پرسش:
در آیه 55 از سوره غافر، خداوند به پیامبر می‌فرماید از گناهت استغفار کن! اینجا عصمت پیامبر زیر سوال می‌رود؟
پاسخ:
متن و ترجمه آیۀ مورد پرسش، به شرح زیر می‌باشد:
«فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَاسْتَغْفِرْ لِذَنْبِكَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ بِالْعَشِيِّ وَالْإِبْكَارِ» (غافر، 55)
– صبر و شكيبائی پيشه كن كه وعده خدا حق است و برای ذنوبت استغفار نما و تسبيح و حمد پروردگارت را هر صبح و شام بجا آور.
فقط همین یک آیه نیست، در آیۀ دیگری فرمود:
«إِنَّا فَتَحْنَا لَكَ فَتْحًا مُبِينًا * لِيَغْفِرَ لَكَ اللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَمَا تَأَخَّرَ وَيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَيَهْدِيَكَ صِرَاطًا مُسْتَقِيمًا * وَيَنْصُرَكَ اللَّهُ نَصْرًا عَزِيزًا» (الفتح، 1 تا 3)
– ما برای تو پيروزی آشكاری فراهم ساختيم * تا خداوند ذنوب گذشته و آیندۀ تو را ببخشاید و نعمت خود را بر تو تمام گرداند و تو را به راهى راست هدايت كند * و تو را به نصرتى ارجمند (شکست ناپذیر) يارى نمايد.
و همین‌طور شاهدیم که اهل بیت علیهم السلام، مکرر و مستمر برای ذنوب خود دعا و طلب مغفرت می‌نمودند، چنان که دعای کمیل، با همین استغفارها شروع می‌شود.
*- بدیهی است که کلمات، معانی و مفاهیم خود را دارند که اگر ندانیم و از جانب خود برای آنها معنا بگذاریم، همین پرسش‌ها و شبهات در ذهن ایجاد می‌شود! می‌پرسیم:
1- آیا اهل عصمت علیهم السلام، گناهکار بودند؟!
2- آیا پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله، نه فقط در گذشته و پیش از بعثت، بلکه در آینده نیز مرتکب گناه می‌گردیدند؟!
3- آیا خداوند سبحان، بابت گناهان گذشته و آینده، به پیامبرش جایزه فتح مکه می‌دهد؛ پس چرا دیگران را به عقوبت گناه‌هانشان می‌رساند؟!
4- آیا خداوند سبحان درباره بخشش گناهان آینده، به کسی تضمین می‌دهد و می‌گوید: «برو هر کاری دلت خواست بکن، چرا که بخشوده خواهی شد!»؛ پس چرا دیگران را از عذاب آخرت می‌ترساند؟!
5- آیا خداوند بابت گناهان گذشته و آینده، به کسی نصرت شکست ناپذیر می‌دهد؟!
ذنب
برخی گفته‌اند: همین که انسان نمی‌تواند نعمات الهی را به شمارش درآورد و شکر آنها را به جا آورد، گناه است، چرا که ناشکری گناه است. اما از یک سو، وقتی کسی نمی‌تواند کاری را انجام دهد، تکلیفی ندارد و از سویی دیگر نظام هستی قانونمند است و فرموده زیادتی نعمت مستلزم شکر است و ناشکری مکافات شدید دارد؛ لذا در این جا «استغفار» جایگزین می‌گردد و جبران می‌کند.
اما، مسأله بسیار فراتر از این مقدار است.
- -اگر چه «ذنب» را «گناه» معنا کرده‌اند و معنای نادرستی هم نیست، اما مقصود آن گناهی نیست که تمرد از امر الهی (امر مولوی) باشد و مستوجب عقوبت باشد.
«ذنب» به چیزی می‌گویند که مانند یک دنباله، به انسان بچسبد و آثار بدی داشته باشد و گناه را نیز از این جهت، «ذنب» گفته‌اند، چون اگر بخشوده نشود، تا قیامت و بعد از آن در جهنم، به انسان می‌چسبد؛ وگرنه معادل گناه، واژگانی چون: معصیت و سیئه می‌باشد.
- -گاهی انسان خودش مرتکب خطایی می‌شود، و گاهی خطاهای دیگران برای او پیامدهای نامطلوبی دارد – گاه انسان خودش مرتکب گناه و تمرد از فرمان الهی می‌گردد، و گاهی دیگران او را به گناهانی متهم می‌کنند و در پی مکافات برمی آیند! اینها همه «ذنبو ذنوب» می‌شوند.
به عنوان مثال: پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله را که پیش از بعثت، فرهیخته و امین می‌نامیدند، پس از بعثت، مجنون، شاعر و ساحر نامیدند و همچنین او را به جهت تخریب بت‌ها، بیرون ریختن آنها از داخل کعبه، به دست امیرالمؤمنین علیه السلام، مخالفت با طاغوت‌ها و به زیر کشیدن یا حتی کُشتن اربابان ظالم‌شان، گناهکاری نابخشودنی قلمداد می‌نمودند!
آیه، هنگام فتح مکه نازل شد، اما جنگ‌ها در دوران هجرت و اقامت در مدینه تحمیل شد؛ لذا برای جنگ‌ها و کشتن سران و پیروان کفر، شرک، نفاق و ظلم در آینده نیز ایشان را گناهکاری می‌خواندند که بخشودنی نیست و باید مکافات شود!
بنابراین، گناهکاری ایشان، به زعم کفار بوده است و خداوند سبحان فرمود: «فتحی به تو می‌دهم که تمامی این ذنوب در گذشته و آینده را پوشش می‌دهد و تو را نصرتی شکست ناپذیر می‌نمایم».
مغفرت
معنای مغفرت نیز صرفاً بخشش گناهان نیست که به آن «عفو» گفته می‌شود؛ بلکه «مغفرت» یعنی پوشش دادن که بخشش گناهان را نیز شامل می‌گردد.
از این‌رو، خداوند متعال به پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله و تمامی مؤمنان که اهل بیت علیهم السلام در رأس آنها می‌باشند، فرمان «استغفار» داده است، یعنی از من بخواهید که پوشش دهم؛ حال خواه استغفار برای گناهی باشد که به انجام رسیده، یا هر گونه بدی باشد که از ناحیۀ دیگران متوجه انسان شده و عواقب نامطلوبی دارد.
در یک آیه فرمود: «فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَاسْتَغْفِرْ لِذَنْبِكَ – صبر و شكيبائی پيشه كن كه وعده خدا حق است و برای ذنوبت استغفار نما»؛ بدیهی است که وعدۀ خدا برای گناهکاران، بدبختی در دنیا و عقوبت در آخرت است؛ لذا این وعدۀ گشایش و پیروزی بوده که فرموده استقامت کن تا وقتش برسد.
مشرکان، پیامبر اکرم را گناهکار می‌دانستند و تهمت‌های بسیاری را بر ایشان روا داشتند و به همین دلیل، مانع از ورود آنان به مکه و انجام مناسک حج می‌شدند، فرمود: برای این ذنوب، یعنی گناهان، افتراها و تهمت‌هایی که دیگران به تو نسبت داده‌اند و قطعاً آثار نامطلوبی دارد، نزد من استغفار کن، چرا که پوشش دهنده منم، و فتحی و نصرتی به تو می‌دهم که تمامی ذنوب در گذشته و آینده‌ات را پوشش می‌دهد. یعنی دیگر این افتراهای گذشته و هر تهمتی که در آینده بزنند، به تو نمی‌چسبد و ضرری نمی‌رساند.
