست که قرآن مسلمانان را به دفاع از مسلمانان مظلوم تشویق می‌کند:

وَ ما لَکُمْ لا تُقاتِلونَ فی سَبیلِ اللَّهِ وَ الْمُسْتَضْعَفینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ الَّذینَ یَقولونَ رَبَّنا أَخْرِجْنا مِنْ هذِهِ الْقَرْیَةِ الْظّالِمِ أَهْلُها… (نساء: ۷۵)

واقعه عاشورا نمادی از غیرت دینی

واقعه عاشورا، نمادی از غیرت دینی است. علت ارزشمندی واقعه کربلا، از همین روست. حضرت زینب پس از اباعبدالله در روز عاشورا نیز نمایشی از جلوه‌های زیبای غیرت دینی بود که آنان به‌واسطه غیرت، امام خود را تنها نگذاشتند. حضرت درباره این واقعه فرمود: «ما رَأَیْتُ إِلّا جَمیلاً؛ چیزی جز زیبایی ندیدم»^۶.

غیرت دینی، فریضه الهی

غیرت دینی، فریضه‌ای است که در هیچ وضعیتی ترک‌شدنی نیست. حتی اگر انسان نتواند در عمل با متجاوزان به حریم دینی مبارزه کند، باید در قلب از آنان نفرت داشته باشد. آنانی که حتی این مرحله از غیرت را انجام ندهند، «مرده زنده‌نما» هستند. امام صادق می‌فرماید:

خداوند متعال، دو فرشته را مأمور کرد تا شهری را با اهلش ویران کنند. وقتی به شهر رسیدند، فردی را یافتند که در حال دعا و تضرع در برابر خداوند بود… خداوند فرمود: «به آن چیزی که دستور دادم عمل کنید. فَإِنَّ ذلِکَ رَجُلٌ لَمْ یَتَغَیَّرْ وَجْهُهُ غَضَباً لِی قَطّ؛ چون آن فرد، به هیچ عنوان به خاطر من بر هیچ گناه و خطایی غضبناک و خشمگین نشده است…»^۷

۲. شجاعت

یکی دیگر از زیبایی‌های کربلا، شجاعت است. همه یاران امام حسین از بزرگ و کوچک، پیر و جوان، زن و مرد در نهایت شجاعت بودند تا آنجا که ترس، حتی برای لحظه‌ای در وجود آن بزرگواران راه نیافت.

شجاع کسی است که بیش از هر چیز، همیشه به خویشتن خویش و خواسته‌های گوناگون خود تسلط دارد. امام علی می‌فرماید: «أَشْجَعُ النّاسِ مَنْ غَلَبَ هَواهُ؛ شجاع‌ترین مردم کسی است که بر نفسش غلبه کند»^۸. کسی که مرتکب گناه می‌شود، شجاعت ندارد. شهدا که نماد شجاعت در برخورد با دشمن بودند، ابتدا در مبارزه با شیطان پیروز شدند؛ چنان‌که شهید علی چیت‌سازیان گفته است: «کسی می‌تواند از سیم‌خاردارهای دشمن عبور کند که در سیم‌خاردارهای نفس خود گیر نکرده باشد»^۹.

شجاعت علما در حق‌گویی و دفاع از حق

شجاعت در مقابل دشمن، یکی از ویژگی‌های مهم مؤمنین است. علما و شهدا، انسان‌های شجاعی بودند. مرحوم حاج آقا مصطفی از قول امام خمینی چنین نقل می‌کرد: «وقتی مرا می‌بردند، بین قم و تهران ماشین از جاده بیرون رفت. من فکر کردم که می‌خواهند قضیه را خاتمه بدهند؛ ولی وقتی مراجعة کردم به قلبم، دیدم هیچ تغییری نکرده است… و الله! من به عمرم نترسیده‌ام. آن شبی هم که آن‌ها مرا می‌بردند، آن‌ها می‌ترسیدند. من آن‌ها را دلداری می‌دادم»^۱۰.

۳. ایثار

یکی دیگر از زیبایی‌های کربلا، ایثار است. ایثار از مقام‌های والای انسانیت و به معنای بخشش به کسی در چیزی که خود فرد به آن نیاز دارد، است^۱۱. ایثار امام حسین و یارانش در روز عاشورا، بی‌نظیرترین ایثار تاریخ بود.

الف. ایثار مال

ب. ایثار جان

مهم‌ترین و بالاترین نوع ایثار، ایثار جان است. تاریخ نمونه‌های فراوانی از چنین ایثارگرانی را به خود دیده است، از یاران پیامبر اکرم تا یاران باوفای اباعبدالله؛ از شهدای دفاع مقدس تا شهدای مدافع حرم. صحنه عاشورا، نمونه بارز و عینی ایثار جان است که در تاریخ بی‌مثال است.