ربوبیت چه تلازمی با خالقیت خدا دارد؟

پرسش:

ربوبیت چه تلازمی با خالقیت خدا دارد، یعنی آیا با اثبات خالقیت خدا، ربوبیتش نیز به اثبات می‌رسد؟

پاسخ:

اگر چه در مباحث عقلی (فلسفی) و کلامی، دلایلی برای اثبات خالقیت خداوند سبحان اقامه می‌نماییم؛ اما حقیقت این است که وجود و خالقیت او، امر ثابت شده‌ای است که تردیدی به آن راه ندارد که نیاز به دلیل و اثبات داشته باشد؛ چنان که فرمود: «قَالَتْ رُسُلُهُمْ أَفِي اللَّهِ شَكٌّ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ – پیامبرانشان گفتند: آیا در خدا که آفریننده آسمان‌ها و زمین است، شکی هست؟» (ابراهیم علیه السلام، 10)

وجود خداوند سبحان و خالقیت او، یک شناخت (معرفت) فطری است که خداوند سبحان در جان، عقل و قلب تمامی بندگانش نهادینه نموده است.

خالق

خداوند سبحان، در مقام اثبات خالقیت خود، انسان را به حکم عقل فطریش متذکر می‌گردد و توجه می‌دهد تا با اندکی تفکر، به آن نتایج عقلی برسد:

«أَمْ خُلِقُوا مِنْ غَيْرِ شَيْءٍ أَمْ هُمُ الْخَالِقُونَ * أَمْ خَلَقُوا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بَلْ لَا يُوقِنُونَ» (الطور، 35 و 36)

– آيا آنها از هیچ (و بی سبب) شده‏‌اند، يا خود خالق خويشتنند؟! * آيا آنها آسمانها و زمين را آفريده‏‌اند؟ (نه) بلكه آنها طالب يقين نيستند!

از سویی، همگان شاهد عظمت عالم خلقت می‌باشند؛ ماده‌گرایان نیز دست کم عالم ماده و نظم و مدیریت حاکم بر آن را می‌بینند که البته جز اندکی به آن علم نیافته‌اند؛ و از سویی دیگر، همگان می‌دانند که اولاً چیزی از عدم و خود به خود هستی نمی‌یابد و به وجود نمی‌آید – ثانیاً آنها خالق خودشان و هیچ چیز دیگری نیستند – و ثالثاً سایر مخلوقات چون خودشان نیز مخلوقند و خالق نیستند و نمی‌توانند خلق نمایند؛ لذا بی‌تردید خالقی هست که این عالم را خلق نموده و به حکم عقل، او دیگر مخلوق نیست؛ پس، هستی و کمال محض است.

«يَا أَيُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ إِنَّ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لَنْ يَخْلُقُوا ذُبَابًا وَلَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ وَإِنْ يَسْلُبْهُمُ الذُّبَابُ شَيْئًا لَا يَسْتَنْقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطَّالِبُ وَالْمَطْلُوبُ» (الحج، 73)

– ای مردم مثلی زده شده است گوش به آن فرا دهيد: كسانی را كه غير از خدا می‏خوانيد هرگز نمی‏توانند مگسی بيافرينند، هر چند برای اين كار دست به دست هم دهند و هر گاه مگس چيزی از آنها بربايد نمی‏توانند آن را باز پس ‍ گيرند، هم اين طلب كنندگان ناتوانند و هم آن مطلوبان.

بنابراین، سراسر خلقت کار خدا (فعل خداوند) است و اوست که خلق نموده و برای هر چیزی اندازه گذاشته است: «إِنَّا كُلَّ شَيْءٍ خَلَقْنَاهُ بِقَدَرٍ – ماييم كه هر چيزى را به اندازه آفريده‏‌ايم‌» (القمر، 49)؛ نظامات علت و معلول، سبب و مسبب، حرکت و محرک را او بر عالم حاکم نموده و و اثرگذاری و اثر پذیری را به جریان انداخته است.

ربّ

حال پرسش عقلی این است که اولاً آیا خلقت دم به دم ادامه ندارد؟ و ثانیاً: آیا پس از خلقت، رها می‌کند؟! آیا تدبیر، تربیت و ادارۀ عالم هستی، به دیگران (مخلوقات) سپرده شده است؟!

یهودیان گفتند: «يَدُ اللَّهِ مَغْلُولَةٌ – دست خدا بسته است»؛ می‌گویند: «او پس از آن که خلق نموده و قوانینی را مترتب و حاکم نمود، دیگر خودش هم نمی‌تواند در آنها دخالت داشته باشد!» البته این ادعا، سیاسی بوده و هست؛ می‌گویند: «خداوند امور ما انسان‌ها را به خودمان واگذار نموده است!» ما می‌پرسیم: «مگر خلقت دائماً استمرار ندارد و مگر انسان بر چه چیزی علم، مالکیت و حاکمیت دارد که بتواند خودش و عالم هستی را اداره کند؟!»

• -هیچ کسی بر سر خالقیت خداوند متعال، بحثی ندارد و همه بر آن اذعان دارند؛ مگر این که خود را به نادانی زده بگویند: «هنوز علم کشف نکرده که جهان چگونه پدیده آمده است!»؛ بلکه تمامی ادعا و دعواها، بر سر «ربوبیّت» می‌باشد.

فرعون، ادعای خالقیت نکرد، ارباب و مدیران دیگر را نیز رد نکرد؛ اما گفت: «أَنَا رَبُّكُمُ الْأَعْلَى – برترین رب شما، منم»؛ امروزه نیز امریکا، پادشاهان، رؤسا و دولت‌ها را رد نمی‌کند، بلکه می‌گوید: «برترین ربّ، یعنی مالک، صاحب اختیار و تربیت کنندۀ امور برتر مائیم و همگان باید از هر لحاظی [فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، نظامی، امنیتی و …] تحت حاکمیت و مدیریت ما باشند!

اما، خداوند متعال می‌فرماید:

«إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ…»

– همانا پروردگار شما الله است كه آسمانها و زمين را خلق کرده است» (یونس علیه السلام، 3)

«بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ أَنَّى يَكُونُ لَهُ وَلَدٌ وَلَمْ تَكُنْ لَهُ صَاحِبَةٌ وَخَلَقَ كُلَّ شَيْءٍ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ * ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ فَاعْبُدُوهُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ وَكِيلٌ» (الأنعام، 101 و 102)

– پديدآورنده آسمانها و زمين است؛ چگونه او را فرزندى باشد در صورتى كه براى او همسرى نبوده و هر چيزى را آفريده و اوست كه به هر چيزى داناست * اين است‏ الله، پروردگار شما که هيچ إلهی (معبودى) جز او نيست آفريننده هر چيزى است پس او را بپرستيد و او بر هر چيزى نگهبان است.

در این آیات متذکر می‌گردد که «ربّ»، خالق زمین و آسمان و همه چیز است – علیم، حکیم، قادر و وکیل اوست و همتایی ندارد؛ نه در خالقیت، نه در اولوهیت و نه در ربوبیّت؛ او واحد و اَحد است و مثل و مانند و همتا و شریکی هم ندارد.

• -بنابراین، «مالک»، همان خالق است و «ربّ» همان مالک است و تا کسی بر چیزی علم، قدرت و مالکیت نداشته باشد، نمی‌تواند آن را «ربوبیّت» نماید؛ لذا چون ثابت شد که خالق فقط اوست، ثابت می‌شود که مالک و قادر و ربّ نیز فقط اوست و تمامی موجودات عالم هستی، مخلوق او و تحت «مالکیت و ربوبیّت» او می‌باشند.

«يُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهَارِ وَيُولِجُ النَّهَارَ فِي اللَّيْلِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لِأَجَلٍ مُسَمًّى ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ لَهُ الْمُلْكُ وَالَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ مَا يَمْلِكُونَ مِنْ قِطْمِيرٍ» (فاطر، 13)

– شب را به روز درمى ‏آورد و روز را به شب درمى ‏آورد و آفتاب و ماه را مسخر (رام) كرده است [كه] هر يك تا هنگامى معين روانند؛ اين است‏ الله، پروردگار (ربّ) شما؛ فرمانروايى از آن اوست و كسانى را كه بجز او مى‌خوانيد، مالك پوست هسته خرمايى [هم] نيستند.