در دنیای پرتلاطم امروز، جایی که فشارهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خانوادهها را تحت تأثیر قرار داده، الگوگیری از زندگی اهل بیت عصمت و طهارت (ع) به عنوان چراغی هدایتگر، میتواند آرامش و استحکام را به کانون گرم خانواده بازگرداند. یکی از زیباترین و حکیمانهترین نمونهها در این زمینه، حدیث شریف نبوی درباره تقسیم کار میان امیرالمؤمنین علی (ع) و حضرت فاطمه زهرا (س) است. این حدیث نه تنها یک رهنمود عملی برای مدیریت امور خانه است، بلکه دریچهای به سوی درک عمیق حکمت الهی در حفظ کیان خانواده، پاسداری از جایگاه زن و مرد، و تأمین آرامش روانی همه اعضای آن میگشاید. خوشحالی بینظیر حضرت زهرا (س) از این تقسیم کار، که با فرمایش تکاندهندهشان بیان شده، ابعاد وسیعتری به این الگو میبخشد و نقشهای متعالی برای جامعه اسلامی ترسیم میکند.
خبرگزاری بین المللی اهل بیت(ع)_ابنا: حدیث تقسیم کار میان حضرت علی (ع) و حضرت فاطمه (س)، که توسط پیامبر اکرم (ص) تعیین شد، الگویی جامع و فطری برای خانوادههای مسلمان ارائه میدهد. این روایت، با تأکید بر مقتضیات طبیعی زن و مرد، نشان میدهد چگونه میتوان با اولویتبندی نقشها، هم به استعدادهای هر جنس احترام گذاشت و هم محیطی آرام و بالنده برای تربیت نسلها ایجاد کرد. در ادامه، به بررسی متن حدیث، شرح آن، و درسهای کلیدی برای زندگی امروز میپردازیم.
متن حدیث و زمینه تاریخی آن
هنگامی که حضرت علی (ع) و حضرت فاطمه (س)، به عنوان زوج جوان و الگوی خانواده اسلامی، برای مشورت در مورد تقسیم کارهای خانه نزد پیامبر اکرم (ص) آمدند، رسول خدا (ص) با حکمت الهی خود، کارهای بیرون از منزل را به امیرالمؤمنین (ع) و کارهای داخل منزل را به حضرت فاطمه (س) سپردند. این تقسیم، بر اساس تفاوتهای فطری، جسمانی و روانی زن و مرد صورت گرفت و نه تنها بار سنگین زندگی را عادلانه توزیع کرد، بلکه زمینهای برای شکوفایی نقشهای هر کدام فراهم آورد.
استقبال حضرت زهرا (س) از این تصمیم، فراتر از یک رضایت ساده بود. ایشان فرمودند: “فَلا یَعْلَمُ ما دَخَلَنی مِنَ السُّرُورِ اِلاَّ اللّه ُ بِاِکْفائی رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله تَحَمُّلَ اَرْقابِ الرِّجالِ” (1) که ترجمه آن چنین است: “جز خدا کسی نمیداند که من چقدر از این تقسیم (کار) خوشحال شدم؛ زیرا رسول خدا (ص) مرا از دوش به دوش شدن با مردان بیگانه نجات داد.”
این فرمایش، که از عمق قلب پاک حضرت زهرا (س) برمیخیزد، دریایی از معارف را در خود نهفته دارد. خوشحالی ایشان نه از تنبلی یا دوری از مسئولیت، بلکه از رهایی از فشارهای روانی و حفظ حریم عفاف بود. در جامعه اولیه اسلامی، که زنان اغلب مجبور به تعاملات گسترده بیرون از خانه بودند، این تقسیم کار، پناهگاهی امن برای زن ایجاد کرد.
اهمیت حفظ حریم و عفاف: پایهای برای کرامت زن
یکی از کلیدیترین درسهای این حدیث، تأکید بر حفظ حریم و عفاف زن است. نهایت خوشحالی حضرت فاطمه (س) از این بود که وظیفهای بر عهدهشان گذاشته نشده که آنها را ملزم به تعامل مستقیم، مداوم و غیرضروری با مردان نامحرم در محیط بیرون کند. این بیان، عمق نگاه اسلام به صیانت از عفاف زن را آشکار میسازد. اسلام حضور زن در جامعه را با رعایت موازین شرعی و حفظ حریم عفاف، نه تنها مجاز، بلکه در موارد بسیاری مستحب و لازم میداند. حضرت زهرا (س) خود در عرصههای اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی حضور فعال و تأثیرگذاری داشتند؛ از دفاع از ولایت در خطبه فدکیه تا کمک به نیازمندان و آموزش زنان.
با این حال، دور ماندن از موقعیتهای غیرضروری که میتواند به آسیب دیدن حریم عفاف منجر شود، همواره مطلوب است. در دنیای امروز، جایی که زنان اغلب در محیطهای کاری مختلط، با فشارهای روانی، نگاههای ناپاک و رقابتهای ناسالم روبرو هستند، این درس طلایی است. حفظ حریم نه تنها کرامت زن را پاس میدارد، بلکه آرامش خانواده را تضمین میکند. مردانی که مسئولیت کارهای بیرون را بر عهده میگیرند، با تأمین معاش و حمایت، اجازه میدهند زن در خانهای امن، به مدیریت داخلی و تربیت فرزندان بپردازد – بدون آنکه از حقوق اجتماعیاش محروم شود.
آرامش روانی زن: دوری از تنشهای غیرضروری
دوش به دوش شدن با مردان بیگانه، میتواند بار روانی سنگینی برای زن ایجاد کند. تعاملات مداوم، قضاوتهای اجتماعی، خطر آزارهای کلامی یا جسمانی، و حتی حس ناامنی، از جمله فشارهایی هستند که زنان در محیطهای بیرون تجربه میکنند. راحتی و آرامشی که حضرت زهرا (س) از رهایی از این بار احساس کردند، نشاندهنده توجه عمیق اسلام به سلامت روانی زن است. اسلام زن را به عنوان محور عاطفی خانواده میبیند؛ کسی که با آرامش درونی، خانه را به بهشتی برای همسر و فرزندان تبدیل میکند.
در خانوادههای مدرن، جایی که زنان اغلب دو شیفت کاری (خانه و بیرون) دارند، خستگی روانی، افسردگی و کاهش کیفیت روابط زناشویی شایع است. الگوی حضرت زهرا (س) پیشنهاد میکند که با تقسیم هوشمندانه کار، زن از تنشهای غیرضروری دور بماند و انرژیاش را صرف ایجاد محیطی پر از محبت و آرامش کند. این آرامش، نه تنها به زن، بلکه به کل خانواده منتقل میشود و فرزندان را با ثبات عاطفی بزرگ میکند.
تقسیم کار هوشمندانه: اولویتبندی بر اساس فطرت و استعدادها
این تقسیم کار، به هیچ وجه به معنای خانهنشینی مطلق زن نیست. حضرت فاطمه (س) الگویی از زن فعال اجتماعی بودند: از شرکت در جهاد فرهنگی تا حمایت از فقرا. بلکه این الگو، اولویتبندی نقشها و توجه به استعدادها و توانمندیهای طبیعی هر جنس است. مدیریت امور داخلی خانه – پخت غذا، نظافت، تربیت فرزندان، و ایجاد فضای عاطفی گرم – وظیفهای بس سنگین و اساسی است که کمتر از کارهای بیرون نیست. این نقش، بنیان جامعه را تشکیل میدهد؛ زیرا فرزندان سالم و متعادل، از مادرانی آرام و متمرکز برمیخیزند.
مردان نیز با کارهای بیرون – تأمین معیشت، حفاظت از خانواده، و تعاملات اجتماعی – نقش مکمل را ایفا میکنند. این تقسیم، تعادل ایجاد میکند و از تداخل نقشها جلوگیری مینماید. در نتیجه، هر کدام در حوزه خود شکوفا میشوند و خانواده به عنوان واحدی منسجم عمل میکند.
قوامیت و مسئولیتپذیری مرد: ستون خانواده
آیه شریفه “الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَی النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَی بَعْضٍ وَبِمَا أَنفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ…” (2) نقش “قوامیت” مرد را بیان میکند. مردان سرپرست و نگهبان زنان هستند، به خاطر برتریهایی که خداوند قرار داده (مانند قدرت جسمانی بیشتر) و به خاطر نفقهای که از اموال خود میدهند. این قوامیت با مسئولیت کارهای بیرون که به حضرت علی (ع) سپرده شد، کاملاً همخوانی دارد.
قوامیت نه برتری ذاتی، بلکه مسئولیتپذیری بیشتر است. مرد با تأمین اقتصادی و حمایت عاطفی، زمینه آرامش زن را فراهم میکند. در الگوی زهرایی، مرد ستون خانواده است؛ کسی که با کار بیرون، زن را از فشارهای مالی و اجتماعی دور نگه میدارد.
آرامش و وقار در منزل: خانه به عنوان پناهگاه
آیه “وَقَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِیَّةِ الْأُولَی وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِینَ الزَّکَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ…” (3) اگرچه خطاب به همسران پیامبر (ص) است، اصل کلی برای زنان مسلمان را بیان میکند: بمانید در خانههای خود با وقار، و همچون جاهلیت نخستین خودنمایی نکنید. این آیه با خوشحالی حضرت زهرا (س) از رهایی از تعاملات بیرون همسو است و خانه را پناهگاه آرامش زن معرفی میکند.
البته این به معنای انزوا نیست؛ حضور اجتماعی با حفظ حجاب و عفاف مجاز و لازم است. خانه، پایگاه اصلی است جایی که زن با نماز، زکات و اطاعت خدا، خانواده را به سوی کمال هدایت میکند.
لزوم رعایت حجاب و عدم خودنمایی: صیانت از کرامت
آیه “وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَی جُیُوبِهِنَّ وَلَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ…” (4) حدود حجاب را صراحتاً بیان میکند. هدف، حفظ عفاف و دوری از جلب توجه نامحرمان است. رضایت حضرت زهرا (س) از عدم نیاز به شانه به شانه شدن با مردان، با روح این آیه سازگار است و کرامت زن را در اولویت قرار میدهد.
کاربرد این الگو در جامعه امروز
در جوامع معاصر، جایی که زنان برای معیشت مجبور به کار بیرون هستند، این الگو پیشنهاد میکند مردان مسئولیت اقتصادی بیشتری بر عهده گیرند تا زنان بتوانند نقش مادری و همسری را اولویت دهند. البته در موارد ضرورت، کار زنان با حفظ حجاب و حریم مجاز است. این رویکرد، نرخ طلاق را کاهش میدهد، تربیت فرزندان را بهبود میبخشد و آرامش را به خانواده بازمیگرداند.
حدیث تقسیم کار در خانه حضرت علی (ع) و فاطمه (س)، همراه با فرمایش حضرت زهرا (س)، الگویی جامع برای خانواده اسلامی است. این الگو بر تقسیم وظایف متناسب با فطرت، حفظ کرامت زن، و صیانت از عفاف بنا شده. آیات قرآن این اصول را تأیید میکنند تا خانواده بر پایههای مستحکم بنا گردد. این روایت درس بزرگی برای امروز دارد: با رویکرد حکیمانه، هم فعالیت اجتماعی زنان را ارج نهیم و هم از حریم آنان پاسداری کنیم. با عمل به این الگو، خانوادهها به کانونهای آرامش و جامعه به سوی تعالی حرکت خواهد کرد.
پی نوشت:
1. وسائل ج 14: 123 ح 25341
2. سوره نساء/آیه 34
3. سوره احزاب/ آیه 33
4. سوره نور/ آیه 31
