پرسش:
امام حسین(ع) جمله‌ی معروفش: «ألا و إن الدعی ابن الدعی قد ترکنی (قد رکز) بین السلة والذلة وهیهات له ذلک منی! هیهات منا الذلة»، را در چه زمان و در کجا و به چه کسی فرمود؟ و این سخن به چند تعبیر آمده است؟
پاسخ:
بر اساس گزارش‌های تاریخی، امام حسین(ع) در روز عاشورا و قبل از آغاز نبرد، در برابر سپاهیان عمر بن سعد خطبه‌ای خواند و در ضمن آن فرمود:
«… أَلَا وَ إِنَّ الدَّعِی ابْنَ الدَّعِی قَدْ تَرَکنِی بَینَ السَّلَّةِ وَ الذِّلَّةِ وَ هَیهَاتَ لَهُ ذَلِک مِنِّی هَیهَاتَ مِنَّا الذِّلَّة»؛[۱] این فرومایه(عبیدالله بن زیاد)، فرزند فرومایه‌ای دیگر(زیاد بن ابیه)، مرا بین دو راهی کشته‌شدن با شمشیر و یا قبول خواری قرار داده است؛ هیهات که ما زیر بار ذلّت و خواری برویم؛ زیرا خداوند و پیامبرش و مؤمنان از ذلّتپذیری ما، ناخرسندند و دامنهای پاک مادران و دلاور مردان غیرتمند و انسان‌های والاتبار روا نمیدانند که ما اطاعت فرومایگان پست را بر شهادت در صحنه‌ی کارزار ترجیح دهیم. بهوش باشید! من اکنون، با تعداد یاران اندک برای مبارزه با دشمنان فراوان به پیش خواهم رفت».
این عبارت با تفاوت‌هایی در متون تاریخی و حدیثی دیگر آمده است: «ألا و ان الدعی ابن الدعی قد رکز بین اثنتین؛ بین السلّة و الذلّة و هیهات منّا الذلّة».[۲]
و یا در برخی از گزارش‌ها این‌گونه آمده است: «إِنَّ الدَّعِی ابْنَ الدَّعِی قَدْ رَکزَ مِنَّا بَینَ اثْنَتَینِ بَینَ الْمِلَّةِ [السَّلَّةِ] وَ الذِّلَّةِ وَ هَیهَاتَ مِنَّا الدَّنِیئَة».[۳]
[۱]. طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج علی أهل اللجاج، محقق، مصحح، خرسان، محمد باقر، ج ۲، ص ۳۰۰، مشهد، نشر مرتضی، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
[۲]. مسعودی، علی بن حسین، اثبات الوصیة للإمام علی بن أبی طالب(ع)، ص ۱۶۶ – ۱۶۷، قم، انصاریان، چاپ سوم، ۱۳۸۴ش.
[۳]. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول(ص) ، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ص ۲۴۰ – ۲۴۱، قم، جامعه مدرسین، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
