پرسش:
رسالت خانه‌داری و همسرداری در سیره حضرت زهرا(س) چگونه است؟
پاسخ:
ابتدا باید گفت شخصیت بانوی اول اسلام، حضرت زهرا(س) فراتر از آن است که بخواهیم آن‌را تنها در خانه‌داری و همسرداری محدود کنیم. به عبارت دیگر، شخصیت بانوان تنها با معیار خانه‌داری و همسرداری ارزش‌گذاری نمی‌شود، همان‌گونه که مریم بنت عمران(ع) نیز بدون آنکه شوهری داشته باشد، شخصیتی برجسته بود. با این وجود، درباره روش خانه‌داری و همسرداری حضرت فاطمه(س) روایات متعددی نقل شده است که در این نوشتار به بخشی از آنها اشاره می‌کنیم:
الف) روش خانه‌داری
۱. تقسیم کار: گزارش شده است هنگامی که رسول خدا(ص) فضّه نوبیّه را به خدمت حضرت زهرا(س) گماشتند، حضرتشان از وی خواستند تا میان خمیر درست کردن و نان پختن، یکی را انتخاب نمایند و او نیز درست کردن خمیر را برگزید.[۱] درباره تقسیم کارهای منزل با همسرشان نیز آمده است که زهرا(س) آرد کردن و پختن نان را بر عهده داشتند و علی(ع) کارهایی از قبیل جارو کردن و جمع‌آوری هیزم را تقبّل می‌نمودند.[۲]
۲. تلاش و کوشش: بر اساس روایات، حضرت زهرا(س) آن‌قدر با مشک (یا سطل) آب کشیده بودند که جای آن بر بدنشان باقی مانده بود، و آن‌قدر آسیاب نموده بودند که دستانشان پینه بسته بود.[۳]
همچنین روایت شده است که رسول خدا(ص)، دخترش زهرا(س) را دید که عبایى از پوست شتر پوشیده و با یک دست، مشغول آسیاب کردن و با کمک دست دیگر مشغول شیردادن به فرزندش می‌باشد. چشمان پیامبر(ص) پر از اشک شد و به فاطمه(س) فرمود: “دخترم! تلخی‌هاى دنیا را در مقابل شیرینى آخرت قرار بده”. فاطمه(س) گفت: اى پیامبر خدا(ص)! به سبب نعمت‌هاى فراوانى که پروردگار به من هدیه فرموده، سپاس‌گزار اویم و از او در مقابل محبت‌هایش تشکر می‌کنم. و در این هنگام آیه “وَ لَسَوْفَ یُعْطیکَ رَبُّکَ فَتَرْضى”[۴] بر پیامبر نازل گردید.[۵]
همچنین سلمان فارسی گزارش می‌کند که حضرت فاطمه(س) با آسیابى که دسته‌اش خون‌آلود بود، جو خُرد می‌کرد و حسین(ع) نیز در گوشه‌ای گریه می‌کرد. به حضرتشان گفتم: اى دختر پیامبر(ص)! با آنکه فضّه بیکار است، دستانتان بر اثر کار زخمی شده؟! فاطمه(س) گفت: پیامبر(ص) به من سفارش کرده که کار منزل یک روزش به عهده من و روز دیگر به عهده او باشد، و او کار دیروز خود را انجام داده است. به فاطمه(س) گفتم: من آزادشده پدرتان هستم! اجازه دهید یا جو را آسیاب کنم و یا حسین(ع) را ساکت کنم! فاطمه(س) گفت: من بهتر می‌توانم حسین را ساکت کنم، شما آسیاب کن! من مقدارى از جو را آسیاب کرده بودم که وقت نماز فرا رسید. برخاستم و نمازم را با پیامبر(ص) به جاى آوردم، بعد از نماز، آنچه دیده بودم را براى على(ع) تعریف کردم، او گریه کرد و خارج شد و اندکی بعد خندان بازگشت. پیامبر(ص) از على(ع) پرسید، چرا خندانی؟! ایشان پاسخ داد: نزد فاطمه(س) رفتم، او را دیدم که خوابیده بود و حسین(ع) نیز روى سینه‌اش به خواب رفته بود و آسیاب او به خودى خود کار می‌کرد. پیامبر(ص) لبخندى زد و فرمود: اى علىّ(ع)! تو می‌دانى که خداوند فرشتگان زیادى در زمین دارد که تا روز قیامت، در خدمت محمّد(ص) و آل محمّد(ع) خواهند بود.[۶]
۳. ساده زیستی: در روایتی آمده است که زیرانداز امام علیّ(ع) و حضرت فاطمه(س) قطعه پوستینی بود که هنگام خوابیدن، بر قسمت پشمین آن می‌خوابیدند.[۷] بالش و زیرسَری حضرت(س) نیز پوستی پُر شده از لیف خرما بود.[۸]
ب) روش همسرداری
۱. سازگاری با مشکلات: نقل شده است علی(ع) از زهرا(س) پرسیدند، آیا چیزی برای خوردن داریم؟! زهرا(س) پاسخ منفی داد و فرمود: در دو روز گذشته نیز تنها همان غذایی که به شما داده بودم را داشتیم و خودم غذایی نخوردم!. علی(ع) اندوهگین شد و فرمود: کاش خبرم می‌کردی تا چیزی تهیه می‌کردم! زهرا(س) پاسخ داد: از خداوند خجالت می‌کشم که چیزی از شما بخواهم که می‌دانم تهیه‌اش برای شما دشوار است![۹]
۲. هماهنگی با همسر: در شأن نزول آیه «یوفون بالنذر»[۱۰] آمده است: «علی(ع) … پیش همسایه یهودی خویش که شمعون نام داشت و شغلش پشم‌ریسی بود رفت و فرمود: آیا مقداری پشم به من می‌دهی تا دختر محمد(ص) آن‌را در مقابل سه صاع جو برای تو بریسد؟! یهودی پذیرفت. علی(ع) همراه پشم و جو بازگشت و فاطمه(س) را از ماجرا آگاه نمود. فاطمه(س) نیز بعد از ریسیدن یک سوم پشم، یک صاع از جو را آسیاب نموده و خمیر تهیه کرد و با آن، پنج قرص نان پخت».[۱۱]
۳. توجه به نیازهای همسر: حضرت زهرا(س) برای شوهرش لباسی دوخت تا محافظ بهتری برای بدن او در جنگ‌ها باشد.[۱۲]
[۱]. موحد ابطحی، محمد باقر، عوالم العلوم و المعارف والأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال(مستدرک سیدة النساء إلى الإمام الجواد)، ج۱۱، ص۱۰۴۳، قم، مؤسسة الإمام المهدى عج ، اول، ۱۴۱۳ق.
[۲]. طوسى، محمد بن الحسن، امالی، ص۶۶۱، قم، دار الثقافة، اول، ۱۴۱۴ق.
[۳]. ابن بابویه، محمد بن على، من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص۳۲۱، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
[۴]. «و بزودى پروردگارت آن‌قدر به تو عطا خواهد کرد که خشنود شوى!»؛ ضحی، ۵.
[۵]. ثعلبى نیشابورى، احمد بن ابراهیم، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، ج ۱۰، ص ۲۲۵، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
[۶]. قطب الدین راوندى، سعید بن هبة الله، الخرائج و الجرائح، ج ۲، ص ۵۳۰، قم، مؤسسه امام مهدى(عج)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
[۷]. حمیرى، عبد الله بن جعفر، قرب الإسناد، ص۱۱۲، فم، مؤسسة آل البیت ع، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
[۸]. همان؛ ابن طاووس، على بن موسى، الدروع الواقیة، ص۲۷۵، بیروت، مؤسسة آل البیت ع، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
[۹]. کوفى، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، ص۸۳، تهران، مؤسسة الطبع و النشر فی وزارة الإرشاد الإسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
[۱۰]. «آنها به نذر خود وفا می‌کنند»؛ انسان، ۷.
[۱۱]. صدوق، محمد بن على، امالی، ص ۲۵۷، تهران، کتابچى، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش؛ بحار الانوار، ج ۳۵، ص ۲۳۷.
[۱۲]. ابن شهر آشوب مازندرانى، محمد بن على، مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ج ۳، ص ۲۴۶ قم، علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹