پرسش:
امام حسین علیه السلام، پس از شهادت در عالم مشغول چه کاری میباشند؟ با توجه به اینکه فقط دنیا دار تکلیف است؛ آیا در آن جا وظیفهای هم دارد؟
پاسخ:
این پرسش را میتوان دربارۀ هر پیامبر و امام دیگری نیز مطرح نمود. اما ابتدا لازم است با معنی و مفهوم «تکیف و وظیفه» آشناتر شویم.
«تکلیف» را میشود از دو جنبه یا دو جهت تعریف نمود:
الف – انجام بایدها و نبایدهای عقلی و شرعی و البته عقل و تکالیف شرعی، برای رشد، تعالی، کمال و قُرب انسان موهبت شدهاند.
به عنوان مثال: عقل حکم میکند که این دعوت را بپذیرید یا نپذیرید؛ خواه دعوت حق تعالی باشد، یا دعوت شیطان، یا دعوت هوای نفس و یا حتی دعوت به یک میهمانی. این یک تکلیف عقلی است و البته هر چه عقل بدان حکم دهد، حجّت شرعی و تکلیف نیز میشود.
خوردن گوشت حلال و به اندازه، شرعاً هیچ اشکالی ندارد؛ اما اگر برای کسی مضرّ باشد، عقل حکم میکند که نباید بخورد و همین تکلیف شرعی او نیز میشود و نمیتواند بگوید: «در هیچ رسالهای ننوشته بود که من این گوشت حلال را نباید بخورم!»
ب – اما مقصود از «تکلیف شرعی» در اصطلاح عامّه، همان احکام میباشند که تمامی شئون و امور فردی و اجتماعی زندگی انسان را شامل میگردند، از طهارت و نماز گرفته، تا کار، تجارت و جهاد – از عبادات فردی گرفته تا روابط اجتماعی و تعامل با دیگران.
*- به عنوان مثال: ازدواج یک نیاز طبیعی و ضرورت حیاتی میباشد؛ اما شرع در احکامش بیان میدارد که با چه کسانی میشود ازدواج نمود و با چه کسانی نمیشود ازدواج نمود و زن مرد چگونه همسر و محرم یکدیگر میشوند و چگونه به هم نامحرم میگردند و … .
*- اما، این که حالا با این دختر یا پسر ازدواج کنم یا خیر؟ هزار یا سیصد سکۀ طلا مهر بنمایم یا خیر؟ جهیزیه مجلل و حتماً برند خارجی باشد یا خیر؟ مراسم تشریفاتی و پرهزینه باشد یا خیر …؟ همه کار «عقل» است. پس، عدهای فکر میکنند و از حکم عقل تبعیت میکنند و عدهای بدون تفکر و تعقل، تسلیم هوای نفس خود و دیگران میشوند!
ج – «وظیفه» در دنیا، به ضرورت انجام کاری میگویند که به حکم عقل و شرع، بر عهدۀ انسان قرار میگیرد که به تعبیری، همان «تکلیف» میشود، چرا آدمی مکلف است وظایف محوله را به انجام رساند؛ اما وظایف، به زندگی دنیوی اختصاص ندارد، به ویژه برای آنان که همیشه از طرف خداوند متعال، مأمورند.
تکلیف و وظیفه پس از مرگ
بنابراین، میتوان گفت که موظف بودن به انجام تکالیف [احکام] عقلی و شرعی، اختصاص به دنیا دارد؛ چنان که در عوالم برزخ و قیامت، دیگر نه نماز در پنج وقت وجود دارد، نه تجارت، نه جنگ و صلح و نه تجارت و …؛ اما، هیچ موجودی بیهدف خلق نشده که در برهه یا عالَمی، بیکار و معطل بماند؛ لذا وظایفی به آنان محول میشود که باید انجام دهند و انجام هم میدهند.
*- فرشتگان بسیاری در آسمانهای هفتگانه و حتی در همین دنیای مادی و در زمین زندگی میکنند؛ اطراف هر انسانی، چندین فرشته وجود دارد و مقدرات عالَم توسط فرشتگان به زمین فرود میآید و به هر کدام وظایفی محول شده که باید انجام دهند و میدهند.
این فرشتگان، مانند انسان از «روح و جسم» یا «هوای نفس» و نیز از نیروی «اختیار در انتخاب» برخوردار نمیباشند که تبیین احکام شرعی برای آنها لازم باشد و مکلف به انجام آنها باشند؛ اما به هر کدام وظایفی محول شده است که انجام میدهند. اولیاء الله، مؤمنان و شهدا نیز همینطور.
اهل عصمت علیهم السلام، انوار الهی میباشند:
هر چه درجات وجودی والاتر باشد و مقامات انسانی در قرب الهی بیشتر باشد، نقش و اثر گذاری بیشتر میشود و به همین تناسب، وظایفی محول میگردد.
اگر فرمود: پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله، «رحمت للعالمین» میباشند، اختصاصی به این دنیا و طول مدت حیات ایشان ندارد، بلکه همیشه و همه جا، رحمت الهی [وجود بخشی خداوند متعال به تمام معنا و در جمیع جهات]، به واسطۀ ایشان صورت میپذیرد.
*- مرحوم آیت الله حائری شیرازی رحمت الله علیه میفرمودند: «همانطور که خداوند متعال شما را به واسطۀ پدرتان به وجود آورد، تا عمر دارید، هر فیضی که به شما برسد، از طریق پدرتان میباشد، خواه زنده باشد یا وفات نموده باشد».
بنابراین، اگر فرمود: «خداوند سبحان، مؤمنان را از ظلمات به سوی نور خارج میکند» و فرمود: «يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ يَشَاءُ – خداوند هر کس را که بخواهد (قابل بداند) به سوی نورش هدایت میکند» (النّور، 35)، اختصاص به دنیا ندارد، بلکه در بهشت نیز هدایت متوقف نمیشود، چرا که سیر الی الله و حصول کمال و قرب الی الله، محدود نمیباشد و این هدایت، به وسیلۀ «نورِ خدا» صورت میپذیرد.
و اگر فرمود: به همراه پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله که خودش نور میباشد، کتابی نازل نمودم که آن هم نور است، و نیز میزان (حجج الهی) نازل نمودم که آنها نیز نور میباشند و عالم را برای شما با «نُورٌ عَلَى نُورٍ» روشن کردم تا در روشنایی راه بروید و گمراه و هلاک نگردید؛ اختصاصی به این عالم ندارد. در برزخ و بهشت نیز این انوار الهی که اهل عصمت علیهم السلام میباشند، روشنی بخشاند ، لذا امر به ایمان و تبعیت از این انوار فرمود:
«فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَالنُّورِ الَّذِي أَنْزَلْنَا وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ» (التغابن، 8)
– حال كه چنين است به خدا و رسول او و نوری كه نازل كردهايم ايمان بياوريد، و بدانيد خدا به آنچه انجام میدهيد آگاه است.
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَآمِنُوا بِرَسُولِهِ يُؤْتِكُمْ كِفْلَيْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ وَيَجْعَلْ لَكُمْ نُورًا تَمْشُونَ بِهِ وَيَغْفِرْ لَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ» (الحدید، 28)
– ای كسانی كه ايمان آوردهايد از خدا بپرهيزيد، و به رسولش ايمان، بياوريد، تا دو سهم از رحمتش به شما ببخشد، و برای شما نوری قرار دهد كه با آن (در ميان مردم و در مسير زندگی خود) راه برويد، و گناهان شما را ببخشد، و خداوند غفور و رحيم است.
بنابراین، از مجموع آیات و روایات معلوم و فهم میشود که حقیقت «نور خداوند سبحان»؛ همان اهل عصمت علیهم السلام میباشند و کتابی که آن نیز نور الهی میباشد، به قلب رسول الله صلوات الله علیه و آله نازل شده و امامان مخازن وحی و معادن علم الهی میباشند و این مقامات و وظایف محولۀ مرتبط، اختصاصی به دنیا ندارد.
اهل عصمت علیهم السلام، پس از رحلت (شهادت):
امام، ولیّ الله، حجّت الله، سرّ الله، عین الله، ید الله و در یک کلمۀ جامع، خلیفة الله میباشد [که در این مجال کوتاه، امکان تعریف هر کدام نیست]، اما این مقامات ایشان، مختص به مدت کم زندگی در دنیا نمیباشد و بدیهی است که انسان کامل، ولیّ الله، حجّت الله و خلیفة الله، در عوالم دیگر نیز وظایف دیگری از جانب حق تعالی دارد؛ حال چه مربوط به دنیا و زندگی بشر در زمین باشد، چه مرتبط با عوالم دیگر.
●- هدایت، کار خداوند متعال میباشد، اما او این کار را بر اساس علم، حکمت و مقدرات (اندازهها)، با وسایلش انجام میدهد، چنان که وحی را به وسیله فرشته وحی نازل نمود، رزق را با وسایل مادی و غیر مادی میدهد و مرگ را به وسیلۀ فرشتۀ مرگ به انجام میرساند و …، لذا به بندگان مؤمنش فرمود که شما نیز به سوی او وسیله بجویید و به آنها متوسل شوید:
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ وَجَاهِدُوا فِي سَبِيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» (المائدة، 35)
– ای كسانی كه ايمان آوردهايد! پرهيزگاری پيشه كنيد و وسيلهای برای تقرب به خدا بجویید (برگزینید) و در راه او جهاد كنيد باشد كه رستگار شويد.
*- دانشجویی گفت: وقتی امکان ارتباط مستقیم با خداوند متعال وجود دارد، چرا وسیله بجوییم و توسل کنیم؟! گفتم: اولاً دعا و هر گونه ارتباط نیز با وسایل (قلب، زبان، کلمه، نماز و …) به انجام میرسد و گریزی از توسل به وسایل نداری؛ ثانیاً هر گاه خداوند متعال چیزی را بی واسطه به تو داد، بگیر و به ما نیز یاد بده!
●- بنابراین، امامان علیهم السلام که واسطۀ رحمت (وجود بخشی) الهی – واسطۀ فیض الهی – واسطه هدایت (چه هدایت انسان و چه تمام عالم به سوی مقصد و مقصود) در تمام عالم هستی و نیز واسطۀ نجات از آتش، گذر سالم و سریع از پل صراط که در همین دنیا صورت میپذیرد و در آخرت حقیقت آن نمایان میگردد – بالا برندۀ عبادات و دعاها و فرود آورندۀ اجرها و استجابتها و … میباشند. پس، وظایف (کارهای بسیاری) دارند که از سوی خداوند سبحان به آنان محول شده و به انجام میرسانند.
*- این امام است که باذن الله، عقول، اذهان و قلوب را متوجه خود میگرداند – این امام است که شفاعت مینماید – این امام است که باذن الله، به سلامها و خواستهها پاسخ میدهد، دست افتاده و نیازمند را میگیرد و … .
اینها همه وظایف محوله از سوی خداوند سبحان میباشند که اختصاصی به طول حیات آنها در دنیا ندارد.
حضرت امام صادق علیه السلام:
«نَحنُ حُجَّةُ اللّهِ في عِبادِهِ، وشُهَداؤُهُ عَلى خَلقِهِ، واُمَناؤُهُ عَلى وَحيِهِ، وخُزّانُهُ عَلى عِلمِهِ، ووَجهُهُ الَّذي يُؤتى مِنهُ، وعَينُهُ في بَرِيَّتِهِ ولِسانُهُ النّاطِقُ، وقَلبُهُ الواعي، وبابُهُ الَّذي يَدُلُّ عَلَيهِ. ونَحنُ العالِمونَ بِأَمرِهِ، والدّاعونُ إلى سَبيلِهِ. بِنا عُرِفَ اللّهَ، وبِنا عُبِدَ اللّه. نَحنُ الأَدِلاّءُ عَلَى اللّهِ، ولَولانا ما عُبِدَ اللّه» (التوحيد : 152 / 9 عن ابن أبي يعفور .)
– ما حجّت خداييم در ميان بندگان و گواهان او در ميان خلايق و معتمدان او در وحى مقام كبريايى و گنجوران او در دانشش و چهره او كه بدان روى مىآورند و چشم او در ميان مردم و زبان گوياى او و دل ديدهور او و درى كه بدان هدايت مىكند. ماييم آگاهان از امر او و دعوتگران به راهش. خدا با ما شناخته و با ما پرستيده مىشود. ما رهنمايان به سوى خداييم و اگر ما نمى بوديم خداوند پرستش نمى شد.
حضرت امام رضا علیه السلام:
«بِالْإِمَامِ تَمَامُ اَلصَّلاَةِ وَ اَلزَّکَاةِ وَ اَلصِّیَامِ وَ اَلْحَجِّ وَ اَلْجِهَادِ … » (اصول کافی، ج1، کتاب الحجة)
– بوسیله امامت نماز و روزه و زکاة و حج و جهاد درست میشوند … .
