پرسش:
در کتاب “فاطمه بهجة قلب المصطفی” حدیثی با این عبارت نقل شده است: “عن اللّه تبارک و تعالی: یا أحمد، لولاک لما خلقتُ الافلاک و لولا علی لما خلقتُک و لو لا فاطمه لما خلقتکما؛ [۱] ای احمد، اگر تو نبودی، افلاک را خلق نمیکردم، و اگر علی نبود، تورا خلق نمیکردم و اگر فاطمه نبود، شما را خلق نمیکردم”
آیا این درست است؟ اگر درست است، پس حضرت زهرا بر پیامبر برتری دارد؟
پاسخ:
فاطمه زهرا سلاماللهعلیها سیده زنان، و دریای بیکران دانش، آینه کمال، نمونه عینی خلوص در بندگی جلوه تمام و کمال اسماء اللّه، و تجلی لطف بیکران خداوند است. زهرای اطهر سلاماللهعلیها دارای مقامی است که برای احدی غیر از حضرات معصومین علیهمالسلام قابل درک نیست، و آن مقام شامخ عصمت و ولایت کلیه است.
در میان احادیث معروف به لولاک، حدیث «یا احمد لولاک لما خلقت الافلاک و لولا علی لما خلقتک و لولا فاطمه لما خلقتکما» شهرت بیشتری در میان شیعه پیدا کرده است. این حدیث در جوامع روایی متقدم شیعه نیامده و برای اولین بار سید محمدحسن میرجهانی در کتاب جُنَّة العاصمة آن را با استناد به کتابی خطی به نام کشف اللئالی نوشته صالح بن عرندس حلی نقل کرده است. در توجیه این حدیث قدسی (به فرض درست بودن) میتوان چنین گفت: فلسفه آفرینش، رسیدن فیض و رحمت کامل به موجودات است و تنها انسان کامل است که شایستگی دریافت کاملترین فیض الهی را دارد. از آن جای که وجود مقدس فاطمه سلاماللهعلیها سر چشمه و منشأ وجود یازده امام معصوم است، در این حدیث قدسی محور قرار گرفته است، یعنی اگر فاطمه سلاماللهعلیها نبود، هدف از خلقت که وجود انسان کامل و خلیفه و حجت الهی روی زمین تا ابد است حاصل نمیشد و این به معنی برتری حضرت زهرا سلاماللهعلیها از رسول اکرم صلیاللهعلیهوآله نمیباشد، بلکه بدین معنی است که ادامۀ انوار مقدس معصومین علیهمالسلام به وسیلۀ دخت گرامی پیامبر اسلام صلیاللهعلیهوآله است.
به عبارت دیگر: غایت خلقت، انوار پاک چهارده معصوم علیهمالسلام است و همه این بزرگواران نَفس و نور واحد هستند، چنان که در آیۀ مباهله، [۲] خدا از علی علیهالسلام به عنوان جان پیامبر یاد کرده است. رسول خدا صلیاللهعلیهوآله فرمود: “خدا من، علی، فاطمه، حسن وحسین را از یک نور آفرید”. [۳] لیکن چون فاطمه واسطه فیض یازده اختر آسمان ولایت و امامت است، خدا خطاب به حضرت محمد صلیاللهعلیهوآله فرموده: “اگر فاطمه نبود، شما را خلق نمیکردم” زیرا آن جریان نور مقدس پیامبر از طریق فاطمه ادامه یافته و تا قیام قیامت بر قرار و ثابت است. و فاطمه سلاماللهعلیها وحدت بخش انوار پاک و مرکز دایره وجود است.
و از آنجا که هدف رسالت، هدایت بشر و به کمال رساندن انسانها است و تلاش پیامبر(ص) و رسالت او جز با استمرار امامت ممکن نبود و حلقه اتصال میان نبوت و امامت، فاطمه زهرا (سلام الله علیها) بود، اینها هدف نهایی خلقت هستند و وجود آنان به خلقت معنا میدهد.
براساس روایات، چهارده معصوم علیهمالسلام همه “یک نور”اند. [۴] یعنی، آنان در مقام وحدت نوری، کثرتی ندارند تا یکی اول و دیگری دوم باشد. این که در زیارت جامعه میخوانیم: “وان ارواحکم و طینتکم واحده” [۵]؛ اشاره به همین حقیقت دارد که چهارده معصوم علیهمالسلام “یک نور”اند و در این جهت با هم اتحاد دارند.
از این رو این که در بعضی از روایات، اولین مخلوق نور حضرت محمد صلیاللهعلیهوآله و در پارهای روایات نور رسول خدا صلیاللهعلیهوآله و ائمه هدا علیهمالسلام مطرح شده است؛ [۶] نباید پنداشت که این روایات بر کثرت و غیریت این انوار، دلالت دارد. امام باقر علیهالسلام میفرماید:
“یا جَابِرُ إِنَّ اللَّهَ أَوَّلَ مَا خَلَقَ خَلَقَ مُحَمَّداً وَ عِتْرَتَهُ الْهُدَاةَ الْمُهْتَدِینَ فَکانُوا أَشْبَاحَ نُورٍ بَینَ یدَی اللَّهِ قُلْتُ وَ مَا الْأَشْبَاحُ قَالَ ظِلُّ النُّورِ أَبْدَانٌ نُورَانِیةٌ بِلَا أَرْوَاحٍ وَ کانَ مُؤَیداً بِرُوحٍ وَاحِدٍ وَ هِی رُوحُ الْقُدس ” [۷]
ای جابر! اول مخلوقی که خداوند خلق فرمود، محمد و عترت هدایت شده آن حضرت بودند. پس آنان اشباح نور در برابر خداوند بودند. جابر میگوید: به حضرت عرض کردم، اشباح چیست؟ فرمود: سایه نور، بدنهای نوری بدون روح که مؤید به یک روح یگانه و واحد بودند و آن روح القدس بود…”.
این روایت، به روشنی حکایتگر این حقیقت است که روح آنها در عین این که یک حقیقت و موجود واحد است، حقیقت همه چهارده معصوم است؛ یعنی، هم حقیقت رسول الله صلیاللهعلیهوآله است و هم حقیقت تکتک اهلبیت آن حضرت و در عین یکی بودن، متعدد هم هستند و همه، ظهورات روح واحد و حقیقت واحد میباشند. این روایت، با صراحت کامل میفرماید: آنان ابدان نوری بودند که ارواح متعدد نداشتند؛ بلکه مؤید به یک روح بودند و آن عبارت است از “روح القدس” و به روشنی به این نکته اشاره دارد که حقیقت روح و جان همه، یکی بود و ظهورات (که ابدان نوری و یا اشباح نوریاند) متعدد بود.
بر این اساس، روایت دلالت ندارد بر این که عدم خلق جهان، به صورت انحصاری، متوقف بر حضرت علی علیهالسلام و حضرت فاطمه سلاماللهعلیها باشد؛ بلکه از آن جا که همه چهارده معصوم، “نور واحد”اند، این روایت اشاره به همان حقیقت نوری دارد که آنان در آن وحدت دارند.
به عبارت دیگر، هر چند در این حدیث، به ظاهر به نور (روحی و بدنی) حضرت علی علیهالسلام و حضرت فاطمه سلاماللهعلیها اشاره شده است؛ ولی به دلیل وحدت نوری چهارده معصوم، گویا این حدیث میخواهد بگوید: اگر شما چهارده معصوم نبودید، جهان را خلق نمیکردیم. به بیان سوم، ظاهر این روایت خطاب به آن دو عزیز است؛ ولی به دلیل وحدت آن دو با دوازده معصوم دیگر، مقصود حقیقتی است که همه آنان در آن اتحاد داشته و هیچ گونه تعداد کثرتی ندارند تا بحث رتبه و تقدم و تأخر پیش آید.
پی نوشتها:
[۱]. احمد رحمانی همدانی، الفاطمة الزهراء بهجة قلب المصطفی،مؤسسه البدر، طبعه الاولی، ۱۳۶۹ ه ش، ص۹، به نقل ازکشف اللئالی، صاحب بن عبدالوهاب بن العرندس.
[۲]. آل عمران (۳) آیه ۶۱.
[۳]. علامه مجلسی، بحار الانوار،، مؤسسة الوفاء بیروت – لبنان، ۱۴۰۴ هجری قمری، ج۲۷، ص۱۳۱.
[۴]. همان، ج۳۶، ص۲۸۱.
[۵]. شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان زیارت جامعه کبیره.
[۶]. علامه مجلسی، بحارالانوار،ج ۱، ص۹۷.
[۷]. همان، ج۱۵، ص۲.
