پرسش:
در آیات اول سوره الرحمن فرموده: «یاد دادیم قرآن را و خلق کردیم انسان را»، مگر بعد از خلق انسان خداوند قرآن را به چه کسی یاد داده است؟
پاسخ:
شاید مقصود شما «پیش از خلقت انسان» میباشد و البته پس از انسان نیز به جنیّان تعلیم داده شده است، اما در عین حال ترجمه و متن آیات مورد بحث به شرح زیر میباشد:
«الرَّحْمَنُ * عَلَّمَ الْقُرْآنَ * خَلَقَ الْإِنْسَانَ * عَلَّمَهُ الْبَيَانَ»
– خداوند وجود بخش * قرآن را تعلیم داد * انسان را آفرید * و به او «بيان» را آموخت.
الرّحمان – رحمان، اسم فاعل برای رحمت میباشد، یعنی کسی که “رحمتآور – رحمت بخش” است، و “رحمت” یعنی: وجود بخشی؛ لذا “رحمان”، یعنی: وجود بخش – هستی بخش.
این که متذکر شدهاند که رحمت خداوند سبحان بر سایر اسمهای او سبقت دارد، برای این است که نخست وجود میبخشد و سپس آن وجود را تحت ربوبیّت، هدایت، تعلیم و … قرار میدهد.
در قرآن کریم فرمود: «وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ – رحمت من هم چیز را فرا گرفته است» (الأعراف، 156)؛ و در اولین فراز از دعای کمیل میخوانیم: «اللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِرَحْمَتِكَ الَّتِى وَسِعَتْ كُلَّ شَىْءٍ – بار الها! از تو درخواست میکنم، به رحمتت که همهچیز را فرا گرفته است»؛ چرا که ابتدا وجود میبخشد و سپس هر چه بدهد نیز وجود بخشی و ظهوری از رحمت اوست. لذا کار، با تجلی اسم رحمت او آغاز میشود: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ».
عَلَّمَ الْقُرْآنَ – اشاره به معلم دارد و نه به مُتَعلم. یعنی: سخن از این دارد که معلم قرآن کریم کیست؟ نه این که به چه کسی تعلیم داده است.
اگر چه قرآن کریم، به جبریل امین علیه السلام و چه بسا سایر فرشتگان وحی و فرشتگانی که کار عالم خلقت و انسان را از جانب حق تعالی تدبیر میکنند «فَالْمُدَبِّرَاتِ أَمْرًا» نیز تعلیم داده شده است تا وحی را نازل کنند و طبق آیات قرآن کریم تدبیر نمایند، اما آیۀ «عَلَّمَ الْقُرْآنَ»، تصریح، تأکید و تذکر بر این است که قرآن مجید را همان «الرَّحْمَنُ» علیم داده است؛ و قرآن مجید، خودش تجلی رحمت الهی است و وجود بخش میباشد.
قرآن کریم، تجلی علم خداوند متعال میباشد که نزد خودش و در لوح محفوظ، بسیار بلند مرتبه، حکیم و حکمتآموز میباشد، «وَإِنَّهُ فِي أُمِّ الْكِتَابِ لَدَيْنَا لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ – و همانا كه آن در كتاب اصلى [لوح محفوظ ] به نزد ما بسیار والا و حکیمانه است» (الزّخرف، 4).
قرآن کریم، یک کتاب به معنای نوشتههایی روی کاغذ نیست، بلکه حقیقتی دارد، زنده است، و خودش حکیم میباشد که حکمت میآموزد: «یس * وَالْقُرْآنِ الْحَكِيمِ».
حال میفرماید: «این قرآن را خداوند رحمان تعلیم داده است».
خَلَقَ الْإِنْسَانَ – سپس اشاره به خلقت انسان دارد که فرمود زمین و آسمان و هر چه هست را برای او خلق نموده است و البته قرآن کریم نیز به انسان و برای انسان نازل شده است و سراسر توصیف انسان کامل و راهکار رشد و کمال انسان میباشد.
تأکید آیه بر چیست؟ بر این که این انسان را همان خدایی خلق کرده که «الرَّحْمَنُ» است، همان رحمانی که قرآن کریم را تعلیم داده است؛ و این خلقت نیز تجلی «رحمت واسعۀ اوست».
عَلَّمَهُ الْبَيَانَ – یعنی: «بیان را به انسان تعلیم داد». برخی «بیان» را به «سخن گفتن» معنا کردهاند، اما اگر چه سخن گفتن خودش بیان و برای تببین میباشد، اما «بیان»، یعنی «روشنگری»، چنان که فرمود: «قرآن کریم، خودش تبیان همه چیز است».
پس، استعداد، امکان و توانِ «بیان – روشنگری» را که بیشتر با “کلام” محقق میگردد، او به انسان تعلیم داده است؛ چه کسی؟ همان «الرَّحْمَنُ».
●- بنابراین، اگر چه قرآن مجید، پیش از نزول، در مرتبۀ اعلی، در “امّ الکتاب” یا “لوح محفوظ” نوشته شده که همان نیز نزولی از علم الهی میباشد – و اگر چه به فرشتگان بسیاری نیز تعلیم شده است – اگر چه مخاطبش انسان است و پس از انسان به جنیّان نیز تعلیم داده شده است و …، اما در این آیات بحث از تعلیم پیش از انسان یا پس از انسان نیست، بلکه بحث از این است که همه فعل خداوند رحمان و همان رحمت (وجود بخشی) او میباشد.
مشارکت و هم افزایی – پرسش و نشانی پیوند پاسخ، جهت ارسال و انتشار توسط شما؛ متشکریم.
پرسش:
در آیات اول سوره الرحمن فرموده: «یاد دادیم قرآن را و خلق کردیم انسان را»، مگر بعد از خلق انسان خداوند قرآن را به چه کسی یاد داده است؟
