پرسش:
پرسش بنیادین دانشگاه هاروارد: «علم برای چه کسی است و آیا میتواند از زمان جلو بزند، یا همواره در همان مدار محدودیتهای انسانی گیر میکند؟»
پاسخ:
در این پرسش، دو موضوع “علم” و “زمان”، مورد مطالعه و بحث قرار گرفته است، لذا لازم است که حتماً به نکات زیر توجه شود:
1- “علم” و “زمان”، از یک سنخ نیستند که با هم مقایسه شوند و یا مسابقه دهند!
2- “علم” چیست؟ آن چه در عالَم هستی تجلی دارد، یا آن چه بدن تا کنون کشف نموده است؟!
“علم” با “معلوم”، متفاوت است. عالَم هستی، همه علیمانه و حکیمانه خلق شده است، لذا تجلّی “عِلمِ علیم” باشد؛ دانشمندان، هیچ چیزی را خلق نمیکنند، بلکه “کشف” میکنند و به آن “کشفِ عِلمی” میگویند. به عنوان مثال: اگر ژن جدیدی را در بدن انسان کشف کنند، یا وجود سیارات و کهکشانهای دور را کشف کنند، خودشان آن را خلق نکردهاند، بلکه بخشی از آن چه همیشه بوده را کشف کردهاند.
3- بدیهی است که کشف و کسب عِلم، برای انسان میباشد؛ چرا که مراتب وجودی انسان، با کسبِ عِلم بالاتر میرود و کاملتر میگردد؛ لذا فرق است بین کسی که میداند، با کسی که نمیداند؛ چنان که خداوند علیم فرمود: «قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ – بگو آيا كسانى كه مىدانند و كسانى كه نمىدانند يكسانند؟! تنها خردمندانند كه پندپذيرند» (الزّمر، 9)
4- خداوند علیم و حکیم، پیش از کتاب آسمانی (وحی) که سراسر عِلم است، کتاب خلقت را به روی همگان گشود، به انسان بینایی، شنوایی، قوای تفکر و تعقل داد و فرمود این کتاب را با دقت مطالعه کنید تا علوم نوشته شده در کتاب خلقت را کشف کنید و راه یابید. لذا فرمود: «هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَكُمْ مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا – اوست آن که هر چه در زمین هست را برای شما آفرید» (البقره، 29)؛ و فرمود:
«وَاللَّهُ أَخْرَجَكُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ لَا تَعْلَمُونَ شَيْئًا وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ» (النّحل، 78)
– و خداوند شما را از شكم مادران خارج نمود در حالی كه هيچ نمیدانستيد؛ اما برای شما گوش و چشم و عقل قرار داد، تا شكر نعمت او را بجا آوريد.
5- “زمان”، یک تعریف فلسفی دارد که عبارت است از: «حرکت – قبل و بعد»، که همه جا و در هر کاری مصداق دارد؛ حتی فعل خداوند نیز «قبل و بعد» دارد؛ چنان که پیش از آن که آدم را بیافریند، نیافریده بود و پس از آن که نیافریده بود، آفرید – قرآن مجید را پس از آن که نازل ننموده، نازل نمود – یا درخواست بندهاش را پس از دعا به اجابت رساند – یا گناهانش را پس از استغفار و توبه، مورد عفو و مغفرت قرار داد.
اما، معنای مصطلح “زمان”، همان “گذر ایّام” میباشد که با گردش شب و روز به شمارش درمی آیند و با روز، هفته، ماه و سال، تعریف میشوند.
*- آدمی تا وقتی زنده است و در این دنیا زندگی میکند، در بُعد زمان [ایّام] و مکان قرار دارد و کسی نمیتواند در گذشته یا آینده زندگی کند؛ لذا کشفیات علمیاش نیز در زمان حاضر صورت میپذیرد.
نتایج:
1- “علم”، تجلی علمِ علیم، در عالَم میباشد.
2- “علم و زمان”، از یک سنخ نیستند که با هم مقایسه شوند یا مسابقه دهند.
3- کسی “علم” را خلق نمیکند، بلکه دانشمندان بخشی از علوم را کشف میکنند.
4- انسان در بُعد “زمان” زندگی میکند و کسی نمیتواند از زمان سبقت بگیرد.
5- فایده کشف هر عِلمی، برای حال و آینده میباشد؛ و این به معنای «سبقت علم بر زمان» نمیباشد.
6- هر چه هست، برای انسان آفریده شده است، پس تجلی عِلم إلهی نیز برای افزایش دانش، بینش و رشد و تعالی انسان میباشد.
