پرسش:
چرا انسان خدا را فراموش می‌کند؟
پاسخ:

وسوسه‌های شیطان، تعلق به دنیا و گناه از علل فراموش کردن پروردگار است. در مقابل با نماز، قرآن، تفکر در آیات الهی و استفاده از استدلال و برهان می‌توان یاد خدا را در دل‌ها زنده کرد.

ذکر خدا آثار و برکات زیادی دارد؛ مانند: تقید به اطاعت از خدا، خضوع و فروتنی، عشق به عبادت، آرامش و اطمینان، توجه خدا به بنده، محبت خدا نسبت به بنده.
پاسخ تفصیلی

آیاتی زیادی از قرآن بیان‌گر آن است که کافران، تبه‌کاران، مشرکان و ملحدان، مبدأ و معاد و در نتیجه خدا را فراموش کرده‌اند. به عنوان نمونه:

“مانند کسانی نباشید که خدا را فراموش کردند و در نتیجه خدا هم آنها را فراموش کرد(مورد لطف قرار نداد)…”.[۱]
در آیه‌ی دیگر از زبان کافران می‌گوید: “زندگی ما جز زندگی دنیا نیست و می‌میریم و زنده می‌شویم و ما را جز روزگار هلاک نمی‌کند، این‌چنین شخصی خدا و معاد را فراموش کرده است”.[۲]
“(و به آنها می‌گویم:) بچشید (عذاب جهنم را)! برای این‌که دیدار امروزتان را فراموش کردید، ما نیز شما را فراموش کردیم و بچشید عذاب جاودان را به دلیل اعمالى که انجام می‌‏دادید”.[۳]
در آیه‌ای دیگری خطاب به کافران گفته می‌شود: “امروز شما را فراموش می‌‏کنیم همان‌‏گونه که شما دیدار امروزتان را فراموش کردید و جایگاه شما دوزخ است و هیچ یاورى ندارید”.[۴]

پیام آیات

نکاتی‌ که از این آیات استفاده می‌شود عبارت‌اند از:

با توجه به معنای کلمه‌ی «نسیان» استفاده می‌شود که معرفت خداوند سابقه‌ی فطری داشته و کافران و مشرکان و تبه‌کاران در اثر آلودگی به دنیا آن‌را فراموش کرده‌اند. خداوند نسیان را فقط در مورد مؤمنان یا اهل کتاب به کار نمی‌برد، بلکه به هر کس که مبدأ و معاد را نمی‌پذیرد، نسبت فراموشی و نسیان می‌دهد و می‌فرماید: شما مبدأ و معاد را فراموش کرده‌اید.
این‌که فراموش کردن خدا سبب “خود فراموشى” می‌شود، دلیل آن نیز روشن است؛ زیرا از یک‌سو فراموشى پروردگار سبب می‌‏شود که انسان در لذات مادى و شهوات حیوانى فرو رود، و هدف آفرینش خود را به دست فراموشى بسپارد و در نتیجه از ذخیره‌ی لازم براى فرداى قیامت غافل بماند.

از سوى دیگر، فراموش کردن خدا همراه با فراموش کردن صفات پاک او است که هستى مطلق و علم بی‌پایان و غناى بی‌انتها از آن او است و هر چه غیر او است وابسته به او و نیازمند به ذات پاکش می‌‏باشد، و همین امر سبب می‌‏شود که انسان خود را مستقل و بی‌نیاز تصور کند، و به این ترتیب واقعیت و هویت انسانى خویش را فراموش کند.[۵]

این آیات همگی بر این مطلب گواه‌اند که فراموش کردن خدا نه تنها امکان دارد، بلکه متأسفانه تمام انسان‌ها به آن مبتلا هستند. و متأسفانه حتی عده‌ای از مسلمانان هم در شرایطی خدا را فراموش می‌کنند. منتها گاهی این فراموشی دائمی بوده که بسیار خطرناک و موجب عذاب دردناک اخروی است. چنان‌که خدای متعال می‌فرماید: “خدا بر دل‌ها و گوش‌هاى آنان مهر نهاده و بر چشم‌های‌شان پرده‌‏اى افکنده شده و عذاب بزرگى در انتظار آنها است”. [۶]

این فراموشی اما گاهی موقت است و امید بازگشت به حالت اوّلیه و زنده شدن یاد خدا و نجات وجود دارد. قرآن در این زمینه می‌فرماید: “پرهیزکاران هنگامى که گرفتار وسوسه‌‏هاى شیطان شوند، به یاد(خدا و پاداش و کیفر او) می‌‏افتند و (در پرتو یاد او، راه حق را می‌‏بینند و) ناگهان بینا می‌شوند”. [۷]

علل فراموشی خدا

شیطان یکی از عوامل مؤثر در فراموشی خدا است: “شیطان بر آنان مسلّط شد و یاد خدا را از خاطر آنها برد، آنان حزب شیطان‌اند! آگاه باشید که حزب شیطان زیان‌کارند”.‏[۸]

تمام تلاش شیطان این است که سرمایه‌ی خدا خواهی را از انسان بگیرد و اگر کسی این سرمایه را باخت، خود را از یاد می‌برد.

تعلق به دنیا عامل مهمی در فراموش کردن خداوند است؛ چرا که دنیا با جاذبه‌ها و زرق و برق‌هایش موجبات دل بستگی افراد را فراهم می‌سازد؛ به همین جهت امام علی(ع) فرمود:” به آنچه نزد خدا است جز با بریدن از دنیا نمی‌توان رسید”.[۹]
گناه و نافرمانی پروردگار متعال، مانند پرده‌ای است که بین انسان و خدا آویخته می‌شود و موجب خواهد شد که انسان خدا و مبدأ هستی خویش را فراموش کند و از او غافل گردد. چنان‌که نقل شده است مردی از امام رضا(ع) سؤال کرد؛ چرا خدا در پرده است؟ امام فرمود: به دلیل گناه زیادی که اشخاص مرتکب می‌شوند.[۱۰]

در مقابل ما وظیفه داریم ذکر و یاد خدا را همواره در دل خود و دیگر افراد جامعه زنده نگه‌داریم. همان‌طور که خداوند می‌فرماید: “همان‌ها که خدا را در حال ایستاده و نشسته، و آن‌گاه که بر پهلو خوابیده‌‏اند، یاد می‌کنند”.[۱۱] زنده کردن یاد خدا به هر نحو ممکن است و لازم نیست که حتما به نحو خاصی باشد، ولی با وجود این در دین برای زنده کردن یاد خدا اسباب و روش‌های خاصی نیز معرفی شده است؛ از جمله:

نماز: قرآن می‌فرماید: “و نماز را براى یاد من بپا دار”.[۱۲]
ارتباط و انس با قرآن: “اینها را که بر تو می‌‏خوانیم، از نشانه‌‏ها(ى حقّانیّت تو) است، و یادآورى حکیمانه است”.[۱۳]
تفکر در آسمان‌ها و زمین( آیات الهی): “در اسرار آفرینش آسمان‌ها و زمین می‌‏اندیشند (و می‌‏گویند) بار الها! اینها را بیهوده نیافرید! منزهى تو! ما را از عذاب آتش، نگاه دار”.[۱۴]
توجه به صفات الهی: “مشرق و مغرب، از آن خدا است ! و به هر سو رو کنید، خدا آن‌جا است! خداوند بی‌‏نیاز و دانا است “.[۱۵]

و چون خدا در همه جا حضور دارد، پس هر کجا رو آری، خدا آن‌جا حاضر است. نتیجه این‌که مواظب خود باش تا حرمت نگه‌داری.

آثار و برکات یاد خدا

ذکر و یاد خداوند آثار و برکات فراوانی در زندگی انسان دارد؛ از جمله:

تقید به اطاعت از دستورات پروردگار متعال،
خضوع و فروتنی نسبت به پذیرش حق و حقیقت و بندگان ضعیف خداوند،
عشق به عبادت،
آرامش و اطمینان،
جلب توجه و محبت خداوند به بنده.

[۱]. حشر، ۱۹. “وَ لا تَکُونُوا کَالَّذینَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُمْ أُولئِکَ هُمُ الْفاسِقُونَ”. و آیات توبه، ۶۷؛ یس، ۷۸.

[۲]. جاثیه، ۲۴. “وَ قالُوا ما هِیَ إِلاَّ حَیاتُنَا الدُّنْیا نَمُوتُ وَ نَحْیا وَ ما یُهْلِکُنا إِلاَّ الدَّهْرُ وَ ما لَهُمْ بِذلِکَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلاَّ یَظُنُّونَ”.

[۳]. سجده، ۱۴.

[۴]. جاثیه، ۳۴.

[۵]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏۲۳، ص ۵۴۱، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.

[۶]. بقره، ۷. “خَتَمَ اللَّهُ عَلى‏ قُلُوبِهِمْ وَ عَلى‏ سَمْعِهِمْ وَ عَلى‏ أَبْصارِهِمْ غِشاوَةٌ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظیمٌ”.

[۷]. اعراف، ۲۰۱؛ آل عمران، ۱۳۵. “الَّذینَ اتَّقَوْا إِذا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّیْطانِ تَذَکَّرُوا فَإِذا هُمْ مُبْصِرُونَ”.

[۸]. مجادله، ۱۹. “اسْتَحْوَذَ عَلَیْهِمُ الشَّیْطانُ فَأَنْساهُمْ ذِکْرَ اللَّهِ أُولئِکَ حِزْبُ الشَّیْطانِ أَلا إِنَّ حِزْبَ الشَّیْطانِ هُمُ الْخاسِرُون”.

[۹]. سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق، صبحی صالح، ص ۵۴۴، قم، هجرت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق. “وَ لَا یُنَالُ مَا عِنْدَهُ إِلَّا بِتَرْکِهَا”.

[۱۰]. شیخ صدوق، توحید، محقق، مصحح، حسینی، هاشم‏، ص ۲۵۲، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۸ق. “عن الرضا(ع): قال الرجل فلم احتجب فقال أبو الحسن ع إن الاحتجاب عن الخلق لکثرة ذنوبهم”.

[۱۱]. آل عمران، ۱۹۱. “الَّذینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلى‏ جُنُوبِهِمْ”.

[۱۲]. طه، ۱۴. “أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکْری”.

[۱۳]. آل عمران، ۵۸. “ذلِکَ نَتْلُوهُ عَلَیْکَ مِنَ الْآیاتِ وَ الذِّکْرِ الْحَکیمِ”.

[۱۴]. آل عمران، ۱۹۱. “… و یَتَفَکَّرُونَ فی‏ خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَکَ فَقِنا عَذابَ النَّارِ”.

[۱۵]. بقره، ۱۱۵. “وَ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ فَأَیْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ واسِعٌ عَلیمٌ”.

لینک کوتاه مطلب : https://ofoghandisha.com/?p=52817

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

آخرین مطالب