پرسش:
آیا تحصیل علوم حوزوی در شرایط کنونی واجب کفایی است یا عینی؟ – آیا تحصیل این علوم بدون رضایت والدین جایز است؟
پاسخ:
اگر چه در حوزۀ علمیه، علوم دینی تدریس و تحصیل میشود، اما تحصیل علوم دینی که بر همگان واجب است، با تحصیلات حوزوی متفاوت است.
ریشۀ نظرات والدین نیز متفاوت است؛ برخی اساساً از ارزش و اهمیت کسب علوم دینی خبر ندارند، چنان که خودشان نیز آگاهی چندانی ندارند – برخی گمان دارند که خوشبختی فرزندشان در آینده، در گرو تحصیلات دانشگاهی میباشد و اگر دکتر یا مهندس شوند خوشبخت میگردند و طلبگی برای آنان مفید نخواهد بود – برخی مسلمانند، اما با روحانیت و روحانی مشکل دارند – برخی دیگر با دین، دینشناسی و دینداری و نیز تبلیغ دین مخالفت دارند و دوست ندارند که فرزندشان متدین شود، چه رسد به این که عالِم و مبلغ دینی شود!
کسب اجازه و رضایت
آیا در فراگیری علومی چون فیزیک، شیمی، ادبیات، ریاضی، تاریخ و … نیز توجه دارید که «واجب عینی است یا کفایی» و آیا «والدین رضایت دارند یا خیر؟!» اگر والدین راضی نباشند که برای ادامۀ تحصیل به دانشگاه بروید، چه میکنید؟! پس چرا تا نوبت به تحصیل علوم حوزوی میرسد، این پرسشها، ذهن شما را درگیر میسازد؟!
تحصیل علم، بر همگان واجب است، چنان که خداوند متعال در قرآن مجید، به آن امر نموده و پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله فرمودند:
«طَلَبُ العِلمِ فَريضَةٌ عَلى كُلِّ مُسلِمٍ؛ أَلا إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ بُغاةَ العِلمِ» (مصباح الشریعه،ص13)
– طلب دانش بر هر مسلمانى واجب است؛ آگاه باشید که همانا خداوند جويندگان دانش را دوست دارد.
و هم چنین فرمودند:
«قَلْبٌ لَيْسَ فيهِ شَىْءٌ مِنَ الْحِكْمَةِ كَبَيْتٍ خَرِبَ فَتَعَلَّموا وَ عَلِّموا وَ تَفَقَّهوا وَ لا تَموتوا جُهّالاً فَاِنَّ اللّهَ لا يَعْذِرُ عَلَى الْجَهْلِ» (نهج الفصاحه، ص600)
– دلى كه در آن حكمتى نيست، مانند خانه ويران است، پس بياموزيد و آموزش دهيد، بفهميد و نادان نميريد. براستى كه خداوند، بهانهاى را براى نادانى نمىپذيرد.
آیات و احادیث در وجوب کسب علم بسیار است، لذا به حکم عقل و شرع، اصل «کسب علم»، بر همگان واجب عینی میباشد و البته استعدادها، ذوقها و شرایط برای انتخاب رشتۀ تحصیلی، در افراد گوناگون، متفاوت میباشد.
تحصیل علوم دینی
«اصول دین تحقیقی است و تقلید در آن جایز نیست»، نه تنها به اهمیت، جایگاه و ضرورت کسب علوم اسلامی تصریح دارد، بلکه وجوب فراگیری اصول عقاید را برای همگان بیان میدارد. در قرآن کریم فرمود: «فَاعْلَمْ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ – پس بدان [این علم را کسب نما که] که إلهی به جز الله وجود ندارد» (محمد صلوات الله علیه و آله، 19)؛ و فرمود: «فَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ – پس بدانيد كه خداوند تواناى حكيم است» (البقره، 209)؛ و فرمود:
«وَإِنْ تَوَلَّوْا فَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَوْلَاكُمْ نِعْمَ الْمَوْلَى وَنِعْمَ النَّصِيرُ» (الأنفال، 40)
– و اگر [دیگران] سرپيچی كنند بدانيد (ضرری به شما نمیزنند) خداوند سرپرست شماست، او بهترين سرپرست و بهترين ياور است.
قرآن کریم، بر همگان نازل شده است، پس تحصیل علوم قرآنی نیز بر همگان واجب است – آموزههای پیامبر اکرم و اهل بیت صلوات الله علیهم اجمعین نیز برای همگان میباشد – و البته همگان باید احکام شرعی خود را بدانند، چه فقیه و مجتهد و مرجع باشند، چه مقلد و حتی عوام بیسواد.
تحصیل حوزوی
پس از روشن شدن وجوب تحصیل علوم دینی بر همگان، باید توجه نمود که «تحصیل علوم حوزوی»، یک تحصیل تخصصی در رشتههای گوناگون علوم اسلامی میباشد؛ چنان که پس از پایان دورۀ دروس عمومی، گروهی در فقه، احکام و حقوق ادامه تحصیل میدهند، گروهی در تفسیر، گروهی در علم حدیث، گروهی در فلسفه اسلامی، گروهی در انسانشناسی و اخلاق و رفتار شناسی، گروهی در جامعهشناسی و روانشناسی، گروهی در تاریخ اسلام، ادیان و اقوام؛ گروهی در امر تبلیغ و موضوعات مربوطه، و دیگران در رشتههای دیگر تحصیل مینمایند.
●- تحصیل در حوزۀ علمیه، صرفاً برای ازدیاد علم شخص برای خودش نمیباشد، بلکه بیشتر کسانی که در خود استعداد و ذوق برخورداری از تربیت حوزوی و اخلاق طلبگی از یک سو و تحصیل علوم برای تدریس و تبلیغ و آگاهسازی اذهان عمومی میبینند، این راه را برمی گزینند؛ چنان که در قرآن کریم فرمود:
«وَمَا كَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنْفِرُوا كَافَّةً فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَلِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ» (التوبة، 122)
– شايسته نيست، مؤمنان همگی (به سوی ميدان جهاد) كوچ كنند، چرا از هر گروهی، طايفهای از آنان كوچ نمیكند (و طايفهای بماند) تا در دين (و معارف و احكام اسلام) آگاهی پيدا كنند و به هنگام بازگشت به سوی قوم خود آنها را انذار نمايند تا (از مخالفت فرمان پروردگار) بترسند و خودداری كنند.
و البته اگر عالِم بیعمل، طلبه یا مجتهدی تابع هوای نفس و در پی شهرت، قدرت و ثروت باشند، و دین فروشی کنند، رذیلترین زیانکاران خواهد شد!
●- بنابراین، اگر کسی چنین استعداد، ذوق و علاقهای در خود میبیند و میخواهد با اهداف والا، در حوزه به تحصیل علوم و معارف دینی بپردازد، نباید شرایط و امکاناتی که به او موهبت شده را ضایع نماید، و کسب رضایت از والدین نیز وجوبی ندارد؛ هر چند که نباید موجب آزار آنها شد؛ و البته ناراضی بودن با آزار متفاوت میباشد:
فتاوای مراجع دربارۀ رضایت والدین برای تحصیل حوزوی:
حضرت آیت الله العظمی خامنهای (مد ظله العالی):
برای رفتن به حوزه علمیه اذن پدر و مادر لازم نیست، ولی سعی کنید همراه با رضایت آنها باشد و از هر عملی که موجب ایذای آنها بشود اجتناب نمایید.
حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):
مخالفت پدر و مادر اگر امر آنها از روی دلسوزی باشد و موجب اذیت آنها گردد جایز نیست.
حضرت آیت الله العظمی شبیری زنجانی (مد ظله العالی):
هر چند جلب رضایت والدین در این مورد واجب نیست، ولی مخالفت با ایشان معمولاً به صلاح نیست و در بسیاری از موارد شرایط خانوادگی و رضایت ایشان، در نیل به اهداف و زیاد شدن توفیقات اثر بسزایی دارد.
حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):
سعی کنید با توضیح کافی و دلایل متقن با آرامش و حفظ احترام پدر و مادر اجازهی آنها را برای ورود به حوزه علمیه کسب نمایید و بدون اجازهی آنها اقدام ننمایید و والدین هم نباید از پیشرفت فرزندان در امور دینی جلوگیری نمایند. از پیامبر اکرم (ص) نقل شده که روزی فرمودند: وای به حال بچههای آخر الزمان از دست پدرانشان! عرض کردند: از دست پدران کافر؟! فرمودند: خیر، از دست پدران مسلمان! امور شرعی را یاد نمیدهند و وقتی فرزندان هم به دنبال آن میروند منع میکنند (وَیْلٌ لِأَوْلَادِ آخِرِ الزَّمَانِ مِنْ آبَائِهِمْ فَقِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مِنْ آبَائِهِمُ الْمُشْرِکِینَ فَقَالَ لَا مِنْ آبَائِهِمُ الْمُؤْمِنِینَ لَا یُعَلِّمُونَهُمْ شَیْئاً مِنَ الْفَرَائِضِ وَ إِذَا تَعَلَّمُوا أَوْلَادُهُمْ مَنَعُوهُمْ) موفق باشید.
حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):
با توجه به اینکه روحانیون واجد شرایط موجود پاسخگوی نیازهای داخل و خارج کشور نیستند و تحصیل علوم دینی برای کسانی که آمادگی دارند شکل واجب عینی به خود گرفته، تحصیل رضایت والدین جهت ورود به حوزه علمیه لازم نیست؛ هرچند شایسته است در صورت امکان رضایت آنها جلب گردد.
مشارکت و همافزایی – لطفاً این پرسش و پاسخ را در راستای جهاد تبیین، برای دوستان به اشتراک بگذارید؛ متشکر.
