پرسش:
آیا جریان لیلة المبیت فقط در کتب شیعه نقل شده است؟
پاسخ:
در ماجرای لیلة المبیت، امام علی علیه السلام در بستر پیامبر صلی الله علیه و آله خوابید تا آن حضرت بتواند از چنگ مشرکانی که در دارالندوه برای کشتن ایشان نقشه کشیده بودند، بگریزد. این ماجرا، از حوادث بسیار مشهور در تاریخ صدر اسلام و سیرۀ نبوی است و از این رو، در منابع بسیاری بدان پرداخته شده است. در منابع تاریخی، این ماجرا را در حوادث مربوط به هجرت پیامبر (سال سیزدهم بعثت و پایان دوران حضور در مکه) آورده اند. از سوی دیگر، چون آیۀ ۲۰۷ سورۀ بقره نیز در اشاره به این فداکاری خالصانۀ امام علی علیه السلام دانسته شده، در منابع تفسیری نیز ذیل این آیه، به ماجرا پرداخته شده است(۱)
از محدثان بزرگ اهل سنت، بیهقی (در: السنن الکبری، ج ۶، ص ۴۷۲، حدیث ۱۲۶۹۷) و احمد بن حنبل (در: مسند احمد بن حنبل، ج ۱، ص ۷۴۴، حدیث ۳۲۵۱) و حاکم نیشابوری (در: المستدرک علی الصحیحین، ج ۳، ص ۵، حدیث ۴۲۶۳ و ۴۲۶۴) این ماجرا را گزارش کرده‌اند.
افزون بر این ها، مورّخان مشهور اهل سنّت نیز واقعۀ لیلة المبیت را کوتاه یا مفصل گزارش کرده اند. در این جا به ذکر نام برخی از آنان که شهرت بیشتری دارند، بسنده می‌کنیم:
۱ ـ ابن هشام
عبد الملک بن هشام الحمیری المعافری (م ۲۱۸) در کتاب السیرة النبویة (معروف به سیرۀ ابن هشام)، تحقیق مصطفی السقا و ابراهیم الأبیاری و عبد الحفیظ شلبی، بیروت، دار المعرفة، بی تا، ج ۱، ص ۴۸۲ ـ ۴۸۴.
۲ ـ ابن سعد
محمد بن سعد بن منیع الهاشمی البصری (م ۲۳۰ ﻫ.ق) در الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، ط الأولی، ۱۴۱۰/۱۹۹۰، ص ۱۷۶.
۳ ـ بلاذری
أحمد بن یحیی بن جابر بلاذری (م ۲۷۹ ﻫ.ق) در کتاب جمل من انساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دار الفکر، ط الأولی، ۱۴۱۷/۱۹۹۶، ج ۱، ص ۲۵۹ ـ ۲۶۰.
۴ ـ طبری
أبو جعفر محمد بن جریر طبری (م ۳۱۰ ﻫ.ق) در کتاب معروف تاریخ طبری (تاریخ الأمم و الملوک)، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، ط الثانیة، ۱۳۸۷/۱۹۶۷، ج ۲، ص ۳۷۱ ـ ۳۷۴.
۵ ـ ابن اثیر
عز الدین أبوالحسن علی بن ابی الکرم معروف به ابن اثیر (م ۶۳۰ ﻫ.ق)، در: الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر – دار بیروت، ۱۳۸۵ ﻫ.ق/۱۹۶۵ م، ج ۲، ص ۱۰۲ ـ ۱۰۳.
۶ ـ ابن کثیر
أبوالفداء اسماعیل بن عمر بن کثیر دمشقی (م ۷۷۴ ﻫ.ق) در: البدایة و النهایة، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷/ ۱۹۸۶، ج ۳، ص ۱۷۵ ـ ۱۸۰.
شایان توجه است که در جلد نخست کتاب دانش نامۀ امیر المؤمنین علیه السلام، ماجرای لیلة المبیت با جزئیات مختلفی نقل شده و جوانب آن بررسی شده است. افزون بر منابع پیش گفته، مهم‌ترین منابعی که در این کتاب، واقعۀ لیلة المبیت از آن‌ها نقل شده عبارت‌اند از:
الامالی، شیخ طوسی، ص ۴۴۷، حدیث ۹۹۸.
تاریخ یعقوبی، ابن واضح یعقوبی، ج ۲، ص ۳۹.
مجمع البیان، امین الاسلام طبرسی، ج ۲، ص ۵۳۵.
شواهد التنزیل، حاکم حسکانی، ج ۱، ص ۱۲۳، حدیث ۱۳۳.
تذکرة الخواص، سبط ابن جوزی، ص ۳۵.
الخصال، شیخ صدوق، ص ۳۶۶، حدیث ۵۸.
تاریخ دمشق، ابن عساکر، ج ۴۲، ص ۶۸، حدیث ۸۴۱۶.
تفسیر الحبری، ص ۲۴۲، ح ۹.
شرح نهج البلاغة، عبدالحمید بن ابی الحدید، ج ۱۳، ص ۲۶۲.
ناگفته نماند که اصل ماجرا، به تواتر نقل شده و کسی در این باره خدشه نکرده است. افراد متعصّبی مانند جاحظ (م ۲۵۵ ﻫ.ق) و ابن تیمیه (م ۷۲۸ ﻫ ق) هم که از هیچ کوششی برای انکار فضائل امیرالمؤمنین (علیه السلام) فروگذار نکرده اند، اصل این ماجرا را پذیرفته‌اند که امیرالمؤمنین (ع) در آن شب در بستر پیامبر خوابید تا آن حضرت مکه را ترک کند؛ ولی «فضیلت بودن» این کار را انکار کرده اند! (۲)
پی نوشت ها:
۱. برای آگاهی از شرح مختصر ماجرا و اطلاع از منابع متعدد آن، ر.ک: مهدی پیشوایی، تاریخ اسلام (از جاهلیت تا رحلت پیامبر اسلام)، نشر معارف، چاپ بیست و سوم، ۱۳۹۳ ﻫ.ش.
۲. ر.ک: محمد محمدی ری شهری، دانش نامۀ امیر المؤمنین؛ بر پایۀ قرآن، حدیث و تاریخ (ترجمۀ موسوعة الإمام علی بن ابی طالب فی الکتاب و السُّنة و التاریخ)، با همکاری محمدکاظم طباطبایی و محمود طباطبایی نژاد، ترجمه: عبدالهادی مسعودی،سازمان چاپ و نشر دار ال حدیث، قم، چاپ اوّل، ۱۳۸۶ ﻫ.ش، ج ۱، ص ۲۵۴ ـ ۲۵۶.
