پرسش:
در جوانی گناهانی را مرتکب شده‌ام و اکنون در میانسالی و پیری که توان، رغبت و حتی حوصله و نشاط دوران جوانی را ندارم توبه می‌کنم؛ آیا فضای ارتکاب گناه و فضای توبه یکی است، آیا مغفرت شامل می‌گردد؟
پاسخ:
البته که فضاها تغییر یافته است، فضای این لحظه، با لحظه‌ی پیش نیز یکی نمی‌باشد. اما خداوند ارحم الراحمین، واحد، احد و باقی است و هیچ تغییری به او راه ندارد.
مشکل اساسی اینجاست که «استغفار و توبه»، به یک معنا در نظر گرفته شده است. در حالی که “استغفار”، طلب پوشش دادن و بخشیدن است و “توبه” به معنای بازگشت از گناه به سوی خداوند متعال می‌باشد.
توبه – بنابراین، شاید کسی در جوانی مرتکب گناه شده است و بدون توبه [ولو مکرر و مستمر]، جوانی را پشت سر گذاشته باشد و دیگر امکان تکرار آن گناه را نداشته باشد، بدیهی است که در اینجا دیگر “توبه = بازگشت از گناه به سوی خداوند متعال”، برای او مصداقی ندارد! مثل کسی که با چشمش گناه می‌کرده، حالا پیر شده یا جوان است، اما بر اثر بیماری یا حادثه‌ای، بینایی‌اش را از دست و حالا بیاید توبه کند که دیگر با چشمانش گناه نکند! یا [العیاذ بالله] کسی مرتکب زنا می‌شده و حالا که دیگر قوای شهوت جنسی خود را از دست داده، “توبه” کند که دیگر مرتکب این فعل حرام نشود! خب، او اگر بخواهد هم نمی‌تواند چنین کند.
از این‌رو، می‌فرماید: «توبه محتضر»، یعنی کسی که دیگر مرگ را با چشمش می‌بیند و با وجودش درک می‌کند را قبول ندارم. چنان که توبه‌ی فرعون در حال غرق شدن را قبول ننمود. و همین طور است اگر مرگ عضوی یا کششی و نیازی فرا رسد.
اما، یک موقع کسی ثروتمند بوده و با ثروتش انواع و اقسام گناهان [از اسراف گرفته، تا تجمل‌گرایی، تفاخر، ظلم به دیگران، عیاشی و …] را مرتکب می‌شده و اکنون ورشکست و نادار شده است؛ خب، او ممکن است دوباره ثروت یا پولی به دست آورد. لذا اگر واقعاً پشیمان شد و “توبه” کرد، توبه‌اش مقبول است، چرا که “امکان” از او گرفته نشده است. و البته باید بداند که مجدداً امتحان خواهد شد؛ ولو با اندکی پول، و یا با ثروتی کلان.
استغفار – اما موضوع “استغفار” متفاوت است. شخص مرتکب گناه شده و اکنون متوجه شده که خطاهای بسیاری را در محضر حق تعالی مرتکب شده است و به زودی او را می‌آورند و باید پاسخگو باشد؛ و البته می‌داند که چه سرنوشت تلخ و هولناکی منتظر اوست. لذا بسیار مخلصانه، خاضعانه، خاشعانه، ملتمسانه و نیز با “ترس و امید” (خوف و رجا)، از خداوند رحمان، غفار، عفو و کریم می‌خواهد که گناهان او را ببخشد و حتی از سابقه و پرونده‌ی او “محو” نماید.
خداوند متعال نیز همه‌ی گناهان را بر بنده‌ی تائب و مستغفرش، یکجا می‌بخشد – گاه با آه، یک توجه، یک دم، یک دعا و یک قطره اشک می‌بخشد. چنان که در روایات بسیار آمده که با دو رکعت نماز با توجه، تمامی گناهان بخشوده می‌شود. یا با دست دادن دو برادری دینی به هم، گناهان مانند برگ درختان پاییزی می‌ریزد و …؛ البته این که باید حق الناس را ادا کند، یا حلیت بگیرد، یا فرصت بگیرد، یا این که باید قصد اصلاح داشته باشد و در این راه قدم بردارد و …، امر جداگانه‌ای است.
حرّ در یک آن برگشت و فرصتی برای مطالعه و نماز شب و … نداشت؛ از خداوند متعال به واسطه‌ی امام علیه السلام، طلب مغفرت نمود، سپس توبه نمود؛ [چرا که توبه، گام بعد از استغفار می‌باشد] و بلافاصله نیز به میدان رفت و شهید شد.
پس گناهی که خداوند متعال نمی‌بخشد، در حال شرک و ناامیدی از رحمت خداوند از دنیا رفتن است، که اهانت و افترای به اوست.
« قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ » (الزّمر، 53)
ترجمه: بگو اى بندگان من كه بر خويشتن زياده روى روا داشته‌ايد، از رحمت خدا نوميد مشويد در حقيقت خدا همه گناهان را مىآمرزد كه او خود آمرزنده مهربان است.
