ضروری دین و مذهب یعنی چه؟

پرسش:

ضروری دین و مذهب یعنی چه؟
پاسخ:

در پاسخ به این پرسش، توضیح مختصری در مورد این دو اصطلاح که کاربرد فراوانی در متون اسلامی دارد، ارائه می‌کنیم:

ضروری دین: آنچه تمام فرقه‌ها و گروه‌های اسلامى آن‌‏را جزو آموزه‌های قطعی و تردیدناپذیر دین اسلام می‌دانند؛ ضروری دین نامیده می‌شود. اموری مانند توحید و یگانگی پروردگار، نبوّت پیامبر اسلام(ص) ، وجوب نمازهای پنج‌گانه، وجوب روزه ماه رمضان، وجوب انجام مناسک حجّ برای افراد مستطیع و موارد مشابهی که ثبوت آنها از نظر تمام مسلمانان – جدا از آن‌که پیرو چه مذهبی هستند – مسلّم است.

البته، برخى قلمرو آن‌را گسترش داده و گفته‌‏اند: مراد از «انکار ضرورى دین»، آن است که خود فرد انکارکننده، یقین داشته باشد که امری از مسلّمات دین اسلام است و سپس به انکار آن بپردازد، هر چند تمام مسلمانان آن امر را از امور قطعی دینی ندانند.[۱]

ضروری مذهب: مذهب اگرچه معنای وسیعی دارد؛ اما مذاهب اسلامی به معنای گروه‌های فرعی موجود در اسلام است. و اصطلاحی که در عبارات اندیشمندان شیعی تحت عنوان «ضرورى مذهب» مشاهده می‌کنیم، ناظر به اموری است که مانند موضوع «عدل» و «امامت» مورد اتفاق نظر تمام مسلمانان نیست؛ اما هر فرد شیعه – با هر نوع تفکر – باید به آنها عقیده و باور داشته باشد.[۲]

[۱]. ر. ک: هاشمى شاهرودى، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، ج ‏۱، ص ۳۳۹، قم، موسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت(ع)، مرکز پژوهشهاى فارسى الغدیر، چاپ اول، ۱۴۶۲ق.

[۲]. ر. ک: مروج، حسین‏، اصطلاحات فقهى، ص ۳۲۳، قم، بخشایش، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.