پرسش:
برایم این پرسش مطرح است که مگر بهشت و جهنم در قیامت برپا نمیشود، پس رسول اکرم صلوات الله علیه و آله در معراج، چه چیزی را مشاهده نمودند؟!
پاسخ:
در همین عالمِ ماده و طبیعت و زندگی دنیوی ما، هر کاری، اگر چه نوشیدن یک جرعه آب باشد نیز یک صورت ظاهری و صورتهای باطنی بسیاری دارد که ما اکنون نمیبینیم، ولی آن روزی که همه پردهها کنار میروند و اسرار آشکار میشوند: «يَوْمَ تُبْلَى السَّرَائِرُ – در آن روز كه اسرار پنهان آشكار میشوند» (الطارق، 9)؛ حقایق را به چشم میبینیم؛ و البته برخی که اهل بصیرت هستند، در همین عالَم نیز صورتهایی از باطن را میبینند.
خداوند سبحان در توصیف آخرت، نسبت به اعمال همگان فرمود:
«فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ * وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ» (الزلزلة، 7 و 8)
– پس هر كس به اندازه سنگينی ذرهای كار خير انجام داده آن را میبيند * و هر كس به اندازه ذرهای كار بد كرده آن را میبيند.
بدیهی است که این “دیدن هر ذره کار خوب یا بد”، “دیدن” صورت ظاهری اعمالی که در دنیا انجام دادهایم نمیباشد، بلکه دیدن صورت حقیقی آن کارهاست. به عنوان مثال: کسی که دو رکعت نماز قربة الی الله اقامه کرده، یا در راه خدا مجاهدت نموده، آنجا دوباره نماز یا جهادش را نمیبیند، بلکه حقیقت آن را میبیند؛ و هم چنین است کسی که دروغی گفته، غیبتی نموده، تهمتی زده، مال نامشروعی کسب کرده، ظلمی نموده یا عمری را در غفلت و معصیت سر کرده است!
بنابراین، این حقایق اعمال، همان صورتهای باطنی اعمال میباشند که در همین دنیا به همراه اعمال (مانند روح به همراه کالبد) وجود دارند، ولی ما امروز نمیبینیم، و فردا میبینیم.
دربارۀ کسانی که آیات خدا را میفروشند، یا مال یتیم را به ناحق میخورند، فرمود: از هم اکنون آتش در شکمهای خود میریزند! اما اکنون آن را نمیبینند و فردا که به حقیقت اعمال خود وصل شدند، آن را میبینند:
«إنَّ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوَالَ الْيَتَامَى ظُلْمًا إِنَّمَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَيَصْلَوْنَ سَعِيرًا» (النساء، 10)
– كسانی كه اموال يتيمان را از روی ظلم و ستم میخورند، تنها آتش میخورند و به زودی در شعلههای آتش (دوزخ) میسوزند (به آن شعلهها وصل میشوند).
برپایی بهشت و جهنم
“بهشت و جهنم” «هنوز برپا نشدهاند»، با «هنوز خلق نشدهاند»، بسیار متفاوت است. «بر پا نشدهاند»، یعنی هنوز قیامت بر پا نشده است، اما «خلق نشدهاند»، یعنی هنوز وجود نیافتهاند؛ در حالی که بهشت و جهنم خلق شدهاند، اما قیامت هنوز برپا نشده است.
وقتی خداوند سبحان، قسم یاد میکند که مؤمنان و برخورداران از عمل صالح را به بهشت میبرد و کافران، مشرکان، ظالمان و مجرمان را به جهنم میبرد، لابد جایی وجود دارد که میفرماید به آنجا میبرد. لذا چه در بارۀ بهشت و چه در بارۀ جهنم، نفرمود که بعداً خلق میکنم، بلکه فرمود «برای هر دو گروه، از هم اکنون آماده شده است»:
«وَسَارِعُوا إِلَى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ» (آل عمران، 133)
– شتاب كنيد برای رسيدن به آمرزش پروردگارتان؛ و بهشتی كه وسعت آن، آسمانها و زمين است؛ و برای پرهيزگاران آماده شده است.
«وَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي أُعِدَّتْ لِلْكَافِرِينَ» (آل عمران، 131)
– و بپرهیزید (خود را حفظ کنید) از آتشی كه برای كافران آماده شده است.
بهشت و جهنم برای هر کسی
بنابراین، بهشت و جهنم از همان ابتدا آفریده شدهاند، اما چگونگی آن برای هر کسی متفاوت است.
درجات و مقامات بهشتی و نیز نعمات بهشتی برای هر کسی، به دو بخش تقسیم میشوند که یک بخش حقیقت و حاصل اعتقادات، مواضع و عملکردهای خودش میباشد، و بخش دیگر اضافه، پاداش و تفضلی است که خداوند شکور میدهد:
«لِيُوَفِّيَهُمْ أُجُورَهُمْ وَيَزِيدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّهُ غَفُورٌ شَكُورٌ» (فاطر، 30)
– (آنها اين اعمال صالح را انجام ميدهند) تا خداوند اجر و پاداش كامل به آنها دهد و از فضلش بر آنها بيفزايد كه او آمرزنده و بسیار شكرگزار است.
اما جهنمیان، فقط و فقط به حقیقت اعتقادات، مواضع و اعمال خودشان میرسند و ذرهای بیش از آن چه خود فراهم نمودند، عذاب نمیبینند؛ چرا که پاداش اضافه، از فضل و کرم است، اما عذاب اضافه، ظلم میشود و او به کسی ظلم نمیکند:
«مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا وَمَنْ جَاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَلَا يُجْزَى إِلَّا مِثْلَهَا وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ» (الأنعام، 160)
– هر كس كار نيكی بياورد ده برابر آن پاداش خواهد داشت و هر كس كار بدی بياورد جز به مقدار آن كيفر نخواهد ديد و ستمی بر آنها نخواهد شد.
بهشت و جهنم از هم اکنون
بنابراین، نه تنها بهشت و جهنم آفریده شدهاند، بلکه مؤمنان از هم اکنون که در مسیر بهشت میروند و در بهشت قرار دارند و جهنمیان نیز از هم اکنون در جهنم قرار دارند، اما یک روز به آخر خط و مقصد میرسند و به حقیقت آن چه در آن قرار داشتهاند را میبینند؛ چنان که در مورد اهل جهنم در این دنیا فرمود:
«يَسْتَعْجِلُونَكَ بِالْعَذَابِ وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِيطَةٌ بِالْكَافِرِينَ» (العنکبوت، 54)
– آنها با عجله از تو تقاضای عذاب میكنند، در حالی كه جهنم به كافران احاطه دارد!
مشاهدات معراج
بنابراین، بهشت و جهنم، از همان ابتدای خلقت جنّ و انس خلق شدهاند، و پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله، وارد آن بهشت شدند و اهلش را دیدند، اما به جهنم وارد نشدند، ولی جهنم و اهلش را دیدند؛ چنان که اهل عصمت علیهم السلام و بسیاری از مؤمنان و اولیای الهی، در همین دنیا نیز اهل بهشت و جهنم را میبینند.
اگر چه شهود هیچ کسی به حد ایشان و آن هم در معراج نمیرسد، اما بسیاری در همین دنیا، به مراتبی از این شهود میرسند؛ چنان که شهدای کربلا، در شب عاشورا، بهشت خود را دیدند و برخی از عرفا، در یک کشف و شهود، اهل بهشت و جهنم را میبینند؛ مانند جوانی به نام حارثة بن نعمان انصاری، که به پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله عرض نمود: «گویا اهل بهشت را میبینم که به زیارت یکدیگر میروند و گویا اهل جهنم را میبینم. که در جهنم معذبند» و حضرت به ایشان فرمودند: «تویی آن مؤمنی که خدا دلت را به ایمان منور ساخته است. بر این حال ثابت باش خدا تو را ثابت بدارد». وی از ایشان توفیق شهادت را مسئلت نمود و البته به شهادت نیز رسید.
●- نتیجه آن که بهشت و جهنم، خلق شدهاند و وجود دارند، اما این انسان است که چگونگی هر کدام را برای خودش میسازد.
گروهی در این دنیا، راهی بهشتی میشوند که خلق شده است و میکوشند تا خانۀ آخرت خود را هر چه آبادتر سازند – گروه دیگری راهی جهنم میشوند و غافلند از این که چه عذابهایی را برای خود مهیا میکنند! – گروهی به سوی بهشت میروند، اما در نیمۀ راه، مسیر را تغییر میدهند و رهسپار جهنم میشوند – و گروه دیگری، مسیر جهنم را میپیمایند، اما در بین راه متوجه خطای خود میگردند و مسیر حرکتشان را به سوی بهشت تغییر میدهند؛ مانند حرّ، پسرانش، و تنی چند که شب عاشورا، صبح عاشورا و حتی ظهر عاشورا، به سوی حضرت آمدند، نزد خدا استغفار نمودند، از ایشان عذر خواستند و به مقام شهادت نیز نایل آمدند!
این تغییر مسیرها را در زندگی روزمرۀ خود شاهدیم، لذا سفارش شده که برای “عاقبت به خیری” بسیار دعا کنید و در راه رسیدن به آن بکوشید.
