مقالات

17 اسد 1403

حبیب الله عبدالواحد الساعدی / ترجمه محمود مهدی پور

فقه پیاده‌روی

پیاده¬روی زیارت اربعین که همه¬ساله با حضور میلیونی زائران سیدالشهدا(ع) برگزار می¬شود ریشه در زیارت پیادة جابربن¬عبدالله انصاری(ره) صحابی گران¬قدر پیامبر’ دارد که نخستین بار پیاده از مدینه رهسپار کربلا شد و در اربعین شهیدان کربلا به تربت پاک حسینی رسید. این مراسم باشکوه که نماد عشق شیعیان به امامان معصوم(ع) است، همواره موجب شور و افتخار دوستداران اهل بیت(ع) و دشمنی و کینة مخالفان بوده است. یکی از ابعاد بیشمار این سنّت معنوی، بعد فقهی آن است که این مقاله در سه بخش به آن پرداخته است. در بخش نخست، با نقل روایاتی دربارة زیارت پیادة معصومان(ع) به¬ویژه امام حسین(ع)، ویژگی های سنّت پیاده روی در اربعین و پنج دلیل برای آن را بیان کرده، در بخش دوم پس از بیان اشکالات و شبهات مخالفان تشیع دربارة این سنّت مقدس، به آنها پاسخ گفته و در بخش پایانی، آداب و اخلاق شایستة زیارت پیادة سیدالشهدا(ع) و پاداش آن را بر اساس روایات اهل بیت(ع) بیان کرده است.

بخش اول: روایات زیارت پیاده

پیاده روی زیارت اربعین در هر سال با حضور میلیونی زائران از اقصی نقاط عالم، یکی از شاخص ترین نمادهای عشق و پیوند قلبی مردم با اهل بیت نبوی’ است. این راه پیماهی باشکوه، نمایش دهنده پیروزی حق بر باطل در طول تاریخ و تا قیامت است. این سنت معنوی باشکوه که هر سال تکرار می شود، مخالفان را متحیر کرده، در دل طرفداران آن حضرت شعف و افتخار فراوان می آفریند.

برخی مخالفان از راه های گوناگون می کوشند تا مراسم عظیم پیاده روی زیارت اربعین را که چون خاری در چشم ظالمان است، با تبلیغات منفی و اوهام و شبهات مغرضانه کم رنگ جلوه دهند. هر سال بهانه جویان و تردید افکنان، با نیرنگ های نوین و اشکالات بی اساس شبهاتی که جز گمراه کردن عده ای اندک نتیجه ای ندارد، پخش می کنند. اما به هر حال، پاسخ گویی به شبهه افکنان ضرورت دارد. این مقاله برای استحباب و عظمت ثواب حاضران در پیاده روی، با دلیل قاطع سنّت نبوی گردآوری شده و به پاسخ گویی به شبهات مغرضان و ردّ و نقد آن پرداخته است. در پایان نیز برخی از آداب زیارت امام را که شایسته است زائران خود را بدان بیارایند و برخی ثواب های زیارت را برشمرده است.

پیش از ورد به بحث اصلی، شایسته است به چند نکته مهمّ توجه کنیم:

زیارت با پای پیاده، از دیدگاه تاریخی، ریشه در زیارت جابر بن عبدالله انصاری(ره) صحابی جلیل القدر رسول اعظم دارد. او برای اولین بار با پای پیاده از مدینه به کربلا آمد و به زیارت امام حسین(ع) توفیق یافت.[2] پس این سنت مقدّس پیاده روی برای زیارت امام حسین(ع) از روزگار امامان(ع) وجود داشته است و ائمه(ع) می فرمودند: هر کس پیاده به زیارت امام حسین(ع) برود، پاداشی چنین، و هر کس سواره برود، پاداشی چنان خواهد داشت.

مردم عراق از گذشته های دور، پیاده به زیارت حرم ائمه(ع) می رفتند و این سنت تا امروز ادامه داشته و بارزترین پیاده روی ها، پیاده روی اربعین حسینی است. نظام بعثی عراق در دوره حکومتش مانع پیاده روی اربعین شد؛ ولی مردم این سنت را مخفیانه ادامه دادند؛ اما در ایران و سوریه این سنت ادامه یافت.
ویژگی های سنت پیاده روی در اربعین

گرچه زیارت پیاده حضرت سیدالشهدا(ع) اختصاص به اربعین ندارد و همیشه مستحب است، اما سنّت پیاده روی در زیارت اربعین ویژگی هایی دارد؛ که دو مورد مهم آن از این قرار است:

اولین زائر زیارت امام، با پای پیاده به زیارت موفق شد. مردم به صحابی جلیل القدر جابر بن عبدالله انصاری اقتدا می کنند و از سوی دیگر در حدیث شریف امام حسن عسکری(ع) زیارت اربعین از نشانه های مؤمن شمرده است. امام می فرماید:

«عَلَامَاتُ الْمُؤْمِنِ خَمْسٌ صَلَاةُ الْخَمْسِینَ وَ زِیارَةُ الْأَرْبَعِینَ وَ التَّخَتُّمُ فِی الْیمِینِ وَ تَعْفِیرُ الْجَبِینِ وَ الْجَهْرُ بِبِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم»؛[3] علامت مؤمن پنج چیز است: 51 رکعت نماز واجب و مستحب؛ زیارت اربعین؛ انگشتر به دست راست کردن؛ پیشانی بر خاک سودن (مهر) و بلند گفتن بسم الله الرحمن الرحیم.

در اربعین، اهل بیت امام(ع) پس از تحمل رنج ها و آزار فراوان از شام به کربلا بازگشتند. شیعیان در تأسی به اهل بیت(ع) در این روز پیاده به زیارت مشرف می شوند. در شریعت اسلامی، مستحب بودن پیاده روی با پای برهنه یا بدون آن در چند مورد وارد شده است.
استحباب پیاده روی به سوی مساجد؛[4]
استحباب پیاده روی در تشییع جنازه؛[5]
استحباب پیاده روی امام هنگام رفتن به مصلا در نماز عید؛[6]
استحباب پیاده روی برای حج و عمره؛[7]
استحباب پیاده رفتن به رمی جمرات؛[8]
استحباب پیاده رفتن به زیارت مؤمن.[9]

بنابراین، پیاده روی در فرهنگ فقه نیز ناشناخته نیست و نظایری دارد که یکی از آنها پیاده روی برای زیارت قبور ائمه(ع) است و ما در ادامه، ادله استحباب آن را در زیارت امام حسین و دیگر ائمه(ع) بیان می کنیم و یادآور می شویم که ثواب آن، از زیارت در حال سواره بیشتر است؛ بلکه خواهیم دید برخی روایات تصریح می کنند که با پای برهنه استحباب دارد و استحباب پیاده روی، ویژه روز اربعین نیست و در بقیه مناسبت ها و ایام سال نیز جریان دارد.

دلیل اوّل: روایات ثواب زیارت با پای پیاده

ابتدا احادیث استحباب پیاده روی برای زیارت امام حسین(ع) را مرور می کنیم و سپس به روایات استحباب زیارت پیاده دیگر امامان(ع) می پردازیم.

روایات استحباب پیاده روی در زیارت امام حسین(ع)

محمد بن الحسن باسناده (وسائل الشیعه، ج 14، ص 439)؛
و عن ابیه عن سعد (همان، ص 440)؛
و عن علی بن الحسین بن بابویه (همان)؛
و عن ابیه، عن الحسین بن الحسن بن ابان (همان، ص 441)؛
و فی روایة اخری (کامل الزیارات، ص 256)؛
(وسائل الشیعه، ج 14، ص 441)؛
و عن محمد بن جعفر الزرار (کامل الزیارات، ص 257)؛
عن جعفر بن محمد، انه سئل عن الزائر لقبر الحسین(ع) (وسائل، ج 14، ص 485).

فراوانی این احادیث و راویان متعدد آنها ما را از بحث در مورد سند آنها بی نیاز می کند؛ زیرا سبب اطمینان به صدور روایات می شود و پاداش های زیر را برای زائر پیاده برشمرده است:

در هر گام، برای او حسنه ای مکتوب می شود و سیئه ای از او محو می گردد و درجه ای به او داده می شود.
در هر گام، هزار حسنه دارد. هزار سیئه از او برطرف می گردد و هزار درجه به او می بخشند.
در هر قدمش ثواب حج مقبول با آداب آن دارد.
در هر گام، از ثواب آزاد کردن یک بنده از فرزندان اسماعیل(ع) بهره مند می شود.

سنت ارزشمندی که این اندازه ثواب دارد، بدون شک از مستحبات مؤکّد است.
روایات استحباب زیارت دیگر معصومین(ع) با پای پیاده

روایتی از امام صادق(ع) درباره زیارت امیرالمؤمنین(ع) وارد شده است که می فرماید: «مَنْ زار أمیرالمؤمنین(ع) ماشیاً کَتَبَ الله لَهُ بکُلِّ خُطْوَۀٍ حَجَّۀً و عُمْرۀً فَأِنْ رَجَعَ ماشِیاً کَتَبَ الله له بکُلِّ خُطْوَۀٍ حَجَّتَیْنِ و عُمْرِتَیْنِ».[10]
حدیث دیگر در این موضوع، سخنی است که مرحوم شیخ صدوق(ره) در کتاب شریف «ثواب الاعمال» و مشهدی آن را در کتاب «المزار» آورده و سند آن در هر دو مورد صحیح است. متن حدیث چنین است:

«قلتُ للرّضا: ما لِمَن أتی قبر اَحدٍ من الأئمةِ، قال: لَه مثل ما لِمَن أتی قبر أبی عبدالله. قلتُ: ما لِمَن أتی قبر أبی الحسن؟ قال: مثل ما لِمَن أتی قبر أبی عبدالله».[11]

این دو حدیث، دیگر ائمه را به طور عموم شامل می شود و پاداش های موعود برای زیارت اباعبدالله(ع) را برای زائران دیگر امامان تأیید می کند. ثواب های موعود چه برای سوارگان و چه پیادگان برای زائران معصومین(ع) تضمین شده است.
دلیل دوّم: روایات استحباب پیاده روی

روایتی از نبیّ اکرم’ رسیده که می فرماید: «أفضل الاعمال أحمزها».[12]

این روایت، صحیح بلکه از احادیث مستفیضه است؛ به طوری که شهید ثانی در شرح رساله نفلیّه بر آن تصریح کرده[13] و علامه مجلسی آن را معروف بین عامه و خاصه دانسته است.[14] مفهوم حدیث شریف «أفضل الاعمال أحمزها»این است که وقتی کاری عبادت باشد، هر چه سخت تر و با رنج بیشتر انجام شود، ارزش و فضیلت بیشتری خواهد داشت. زیارت امام حسین(ع) اگر واجب نباشد، مستحب است. بنابراین هر چه با رنج و مشقت بیشتر توأم باشد و مسافت بیشتری طی شود و اوضاع امنیتی خطرناک تر باشد، اجر و پاداش بیشتری خواهد داشت.
دلیل سوّم: حدیث شریف نبوی

پیامبر اکرم’ درباره استحباب پیاده به زیارت رفتن فرموده اند: «مَنْ اِغْبرّت قدماه فی سبیل الله حَرَّمَها عَلَی النّار».[15]

محقق اردبیلی فرموده است:

بدین حدیث شریف نبوی می توان برای چند نمونه پیاده رفتن و پیاده روی استدلال کرد؛ از جمله پیاده روی در حرم، پیاده بودن در نماز میت؛ بلکه در عموم عبادات و پیاده روی در زیارت امام حسین(ع) و غیر آن.[16]
دلیل چهارم: اظهار بندگی و تعظیم شعائر

چهارمین دلیل مستحب بودن پیاده روی این است که نوعی اظهار خضوع و بندگی و تعظیم شعائر است. پیاده رفتن به زیارت امامان دو بُعد دارد: هم زیارت امام شهیدان است و هم فروتنی و اظهار تذلّل برای خداست؛ به ویژه اگر پابرهنه انجام شود. در برخی احکام نیز شواهدی از این امر وجود دارد؛ از جمله:

نماز با کفش جایز نیست؛ زیرا با خضوع و احترام منافات دارد.
آیه شریفه: { فَاخْلَعْ نَعْلَیک إِنَّک بِالْوَادِ الْمُقَدَّسِ طُوًی} گواه است که پابرهنه رفتن به عبادتگاه و مکان های مقدس، خاکساری و خضوع بیشتری را می رساند.
استحباب پیاده رفتن برای نماز عید، پیاده رفتن به مسجد و استحباب پیاده طواف کردن، با اعلام بندگی مناسبت بیشتری دارد.
تعظیم و تکریم شعائر الهی، همان طور که در حج و عمره در سعی صفا و مروه، در رمی جمرات و در زیارت مؤمن تکریم و بزرگداشت شعائر الهی است و شاید بتوان گفت تکریم میت و ملائکه همراه اوست.

بنابراین، پیاده روی در زیارت امامان(ع) در حقیقت انجام سه عبادت است: 1. زیارت پیشوایان؛ 2. خضوع و تذلل برای خداوند؛ 3. بزرگداشت شعائر الهی. بنابراین پیاده روی اجری مضاعف برای زائران دارد.
دلیل پنجم: پیاده روی در زیارت مؤمن

پیاده رفتن برای دیدار مؤمن، مستحب است و کسی که چنین کند، در هر گام رفت و برگشت، اجر آزادسازی صد بنده را خواهد داشت. روایات در این زمینه بسیار است؛ از جمله رسول اعظم’ فرموده اند:

«مَنْ مَشَی زَائِراً لأَخِیهِ فَلَهُ بِکلِّ خُطْوَةٍ حَتَّی یرْجِعَ إِلَی أَهْلِهِ عِتْقُ مِائَةِ أَلْفِ رَقَبَةٍ وَ یرْفَعُ لَهُ مِائَةُ أَلْفِ دَرَجَةٍ وَ یمْحَی عَنْهُ مِائَةُ أَلْفِ سَیئَةٍ».[17]

وقتی پیاده به زیارت مؤمن رفتن، چنین ثوابی دارد، پیاده روی برای زیارت امامان معصوم(ع) که در صدر مؤمنان و حجج الهی در زمین هستند، به طریق اول مستحب و مندوب است.

البته ممکن است برخی خیال کنند که این پاداش فقط به زمان حیات ائمه(ع) اختصاص دارد و شامل زیارت ایشان پس از مرگ نمی شود. پاسخ این است که ائمه(ع) اموات نیستند؛ بلکه مشمول آیه شریفه: {وَ لا تَحسبنّ الّذین قُتِلوا فی سبیلِ الله} هستند[18] و در زیارت اربعین نیز می خوانیم: «أشهد أنّک تَسمع الکلام و تَردّ الجواب».

بخش دوّم: اشکالات بر پیاده روی و پاسخ آن

برخی عوام و مخالفان تشیع، اشکالات و شبهاتی را درباره این سنّت مقدس مطرح کرده اند و گاهی این سخنان باطل و امواج تبلیغاتی بر برخی مردم اثر می گذارد. در این جا به برخی از این شبهات با دلیل روشن پاسخ می گوییم.

اشکال اول: اضرار به خود

می گویند فرضاً پیاده روی مستحب و مأجور باشد؛ در صورتی که ضرر و زیان نداشته باشد و هنگامی که سبب ضرر و زیان شود، نه تنها واجب نیست، بلکه حرام است. مثلاً زیارت امام حسین(ع) امروز سبب ورم پاها و بیماری های درازمدت می شود و اضرار به خود و بیمار کردن خود جایز نیست.
پاسخ

ضرر بر دو گونه است: 1. ضرری که موجب مرگ و قطع عضو و امثال آن شود؛ 2. ضرری که تا این حدّ نیست، گرچه اندکی سختی و رنج داشته باشد.

پیاده روی زیارت حضرت بر فرض که با ضرر اندکی همراه باشد، منافع فراوان به همراه دارد و عامل نشاط و تحرک و طراوت انسان می شود؛ به ویژه که امروزه به علت عادت به استفاده از وسایل حمل و نقل، انسان بیشتر نیاز به این گونه فعالیت ها دارد. در استفتائی از آیات عظام خوئی و تبریزی همین موضوع پرسیده شده که چنین پاسخ داده اند:

امور مستحبی اگر مستلزم ضرر باشد، آیا جائز است؟ مثلاً پیاده رفتن برای زیارت امام حسین(ع) سبب تورم پاها یا بیماری طولانی مثلاً یک ماهه شود. آیا در این حالت جایز است؟

ـ آیت الله خوئی: مادام که ضرر در حدی نیست که احتمال هلاک جان باشد، اشکال ندارد.

ـ آیت الله شیخ جواد تبریزی: تا وقتی ضرر این کار در حدّ هلاکت یا جنایت بر نفس نباشد، اشکال ندارد.[19]

اشکال دوّم: آزردن خود

گفته اند پیاده روی نوعی خودآزاری و به رنج افکندن خود است؛ بنابراین عقلاً قبیح است و از آن جا که حکم عقل و شرع یکی است، پیاده روی مشروع شمرده نمی شود.
پاسخ

حکم عقل در مواردی است که منجر به ایذای نفس باشد و غرض عقلایی در کار نباشد؛ مثلاً وارد آوردن جراحتی در بدن، بدون دلیل. ولی اگر هدف عقلایی مهمی در کار باشد، عقل حکم به قبح کار به طور مطلق ندارد. عقلا نیز رنج ها و مشقات را برای دستیابی به اهداف خود تحمل می کنند. پیاده روی زیارت حسینی گرچه با قدری سختی و رنج همراه است، ولی خیر دنیا و آخرت در آن نهفته است و رنجی اندک در برابر پاداشی بزرگ است.

اشکال سوّم: اختلاط زن و مرد

برخی با تکیه بر مسئله اختلاط زن و مرد گفته اند: چون زیارت امام حسین(ع) و مخصوصاً پیاده روی، توأم با اختلاط زن و مرد است، کاری حرام می باشد و حداقل، ترک پیاده روی، اولی و زیارت سواره، افضل است.

پاسخ

اولا: این گونه اختلاط حرام نیست و کسی از فقها، فتوا به حرمت این گونه اختلاط نداده است. اختلاطی که از ازدحام ناشی می شود، مثل اختلاط در حج، نماز جمعه، نماز عیدین و پیاده روی برای زیارت امام حسین(ع) و ازدحام داخل حرم شریف، خودبه خود حرام نیست؛ بلکه فقها به طور عام فتوا به کراهت داده اند. نوعی از اختلاط هم به معنای معاشرت و ارتباط نزدیک زنان با مردان بیگانه است که معمولاً در مدارس و ادارات دولتی و بیمارستان ها و امثال آن فراوان و مدام اتفاق می افتد و آیت الله خوئی فتوا به حرمت آن داده اند. بنابراین اگر در زیارت پیادگان اختلاطی باشد، از نوع اوّل است که حرام نیست.

ثانیا: بر فرض که اختلاط از نوع دوم، از برخی اشخاص کم اراده و ضعیف النفس پدید آید؛ این سبب ترک سنت دینی نمی شود؛ وگرنه اکثر واجبات عبادت که در آن نوعی آمیختگی دو جنس وجود دارد، مثل حج و نماز جمعه و نماز عیدین و نماز میت و غیر آن باید تعطیل شود. از زراره نقل شده است:

امام باقر(ع) در تشییع جنازه مردی از قریش حضور داشتند و من و عطا هم بودیم. وقتی زنی فریادی زد، عطا گفت: یا ساکت شو یا من برمی گردم. زن سکوت نکرد و عطا بازگشت. من به امام عرض کردم که عطا بازگشت. حضرت فرمود: چرا؟ سخن او را یادآور شدم. حضرت فرمود: «به راه ادامه بده. ما اگر همراه با حق، منکری دیدیم، نباید حق را رها کنیم؛ وگرنه حق مسلمانی را ادا نخواهیم کرد.» وقتی امام بر جنازه نماز خواند، خویشان میت گفتند: شما توان ندارید؛ بازگردید؛ خداوند شما را اجر دهد. اما حضرت از ناتمام گذاشتن مراسم تشییع خودداری کرد و بازنگشت.[20]

اشکال چهارم: هزینه های مالی زیاد پیاده روی و نیاز فقرا

روشن است که برای پشتیبانی از انبوه زائران پیاده، خدمات و امکانات بسیاری مثل: آب و غذا و امکانات رفاهی در مسیر و لوازم پزشکی برای درمان لازم دارند. لذا عاشقان اهل بیت(ع) در مسیر از زائران استقبال می کنند و به نصب چادر و خدمت رسانی به آنان می پردازند. آمارها حاکی است که در سال 1434 قمری، شش هزار موکب برای پذیرایی از زائران برپا شد. اگر مبلغ هزینه هر موکب را حدود 8 میلیون دینار در طول زیارت اربعین در نظر بگیریم، مبلغی در حدود 48 میلیارد دینار هزینه شده است. این اموال فراوان در حالی هزینه می شود که برخی مردم به نام شب محتاجند و برخی نیاز به دارو و دکتر دارند. حال اگر زائران پیاده حرکت نکنند، خودشان امکان تأمین لوازم خویش را دارند و زیارت به صورت سواره، مانع از اسراف و تبذیر نیز هست.

پاسخ

پرداخت هزینه ها دو نوع است: گاه واجب است و گاهی مستحب. انفاق واجب، مثل پرداخت هزینه افراد تحت تکفل و زکات و خمس و کفّارات و آنچه به دلیل نذر در مورد خاص داده می شود. اما انفاق مستحبی، مثل صدقه و تبرعّات و اوقاف و آنچه فی سبیل الله هزینه می گردد.

در مورد انفاق های واجب که برای تأمین نیاز فقرا و ایتام سادات و غیر آنان واجب است، مؤسسات دولتی و مردمی باید به گردآوری و هزینه کردن زکات و خمس و کفارات مالی در جای آن اقدام کنند و حق ندارند آن را در غیر از موارد تعیین شده، حتی در شعائر حسینی هزینه کنند. امّا نذورات و انفاق های مستحب با انواع گوناگون آن، تابع نیت نذرکنندگان و هزینه کنندگان است. به هر نیتی که نذر کرده اند، باید طبق آن هزینه شود و انفاق های داوطلبانه هم به اختیار خود اشخاص است که صرف چه کاری کنند. اموالی که در مسیر اربعین و زیارت امام حسین(ع) هزینه می شود، مانند نذورات برای شعائر حسینی و انفاقات داوطلبانه و صدقات و تبرّعات و اوقاف خاص این مراسم است و کسی حق ندارد نذورات این راه را صرف کار دیگری کند یا مردم را به هزینه کردن اموال خود در کاری دیگر مجبور نماید.

بخش سوم: آداب پیاده روی زیارت

در این بخش، آداب و اخلاق شایسته پیاده روی در زیارت سیدالشهدا(ع) را بر اساس آنچه از روایات اهل بیت(ع) رسیده، بیان می کنیم.

شایسته است که زائر، امام را به خوبی بشناسد؛ زیرا میزان پاداش به میزان معرفت بستگی دارد، و شاید تفاوت پاداش زائران که در روایات گاهی در هر گام یک حسنه و گاهی هزار حسنه بیان شده، به همین میزان شناخت امام و درجات معرفت زائران بستگی دارد. پس شایسته است که زائر در طول پیاده روی، به شناخت بهتر شخصیت و اخلاق حسینی بپردازد و تلاش کند تا سبک زندگی حضرت را در زندگی خویش پیاده کند.
زائر غسل کند و جامه های پاکیزه بپوشد و با وقار و آرامش حرکت کند و اقدامی ناهماهنگ با آن نداشته باشد. در طول راه، نظافت را رعایت کند؛ زیرا {إنّ الله یُحبّ التّوّابین و یُحبّ المُتطَّهرین}[21]و زائر امام باید الگوی نظم و پاکیزگی باشد.
اقدامات تخریبی و منافی آبرو و عزّت پیروان اهل بیت انجام ندهد؛ مثلاً سبک شمردن نماز و رعایت نکردن حجاب، در شأن زائر نیست و لازم است دل و زبان و چشم و گوش را از حرام بازدارد؛ زیرا خداوند عزوجل فرموده است: {إنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ کلُّ أُولَئِک کانَ عَنْهُ مَسْئُولا}.[22]

در حدیث صحیح از هشام بن حکم آمده است: از امام صادق(ع) شنیدم که فرمود:

«إِیاکمْ أَنْ تَعْمَلُوا عَمَلًا یعَیرُونَّا بِهِ فَإِنَّ وَلَدَ السَّوْءِ یعَیرُ وَالِدُهُ بِعَمَلِهِ کونُوا لِمَنِ انْقَطَعْتُمْ إِلَیهِ زَیناً وَ لَا تَکونُوا عَلَیهِ شَیناً.. . وَ لَا یسْبِقُونَکمْ إِلَی شَی ءٍ مِنَ الْخَیرِ فَأَنْتُمْ أَوْلَی بِهِ مِنْهُم»؛[23] مبادا کاری کنید که ننگن ما محسوب شود؛ فرزند بد، پدرش را بدنام می کند. به گونه ای باشید که زینت ما به شمار آیید و مایه عیب و عار ما نشود. دیگران در کاری از اعمال خیر سبقت نگیرند. شما شایسته است که در خیر پیشگام باشید.

شایسته است که زائر در حال پیاده روی، خدمت رسانی و کار نیک داشته باشد؛ با بزرگسالان و کودکان مهربانی کند؛ به نیازمندان کمک نماید؛ غم زدگان را یاری کند و به اخلاق نیکو متّصف باشد و طبق آیه شریفه {و قولوا للناس حسناً}[24] با همه به خوبی سخن بگوید و اخلاق اهل بیت(ع) را در زندگی پیاده کند و مبلّغ آن باشد؛ زیرا کارهای نیک، مذهب را بیشتر تبلیغ می کند؛ لذا از سلیمان بن مهران نقل شده است که می گوید:

نزد امام صادق(ع) رفتم و گروهی از شیعیان نزد آن حضرت بودند. شنیدم که فرمود: «مَعَاشِرَ الشِّیعَةِ کونُوا لَنَا زَیناً وَ لَا تَکونُوا عَلَینَا شَیناً قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً وَ احْفَظُوا أَلْسِنَتَکمْ وَ کفُّوهَا عَنِ الْفُضُولِ وَ قَبِیحِ الْقَوْلِ»؛[25] ای گروه شیعه! زیور ما باشید و نه مایه عیب ما؛ با مردم به خوبی سخن بگویید و زبانتان را از گفتار زائد و زشت نگه دارید.

در حال حرکت از خوردن و آشامیدن بپرهیزد و مناسب است که اندکی استراحت کند و بنشیند و غذا بخورد؛ مگر در حال ناچاری. در پیاده روی با سرعت حرکت نکند؛ زیرا وقار و آرامش را می برد و دویدن، نور مؤمن را خاموش می کند.

امام صادق(ع) فرمود: «در حال پیاده رفتن غذا نخور، مگر آن که مجبور شوی».[26]

و از امام کاظم(ع) نقل شده است: «با شتاب راه رفتن، فروغ مؤمن را می برد و شتابزده حرکت کردن، عامل از بین رفتن نور مؤمن است».[27]

از برخی آیات قرآن، مانند آیات 18 و 19 لقمان، 63 فرقان و 22 ملک، نکاتی در زمینه روش پیاده روی و حرکت استفاده می شود که عمده آن، میانه روی در حرکت و متواضعانه و همراه با سکینه و فروتنی و حرکت با هوشیاری و به راه مستقیم است.

پاداش زائران پیاده امام(ع)

پاداش زیارت پیاده امام شهیدان بسیار فراوان است و ما به بهترین آنها، از آغاز آمادگی برای سفر تا بازگشت به خانه می پردازیم.

نوید آسمانیان هنگام آمادگی برای زیارت

امام صادق(ع) فرمود: «وقتی یکی از شما لوازم سفر را آماده می کند و برای زیارت آماده می شود، آسمانیان به هم نوید رسیدن زائر را می دهند».[28]

درود ملائکه و بدرقه و همراهی فرشتگان

امام صادق(ع) فرمودند: «وقتی زائر از منزل بیرون می آید، خداوند چهارهزار فرشته را مأمور سلام و درود بر او می کند تا به دیدار قبر امام حسین(ع) شرفیاب شود».[29]

و در حدیث دیگر فرموده است: «وقتی از خانه به قصد زیارت امام حسین(ع) بیرون می آید، هفتصد فرشته از بالای سر و زیر پا و سمت راست و چپ و پیش رو و پشت سر (شش جهت) او را همراهی می کنند، تا به جایگاه امن خویش بازگردد».[30]

هر گام پیاده روی، یک حسنه

حسین بن علی بن ثویر بن ابی فاضه می گوید: امام صادق(ع) به من فرمود: «ای حسین! هر کس از خانه خارج شود و آهنگ زیارت امام حسین(ع) داشته باشد، اگر پیاده باشد، هر گامش یک کار نیک شمرده می شود و یک گناه از او بخشیده می شود».

پیاده روی در آفتاب و محو گناهان

امام صادق(ع) فرموده است: «وقتی زائر امام حسین(ع) زیر تابش خورشید قرار می گیرد، گناهانش محو می گردد؛ همان طور که آتش همه را تباه می سازد. تابش آفتاب گناهی برایش باقی نمی گذارد و وقتی بازمی گردد، از گناهان پاک است و به مقامی می رسد که در خون تپیدگان در راه خدا نمی رسند».[31]

هفتاد ملک در حال رنج و عرق برایش تسبیح می گویند

در روایت آمده است: «خدای متعال از هر ذرة عرق زائران قبر امام حسین(ع) هفتادهزار فرشته می آفریند که برای ایشان تسبیح می گویند و استغفار می کنند و تا روز قیامت این کار ایشان ادامه دارد».[32]

استقبال ملائکه در کربلا و قرار گرفتن در شمار صالحان

از امام صادق(ع) نقل شده که فرمود: «به راستی که چهارهزار ملک در نزد قبر امام حسین(ع) پریشان و غبارآلود مشغول گریه بر امام هستند و بزرگ ایشان فرشته ای به نام منصور است که هر زائری برسد، به استقبال او می روند».[33] و در روایتی آمده که وقتی به حائر حسینی رسید، نامش در شمار صالحان ثبت می گردد[34] و وارد شده که وقتی مناسک خود را ادا کند، خداوند او را در شمار فائزان ثبت نام می کند[35] و در راه بازگشت، تمام گناهانش آمرزیده می شود.

حسین بن علی بن ثویر می گوید: امام صادق(ع) فرمودند: «وقتی زائر قصد بازگشت کند، فرشته ای نزد او می رسد و به او می گوید: من پیام آور خدایم. خداوند سلامت می رساند و می گوید: کار را از سر گیر، زیرا گذشته ها بخشوده شد».[36]

مدت زیارت، جزو عمر زائر محسوب نمی شود.

محمد بن مسلم از امام باقر و صادق‘ نقل می کند که فرمودند:

«إِنَّ اللَّهَ عَوَّضَ الْحُسَینَ ع مِنْ قَتْلِهِ أَنَّ الْإِمَامَةَ مِنْ ذُرِّیتِهِ وَ الشِّفَاءَ فِی تُرْبَتِهِ وَ إِجَابَةَ الدُّعَاءِ عِنْدَ قَبْرِهِ وَ لَا تُعَدُّ أَیامُ زَائِرِیهِ جَائِیاً وَ رَاجِعاً مِنْ عُمُرِهِ»؛[37] خداوند در برابر شهادت، به امام حسین(ع) چنین پاداشی داد: امامت در نسب او، شفا در تربت او، اجابت دعا در نزد قبر او و این که مدت زمان رفت و برگشت زائرانش، جزو عمرشان محاسبه نمی شود.

[1]. فصلنامه ارزشمند «الاصلاح الحسینی» از منشورات آستان مقدس امام حسین× که توسط مرکز پژوهش‌های نهضت حسینی پشتیبانی علمی می‌شود و با همکاری عالمان نجف و قم انتشار می‌یابد، در ششمین شماره، مقاله‌ای با عنوان «المشی لزیارة الحسین و باقی الأئمة، دراسة فی ضوء الموازین الفقهیه» منتشر کرده است. متن حاضر، ترجمه‌ای از این مقاله مفید فقهی، حدیثی است که به محضر خوانندگان ویژه نامه اربعین حسینی تقدیم می‌شود.

[2]. محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 98، ص 334.

[3]. شیخ حرّ عاملی، وسائل‌الشیعه، ج14، ص 478.

[4]. همان، ج 5، ص 201.

[5]. همان، ج 7، ص 455.

[6]. همان، ج 16، ص 152.

[7]. همان، ج 11، ص 79.

[8]. همان، ج 14، ص 59.

[9]. شیخ صدوق، ثواب الاعمال، ص 293.

[10]. وسائل‌الشیعه، ج 14، ص 480.

[11]. ثواب الاعمال، ص 98؛ المزار، ص 32.

[12]. شمس‌الدین سرخسی، المبسوط، ج 1، ص 25؛ مجدالدین ابن الاثیر، النفایة، ج 1، ص 440.

[13]. شهید ثانی، الفواعد الملیه لشرح الرسالة النفلیه، ص 15.