پرسش:
لطفاً تفسیر آیه 39 سوره احزاب (الَّذِينَ يُبَلِّغُونَ رِسَالَاتِ اللَّهِ …) را به همراه مصداق افرادی که پیامهای خدا را به مردم میرسانند و معنی “خشیت” در این آیه بیان فرمایید.
پاسخ:
تفسیر آیه را در کتب تفسیری مطالعه نمایید، ما فقط میتوانیم شرح مختصری ایفاد نماییم.
یکی از بزرگترین مشکلات ما در فهم بهتر و عمیقتر آیات قرآن کریم، احادیث و حتی گزارههای علمی، ادبی و اخلاقی، ترجمۀ چندین واژۀ متفاوت به یک معنا میباشد که یا به خاطر کمبود واژۀ جایگزین میباشد و یا کمتوجهی! چنان که بارهای اشاره شد، ما در فارسی، کلمات عربیِ “محبت، عشق، مودت، علاقه و …” را “دوست داشتن” ترجمه میکنیم، در حالی که هر کدام معنای خود را دارند.
“تبلیغ” نیز از همین واژههاست، در حالی که باید دقت نماییم “تبلیغ”، با تدریس، ارشاد، نصیحت، موعظه، امر و نهی و … [که همه واژگانی در ادبیات عربی هستند] متفاوت است.
آیۀ مورد بحث و ترجمۀ آن به شرح زیر میباشد:
«الَّذِينَ يُبَلِّغُونَ رِسَالَاتِ اللَّهِ وَيَخْشَوْنَهُ وَلَا يَخْشَوْنَ أَحَدًا إِلَّا اللَّهَ وَكَفَى بِاللَّهِ حَسِيبًا» (الاحزاب، 39)
ترجمه: (پيامبران) پيشين كسانى بودند كه تبليغ رسالتهاى الهى مى كردند و (تنها) از او مىترسيدند، و از هيچ كس جز خدا بيم نداشتند؛ و همين بس كه خداوند حسابگر (و پاداش دهندۀ اعمال آنها) است!
و در آیۀ بعد میفرماید:
«مَا كَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِنْ رِجَالِكُمْ وَلَكِنْ رَسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبِيِّينَ وَكَانَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا» (الاحزاب، 40)
ترجمه: محمّد (صلوات الله علیه و آله)، پدر هيچ يك از مردان شما نبوده و نيست؛ ولى رسول خدا و آخرين پيامبران (ختم كنندۀ سلسله نبوت) است؛ و خداوند به همه چيز آگاه است!
●- بدیهی است که مخاطب اول و مصداق اصلی این آیه، شخص رسول الله صلوات الله علیه و آله میباشند، اما چون “تبلیغ” یک امر جاری میباشد، آیه عمومیت هم دارد. چنان که مخاطب اول تمامی آیات ایشان میباشند و مصداق اصلی تمامی توصیفات از “مؤمن”، شخص ایشان و اهل عصمت میباشند (خطبه غدیر)، اما عمومیت نیز دارند.
تبلیغ
جهان استکبار و نظام سلطه، بیش از پیش به اهمیت، نقش و اثر “تبلیغات مسقتیم و غیر مستقیم” پیبرده است، لذا سرمایههای بسیار کلان، هزینههای جاری و باورنکردن و حتی غیر قابل محاسبۀ دقیق و تمام امکانات خود را به آن اختصاص داده است، و متأسفانه همانگونه که هم امام خمینی رحمة الله علیه و هم امام خامنهایبارها متذکر شدند، «ما در تبلیغات ضعیف هستیم»؛ و شاید از علل اصلیاش این باشد که اصلاً نمیدانیم تبلیغ یعنی چه، راهکارها و طرقش چیست و مصادیقش کدام است؟! به عنوان مثال: اکثر سریالهای ایرانی (مانند افرا و …)، تبلیغ مستقیم و غیر مستقیم “فمینیسم” میباشند! تمام مردان، چه فرزند باشند، چه پدر، شوهر یا برادر، متهم و محکوم به جهل و ظلم هستند و تمامی زنها، مظلوم، محق، مدیر و مدبر میباشند! اما مسئولان صدا و سیما، گویی در این زمینه، هیچ نمیدانند و نمیفهمند!
●- اما خداوند متعال در قرآن کریم، اهمیت، جایگاه، نقش و اثر “تبلیغ” را تا این حد بیان نموده که میفرماید: «مَا عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَاغُ – پيامبر وظيفهاى جز تبلیغ [رسانيدن پيام الهى] ندارد / المائدة، 99»
●- پس، کار اصلی رسول، همان ابلاغ، تبلیغ و رساندن پیام خداوند متعال میباشد، یعنی: «يُبَلِّغُونَ رِسَالَاتِ اللَّهِ».
●- “رسول” یعنی فرستاده که ممکن است نبی باشد، یعنی از سوی خداوند متعال به پیامبری مبعوث شده باشد و به او وحی نازل شود؛ و ممکن است یک فرد عادی باشد که برای ابلاغ و تبلیغات پیام الهی، به سوی افرادی، قومی و جامعهای بزرگ یا کوچک میرود.
بنابراین، یک عالم، یک فقیه، یک اهل قلم یا تریبون و منبر، یک شخص عادی که برای تبلیغ دین خدا اقدام مینماید نیز از مصادیق «يُبَلِّغُونَ رِسَالَاتِ اللَّه» میباشد.
تبلیغات عملی:
تبلیغ ممکن است در بیان حق و دعوت به حق باشد، و ممکن است در جهت باطل و دعوت به فسق و فساد و ظلم باشد و یا ضدتبلیغ علیه هر حقی، که خودش نوعی تبلیغ باطل میباشد – ممکن است مستقیم باشد و یا غیر مستقیم – ممکن است به بیان ابلاغ شود و یا به عمل که اثرش بیشتر است.
به عنوان مثال: آیا تا به حال دیده یا شنیدهاید که در ایران و یا سایر کشورهای جهان، “ربا” را تبلیغ کنند؟! شاید پیرامون آن مطالب علمی منتشر کنند و یا در محافلی بحث کنند، اما تبلیغ نمیکنند؛ ولی سیستم بانکداری، “ربوی” است، و این تبلیغ و ابلاغی تحمیلی به تمامی مردم جهان میباشد.
سخنرانی، فیلم، کلیپ، حتی تظاهرات و …، برای ترویج و اشاعۀ ناهنجاری در رفتارهای جنسی [مانند همجنسبازی، زنا و …]، همه تبلیغات مستقیم است، اما قانونی کردن ازدواج همجنسان، بایکوت و محکوم کردن مخالفان در سطح دولتی، ملی و رسانهای، قانونی کردن ازدواج اعضای خانواده با یکدیگر، قانونی کردن جماع با حیوانات … و حمایت عملی شدید دولتها و مجلسها، اختصاص بودجهها و …؛ یک تبلیغ گسترده و تحمیلی میباشد.
*- این که کسی آیه و حدیث بخواند و یا بنویسد که تحصیل علم واجب است – کار و تلاش و تولید واجب است – قیام علیه استکبار و ظلم و برای اجرای قسط و عدل، بر همگان واجب است و …، یک تبلیغ مستقیم و گفتاری است، اما وقتی مسلمانان به امر خدا، در نقاط متفاوت عمل میکنند، بسترسازی میکنند، بودجه قرار میدهند، مصوبات قانونی را به حمایت میآورند، علیه استکبار، نظام سلطه، صهیونیسم و تروریسم بین الملل و دولتی، ظلم، فساد دولتی یا اجتماعی و … قیام میکنند و با بصیرت صبر (استقامت) میکنند، یک تبلیغ گستردۀ عملی است که اثرش به مراتب بیشتر است.
خشیت
معنای “خشیت” همان ترس است، منتهی ترسی که در برابر عظمت و هیبتی ایجاد میشود، و درونی و قلبی میباشد؛ و ترس (چه خوف و چه خشیت) میتواند مذموم (بد) باشد و یا منطقی و مشروع. اگر کسی از بزرگی، هیبت و قدرت ظاهری طواغیت کوچک و بزرگ زمان خود بترسد، خشیت مذموم است – اگر کسی بترسد که نمازش را اقامه کند و برخی او را مسخره کنند، ترس مذموم است …؛ اما اگر کسی خوف و خشیت الهی داشته باشد – یا از عواقب رفتارهای ناپسند، ظلم به خود و دیگران، یا حتی ابتلای به بیماری بترسد، ترسی مشروع و منطقی میباشد؛ چنان که ترس و امید [خوف و رجاء]، دو بال پرواز آدمی در حرکت به سوی رشد و کمالش میباشد.
“ترس”، همیشه ترس از جان یا آبرو و اعتبار خود نیست، بلکه ممکن است ترس از مخالفت و عناد با حکم خدا – آزار و اذیت مؤمنان و گرویدگان – مکر دشمنان – جهل مردم و … باشد.
از اینرو میفرماید: «آنان که رسالات الهی را ابلاغ و تبلیغ میکنند، از هیچ چیزی و کسی جز او نمیترسند»؛ و البته معنایش این نیست که بیمطالعه، بیبرنامه، بیحکمت، بیبصیرت و بیمنطق حرکت و تبلیغ میکنند.
●- خداوند سبحان نمیپسندد و دوست ندارد که بندۀ او، در محضر او، و برای انجام رسالت او، از کسی یا چیزی ترس مذموم داشته باشد. وقتی حضرت موسی علیه السلام به امر او عصایش را بر زمین زد و به ماری بزرگ مبدل شد، به طور طبیعی ترسید و خود را عقب کشید، اما آیه نازل شد و فرمود: «فرستادگان من، نزد من، از چیزی نمیترسند»
«وَأَلْقِ عَصَاكَ فَلَمَّا رَآهَا تَهْتَزُّ كَأَنَّهَا جَانٌّ وَلَّى مُدْبِرًا وَلَمْ يُعَقِّبْ يَا مُوسَى لَا تَخَفْ إِنِّي لَا يَخَافُ لَدَيَّ الْمُرْسَلُونَ» (النّمل، 10)
ترجمه: و عصايت را بيفكن! هنگامى كه (موسى) به آن نگاه كرد، ديد (با سرعت) همچون مارى به هر سو مىدود (ترسيد و) به عقب برگشت، و حتى پشت سر خود را نگاه نكرد؛ (خطاب آمد): اى موسى! نترس، كه رسولان در نزد من نمىترسند!
●- برخی برای ابلاغ رسالات الهی، بر جان و مال و یا آبرو، اعتبار، ارتباطات و کسب و منافع مالی خود میترسند! میگویند: «اگر چنین بگوییم و عمل کنیم، دشمنان خوششان نمیآید و چه بسا جریتر شوند – ممکن است به ما حمله نظامی کنند، ترور کنند، تحریم را تشدید کنند و … – اگر چنین دعوت و ابلاغی بنماییم، چه بسا یک عده بدشان بیاید و از ما دوری کنند – اگر رسالات الهی را در عمل و با رعایت احکام ابلاغ کنیم، چه بسا ما را از کار برکنار کنند – اگر در این محیط با فسق، فساد و گناه مخالفت کنیم، چه بسا ما را بایکوت و مسخره کنند و …؛ اینها همه همان “ترس مذموم” است و ریشه در نفسانیت دارد.
خداوند متعال، از چنین ترس و این گروه از بندگان ترسویش خوشش نمیآید و سریعاً افراد و گروههایی را جایگزین آنها میکند که تنها محبّ و محبوبش هستند، بلکه از سرزنش ملامت کنندگان، هیچ ترسی ندارند، لذا در راه او و برای قرب بیشتر به او، به تکلیف عمل میکنند:
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِينَ يُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا يَخَافُونَ لَوْمَةَ لَائِمٍ ذَلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ» (المائدة، 54)
ترجمه: اى كسانى كه ايمان آوردهايد! هر كس از شما، از آيين خود بازگردد، (به خدا زيانى نمىرساند)؛ به زودی خداوند جمعيّتى را مىآورد كه آنها را دوست دارد و آنان (نيز) او را دوست دارند، در برابر مؤمنان متواضع، و در برابر كافران سرسخت و نيرومندند؛ آنها در راه خدا جهاد مىكنند، و از سرزنش هيچ ملامتگرى هراسى ندارند اين، فضل خداست كه به هر كس بخواهد (و شايسته ببيند) مىدهد؛ و (فضل) خدا وسيع، و خداوند داناست.
