پرسش:
بر اساس آیات قرآن، تشکیل استخوان قبل از گوشت است یا پس از آن؟ آیا علم مدرن با این دیدگاه قرآن سازگار است؟
پاسخ:
برخی گفتهاند قرآن میگوید ابتدا استخوان جنین شکل میگیرد و سپس گوشت روی آن را میپوشاند، در حالی که علم جدید نشان میدهد ماهیچهها و مدلهای غضروف بهطور همزمان و در موازات یکدیگر شکل میگیرند و ماهیچهها پیش از تبدیل غضروف به استخوان شروع به رشد میکنند. در این نوشتار به نقد چنین مدعایی پرداخته میشود.
گاهشماری تشکیل استخوان و بافت نرم از منظر قرآن و علم
خداوند در آیهٔ ۱۴ سورۀ «مؤمنون» به مراحل آفرینش انسان اشاره میکند: ﴿ثُمَّ خَلَقْنَا اَلنُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا اَلْعَلَقَةَ مُضْغَهً فَخَلَقْنَا اَلْمُضْغَةَ عِظٰاماً فَکَسَوْنَا اَلْعِظٰامَ لَحْماً …﴾. در این آیه نطفه، سپس علقه (خون بسته)، و آنگاه مُضغه (پارهگوشت) ذکر شده و آمده که از مضغه «عظام» ساخته شده و سپس «لحم» بر آن پوشانده شده است.
در ادبیات عرب بین «ثُمَّ» و «فاء» تفاوت وجود دارد: «ثُمَّ» دلالت بر فاصله زمانی دارد، اما «فاء» معمولاً دلالت بر پیوستگی و فاصلۀ کم دارد. بنابراین متن آیه چنین میرساند که تبدیل نطفه به علقه مدتی طول میکشد (با «ثُمَّ» این ترتیب نشان داده شده است)، اما مراحل بعدی فاصلهای نزدیک و پیوسته دارند(با «فـ» این ترتیب بیان شده است)؛ بر این مبنا قرآن میگوید مضغه به استخوان تبدیل میشود و سپس بدون فاصله طولانی گوشت بر استخوان پوشانده میشود(۱).
از جنبهٔ جنینشناسی نیز اسکلت و بافتهای اطراف آن از لایههای جنینی مختلف سرچشمه میگیرند: لایهٔ میانی(مزودرم) تمایل به تشکیل بافتهای پیوندی و استخوانی دارد و لایههای محیطی به تشکیل ماهیچه و پوست میانجامند. به این ترتیب، اشارهٔ قرآن به تقدم شکلگیری استخوان و سپس پوشیدهشدن آن توسط گوشت، با توصیف کلی فرایندهای جنینی سازگار است(۲).
پینوشتها:
(۱) «أتى بثمّ فی الفقره الاولى للاشاره الى امتداد الزّمان من اوّل استقرار النّطفه فی الرّحم الى صیرورتها دما منعقدا بخلاف صیروره العلقه مضغه فانّه لا تراخى بین العلقه و المضغه»(محمد بیدختی؛ بیان السعاده فى مقامات العباده؛ چاپ دوم، بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۹۱).
(۲) حسین رضایی؛ عرصۀ سیمرغ: پاسخی قاطع به شبهات کتاب نقد قرآن سُها؛ قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۸ش، ص۵۰–۵۳.
